สมาชิกรัฐสภา
ผู้เรียบเรียง : พรภิวรรณ ชีวะเสริมส่ง
ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ : นายจเร พันธุ์เปรื่อง
นับแต่ที่ประเทศไทยมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์มาเป็นระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข ตั้งแต่ พ.ศ. 2475 เป็นต้นมานั้น ได้มีวิวัฒนาการทางการเมืองมาเป็นลำดับจากเริ่มแรกที่มีการใช้พระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช 2475 มีรัฐสภาในรูปแบบสภาเดียว (unicameral System) คือ สภาผู้แทนราษฎร กระทั่งเมื่อมีการใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2489 รัฐสภาจึงอยู่ในรูปแบบสองสภาคือ สภาผู้แทนราษฎร และพฤฒสภา ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมารัฐสภาไทยก็อยู่ในรูปแบบสองสภา คือ ประกอบด้วยสภาผู้แทนราษฏร และวุฒิสภา ตามรัฐธรรมนูญฉบับถาวร
อย่างไรก็ตามในบางสมัยระบบสภาก็อาจเป็นระบบสภาเดียวหากรัฐธรรมนูญในขณะนั้นได้บัญญัติไว้
ความหมาย
โดยที่รัฐธรรมนูญเป็นกฎหมายสูงสุด นับแต่ที่ประเทศไทยได้มีการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข ตั้งแต่ พ.ศ. 2475 ซึ่งรัฐธรรมนูญทุกฉบับได้กำหนดรูปแบบการบริหารการปกครองประเทศอยู่ในระบบรัฐสภา (Parliament) โดยมีหลักสำคัญในการปกครองว่า “อำนาจอธิปไตยเป็นของปวงชนชาวไทย” พระมหากษัตริย์ผู้ทรงเป็นประมุขใช้อำนาจนั้นทางรัฐสภา คณะรัฐมนตรีและศาล[1] ซึ่งอำนาจทั้ง 3 ทางนี้ คืออำนาจนิติบัญญัติ อำนาจบริหาร และอำนาจตุลาการ ดังนั้นรัฐสภาจึงเป็นองค์กรที่ถูกกำหนดขึ้นมาเพื่อให้ทำหน้าที่ด้านนิติบัญญัติ[2] ซึ่งสมาชิกรัฐสภาประกอบด้วย สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร และสมาชิกวุฒิสภา โดยจำนวนสมาชิกของแต่ละสภาจะมีจำนวนและที่มาอย่างใด ย่อมขึ้นอยู่กับรัฐธรรมนูญที่ใช้บังคับอยู่ในขณะนั้น
อำนาจหน้าที่ของสมาชิกรัฐสภา
รัฐสภา ประกอบด้วยสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภา ซึ่งทั้งสองสภาต่างมีประธานสภาเพื่อทำหน้าที่ในการควบคุมและดำเนินกิจการต่าง ๆ ของแต่ละสภา โดยสภาผู้แทนราษฎรมีประธานสภาผู้แทนราษฎร ส่วนวุฒิสภามีประธานวุฒิสภา และโดยที่รัฐสภาประกอบด้วยสองสภาดังกล่าวจึงต้องมีประธานรัฐสภาเพื่อทำหน้าที่ในการควบคุมและดำเนินกิจการต่าง ๆ ของรัฐสภาตามบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญและข้อบังคับการประชุมรัฐสภา ซึ่งประเทศที่มีรัฐสภาแบบสองสภานั้นประธานรัฐสภาอาจมาจากประธานสภาผู้แทนราษฎรหรือประธานวุฒิสภาก็ได้ สำหรับประเทศไทยรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 ได้กำหนดให้ประธานสภาผู้แทนราษฎรเป็นประธานรัฐสภา ส่วนประธานวุฒิสภาเป็นรองประธานรัฐสภา และได้กำหนดอำนาจหน้าที่ของรัฐสภาไว้พอสรุปได้ ดังนี้
