12 กรกฎาคม พ.ศ. 2491
ผู้เรียบเรียง ศาสตราจารย์พิเศษ นรนิติ เศรษฐบุตร
ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ รองศาสตราจารย์ ดร.นิยม รัฐอมฤต
วันที่ 12 กรกฎาคม พ.ศ. 2491 สภาร่างรัฐธรรมนูญสภาแรกของไทยได้เปิดประชุมและมีมติเลือกเจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ ซึ่งเป็นประธานวุฒิสภาอยู่ก่อนแล้วเป็นประธานสภาร่างรัฐธรรมนูญ และเลือก นายหยุด แสงอุทัย เป็นเลขาธิการ การตั้งสภาร่างรัฐธรรมนูญขึ้นเป็นครั้งแรกนี้มีขึ้นตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) แก้ไขเพิ่มเติมพุทธศักราช 2490 ที่กำหนดให้สภาร่างรัฐธรรมนูญนี้มี สมาชิกทั้งหมด 40 คน โดยมีทั้งสมาชิกวุฒิสภา สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร และสมาชิกที่มาจากผู้สมัครรับเลือกตั้งอีก 4 ประเภท
การประชุมสภาในครั้งนี้ได้ใช้ห้องภายในพระที่นั่งอภิเศกดุสิตเป็นที่ประชุมสภาร่างรัฐธรรมนูญ โดยมีคณะกรรมาธิการยกร่างรัฐธรรมนูญทำการยกร่างรัฐธรรมนูญจนแล้วเสร็จในวันที่ 25 ธันวาคม พ.ศ. 2491 จึงได้นำเสนอต่อที่ประชุมรัฐสภาในวันที่ 28 มกราคม พ.ศ. 2492 ในการนี้รัฐธรรมนูญ (ฉบับชั่วคราว) แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2490 มาตรา 95 บัญญัติว่า
“ให้รัฐสภาปรึกษาร่างรัฐธรรมนูญ ซึ่งสภาร่างรัฐธรรมนูญส่งมาตามความในมาตราก่อน และลงมติว่าจะให้นำขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายเพื่อพระมหากษัตริย์ทรงลงพระปรมาภิไธยพระราชทานให้ใช้เป็นรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยหรือไม่
สมาชิกสภาร่างรัฐธรรมนูญมีสิทธิไปชี้แจงประกอบร่างรัฐธรรมนูญในที่ประชุมได้
ร่างรัฐธรรมนูญซึ่งสภาร่างรัฐธรรมนูญได้ร่างขึ้นและส่งมายังรัฐสภาแล้วนั้นจะมีการแก้ไขเพิ่มเติมประการใดมิได้”
ประเสริฐ ปัทมะสุคนธ์ บันทึกเล่าเอาไว้ว่า “ที่ประชุมรัฐสภาให้ความเห็นชอบ เมื่อวันที่ 28 มกราคม พ.ศ. 2492 และได้มีการประกาศใช้โดย “คณะอภิรัฐมนตรีในหน้าที่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ได้ลงนามในรัฐธรรมนูญฉบับนี้ ณ พระที่นั่งราชกลัณยสภา เมื่อวันที่ 23 มีนาคม …” โดยมีเจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ ประธานวุฒิสภาเป็นผู้รับสนองพระบรมราชโองการ
รัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2492 ฉบับที่ร่างโดยสภาร่างรัฐธรรมนูญ สภาแรกนี้ได้ใช้อยู่จนถึงวันที่ 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2494 จึงถูกยกเลิกโดยการยึดอำนาจของคณะทหาร และยกเลิกรัฐธรรมนูญ นับเวลาที่ใช้อยู่จึงค่อนข้างสั้นไม่เต็ม 3 ปี