1. อำนาจหน้าที่ในการตรากฎหมาย
2. อำนาจหน้าที่ในการควบคุมการบริหารราชการแผ่นดิน
3. อำนาจหน้าที่ในการให้ความเห็นชอบ
4. อำนาจหน้าที่ในการสรรหาและถอดถอนบุคคลในองค์กรต่าง ๆ ตามที่รัฐธรรมนูญกำหนด[3]
1. การตรากฎหมาย เป็นหน้าที่ประการหนึ่งที่สมาชิกรัฐสภามีหน้าที่ในการร่วมกันพิจารณาร่างกฎหมาย ซึ่งนอกจากการตรากฎหมายหรือการตราพระราชบัญญัติแล้ว ยังได้หมายความรวมทั้งการแก้ไขเพิ่มเติมพระราชบัญญัติต่าง ๆ ที่ต้องผ่านการพิจารณาและได้รับความยินยอมเห็นชอบจากรัฐสภาเพื่อประกาศใช้บังคับเป็นกฎหมาย (รวมทั้งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย ซึ่งเป็นกฎหมายสูงสุดของประเทศก็ต้องได้รับความยินยอมและเห็นชอบจากรัฐสภาเช่นกัน)
2. อำนาจในการควบคุมการบริหารราชการแผ่นดิน หมายถึง การสอดส่องดูแลการปฏิบัติงานของคณะรัฐมนตรีหรือฝ่ายบริหารตามวิธีการที่รัฐธรรมนูญกำหนดไว้ ซึ่งวิธีการดังกล่าวได้แก่การตั้งกระทู้ถาม การขอเปิดอภิปรายทั่วไปเพื่อให้คณะรัฐมนตรีแถลงข้อเท็จจริงหรือชี้แจงปัญหาสำคัญอันเกี่ยวกับการบริหารราชการแผ่นดิน โดยไม่มีการลงมติ และการขอเปิดอภิปรายทั่วไปเพื่อลงมติไม่ไว้วางใจนายกรัฐมนตรีหรือรัฐมนตรีเป็นรายบุคคล อันอาจส่งผลให้รัฐมนตรีหรือคณะรัฐมนตรีพ้นจากตำแหน่งได้ ซึ่งเป็นการถ่วงดุลอำนาจระหว่างฝ่ายนิติบัญญัติกับฝ่ายบริหาร นั่นเอง
3. การให้ความเห็นชอบ รัฐธรรมนูญกำหนดให้สมาชิกรัฐสภาเป็นผู้มีอำนาจหน้าที่ในการพิจารณาให้ความเห็นชอบในเรื่องสำคัญ ๆ ที่เกี่ยวข้องกับผลประโยชน์ของแผ่นดินในกรณีต่าง ๆ โดยกำหนดให้ที่ประชุมร่วมกันของรัฐสภา มีอำนาจดำเนินการในเรื่องดังนี้
3.1 การให้ความเห็นชอบในการแต่งตั้งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์
3.2 การให้ความเห็นชอบในการสืบราชสมบัติ
3.3 การให้ความเห็นชอบในการปิดสมัยประชุมสมัยสามัญของรัฐสภาก่อนครบกำหนดเวลา 120 วัน
3.4 การให้ความเห็นชอบให้พิจารณาร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญหรือร่างพระราชบัญญัติที่คณะรัฐมนตรีระบุไว้ในนโยบายที่แถลงต่อรัฐสภาว่าจำเป็นต่อการบริหารราชการแผ่นดิน
3.5 การให้ความเห็นชอบให้พิจารณาร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติม ร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญหรือร่างพระราชบัญญัติที่รัฐสภายังมิได้ให้ความเห็นชอบต่อไปได้ กรณีอายุของสภาผู้แทนราษฎรสิ้นสุดลงหรือมีการยุบสภาผู้แทนราษฎร
3.6 การให้ความเห็นชอบในการประกาศสงคราม
3.7 การให้ความเห็นชอบในการทำหนังสือสัญญาที่มีบทเปลี่ยนแปลงอาณาเขตไทยหรือเขตพื้นที่นอกอาณาเขตซึ่งไทยมีสิทธิอธิปไตยหรือมีเขตอำนาจตามหนังสือสัญญาหรือตามกฎหมายระหว่างประเทศ หรือจะต้องออกพระราชบัญญัติเพื่อให้การเป็นไปตามหนังสือสัญญา หรือมีผลกระทบต่อความมั่นคงทางเศรษฐกิจหรือสังคมของประเทศอย่างกว้างขวาง หรือมีผลผูกพันด้านการค้า การลงทุน หรืองบประมาณของประเทศอย่างมีนัยสำคัญ
4. อำนาจหน้าที่ในการสรรหา และถอดถอนบุคคลในองค์กรต่าง ๆ ตามที่รัฐธรรมนูญกำหนด โดยรัฐธรรมนูญกำหนดให้รัฐสภามีอำนาจหน้าที่ในการสรรหาบุคคลในองค์กรต่าง ๆ โดยพระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งตามคำแนะนำของวุฒิสภา และถอดถอนผู้ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี รัฐมนตรี สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภา ประธานศาลฎีกา ประธานศาลรัฐธรรมนูญ ประธานศาลปกครองสูงสุด อัยการสูงสุด ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ กรรมการการเลือกตั้ง ผู้ตรวจการแผ่นดิน กรรมการตรวจเงินแผ่นดิน ผู้พิพากษาหรือตุลาการ พนักงานอัยการ หรือผู้ดำรงตำแหน่งระดับสูงออกจากตำแหน่ง ในกรณีมีพฤติการณ์ร่ำรวยผิดปกติ ทุจริตต่อหน้าที่ กระทำผิดต่อตำแหน่งหน้าที่ราชการ กระทำผิดต่อตำแหน่งหน้าที่ในการยุติธรรม จงใจใช้อำนาจหน้าที่ขัดต่อบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญหรือกฎหมาย หรือไม่ปฏิบัติตามมาตรฐานจริยธรรมอย่างร้ายแรงเป็นต้น
บทสรุป
ทิศทางของการเมืองการปกครองไทยจะดำเนินไปในทิศทางใดนั้น รัฐสภาซึ่งเป็นองค์กรนิติบัญญัติจึงย่อมมีบทบาทสำคัญในฐานะที่เป็นหนึ่งใน 3 องค์กรหลักของประเทศไทยที่จะขับเคลื่อน ซึ่งการขับเคลื่อนย่อมต้องเป็นหน้าที่ของสมาชิกรัฐสภาที่จะต้องดำเนินการตามที่รัฐธรรมนูญบัญญัติไว้ให้เกิดประสิทธิผล
แผนภูมิโครงสร้างอำนาจหน้าที่ของรัฐสภา
อ้างอิง
หนังสือแนะนำให้อ่านต่อ
1. สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร. ระบบงานรัฐสภา 2555. กรุงเทพฯ : สำนักการพิมพ์ สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร, 2555.
2. สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร. ข้อบังคับการประชุมรัฐสภา พ.ศ. 2553 . กรุงเทพฯ: สำนักการพิมพ์ สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร, 2556.
บรรณานุกรม
1. สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร. ระบบงานรัฐสภา 2555. กรุงเทพฯ : สำนักการพิมพ์ สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร, 2555.
2. สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร. ข้อบังคับการประชุมรัฐสภา พ.ศ. 2553. กรุงเทพฯ : สำนักการพิมพ์ สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร, 2556.
3. ณรงค์ พ่วงพิศ รศ., สุรวุฒิ ปัดไธสง ผศ.ดร. อำนาจหน้าที่และบทบาทของสมาชิกรัฐสภาไทยที่มาจากการแต่งตั้ง. กรุงเทพฯ : สำนักการพิมพ์ สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร, 2542.
