ผลต่างระหว่างรุ่นของ "การบริหารราชการส่วนกลาง"
ไม่มีความย่อการแก้ไข |
ไม่มีความย่อการแก้ไข |
||
| (ไม่แสดง 4 รุ่นระหว่างกลางโดยผู้ใช้คนเดียวกัน) | |||
| บรรทัดที่ 4: | บรรทัดที่ 4: | ||
---- | ---- | ||
การบริหารราชการส่วนกลางเป็นการบริหารราชการแผ่นดินตามหลัก[[การรวมอำนาจ]] (Centralization) ที่รวมอำนาจการตัดสินใจ การกำหนดนโยบาย การวางแผนการจัดสรรงบประมาณ การควบคุมตรวจสอบ และการบริหารราชการในกิจการสำคัญไว้ให้เป็นภาระรับผิดชอบของหน่วยงานต่างๆที่สังกัดราชการบริหารส่วนกลาง การจัดระเบียบบริหารราชการส่วนกลางตาม[[พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ.ศ. 2534]] ได้จำแนกออกเป็น 4 ส่วน คือ [[สำนักนายกรัฐมนตรี]] [[กระทรวง]] [[ทบวง]] [[กรม]] หรือส่วนราชการที่เรียกชื่ออย่างอื่นที่มีฐานะเป็นกรม | |||
==ความสำคัญการบริหารราชการส่วนกลาง== | ==ความสำคัญการบริหารราชการส่วนกลาง<ref>มานิตย์ จุมปา, คำอธิบายกฎหมายปกครองว่าด้วยการจัดระเบียบราชการบริหาร, (กรุงเทพมหานคร : สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2548)หน้า 2-3</ref>== | ||
1.การรวมอำนาจไว้ที่ส่วนกลางเพื่อให้ส่วนกลางสามารถใช้อำนาจในการบังคับบัญชาได้อย่างเด็ดขาดและทันต่อสถานการณ์ ในการแก้ปัญหาหรือการตัดสินใจในเรื่องต่างๆ | 1.การรวมอำนาจไว้ที่ส่วนกลางเพื่อให้ส่วนกลางสามารถใช้อำนาจในการบังคับบัญชาได้อย่างเด็ดขาดและทันต่อสถานการณ์ ในการแก้ปัญหาหรือการตัดสินใจในเรื่องต่างๆ | ||
2. | 2.การรวมอำนาจในการวินิจฉัยสั่งการไว้ที่ส่วนกลางเพื่อให้เกิดเอกภาพใน[[การบริหารราชการแผ่นดิน]] | ||
3.ทำให้เกิดความมั่นคง มีเอกภาพ เพราะการรวมอำนาจการบังคับบัญชาไว้ที่ส่วนกลาง จะทำให้ผู้อยู่ใต้การปกครองได้รับการปฏิบัติอย่างเสมอภาค ไม่มีการเลือกปฏิบัติเป็นพิเศษในที่ใดที่หนึ่ง | 3.ทำให้เกิดความมั่นคง มีเอกภาพ เพราะการรวมอำนาจการบังคับบัญชาไว้ที่ส่วนกลาง จะทำให้ผู้อยู่ใต้การปกครองได้รับการปฏิบัติอย่างเสมอภาค ไม่มีการเลือกปฏิบัติเป็นพิเศษในที่ใดที่หนึ่ง | ||
| บรรทัดที่ 16: | บรรทัดที่ 16: | ||
==ความเป็นมาของการบริหารราชการส่วนกลางในประเทศไทย== | ==ความเป็นมาของการบริหารราชการส่วนกลางในประเทศไทย== | ||
ในสมัยอยุธยาตอนต้น สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 (พระเจ้าอู่ทอง) ได้วางระบอบการปกครองในส่วนกลางตามแบบอย่างของขอม โดยมีกษัตริย์เป็นศูนย์กลาง และมีเสนาบดี 4 ฝ่าย คือ ขุนเมือง ขุนวัง ขุนคลัง | ในสมัยอยุธยาตอนต้น [[สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1]] (พระเจ้าอู่ทอง) ได้วางระบอบการปกครองในส่วนกลางตามแบบอย่างของขอม โดยมีกษัตริย์เป็นศูนย์กลาง และมีเสนาบดี 4 ฝ่าย คือ [[ขุนเมือง]] [[ขุนวัง]] [[ขุนคลัง]] [[ขุนนา]]<ref>สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี, บันทึกเรื่องการปกครองของไทยสมัยอยุธยาและต้นรัตนโกสินทร์, (กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2549), หน้า 11-16. </ref> | ||
1.'''กรมเวียง'''มีหน้าที่ปกครองเมืองหลวง ดูแลสถานที่สำคัญ รักษาความสงบในราชธานี มีกองตระเวนและศาลขึ้นอยู่ใต้การบังคับบัญชา | 1.'''[[กรมเวียง]]'''มีหน้าที่ปกครองเมืองหลวง ดูแลสถานที่สำคัญ รักษาความสงบในราชธานี มีกองตระเวนและศาลขึ้นอยู่ใต้การบังคับบัญชา มี[[ศาลนครบาล]]สำหรับการพิพากษาคดีในพระนคร มี[[เสภาพระนคร]] (เรือนจำ) | ||
2.'''กรมวัง'''มีหน้าที่บังคับกิจการในพระราชวังดูแลพระราชฐานควบคุมการรับจ่ายในวัง รับผิดชอบ พระราชพิธี และรับผิดชอบในเรื่องการยุติธรรมมีหน้าที่ดูแลศาลหลวง และการแต่งตั้งยกกระบัตรไปทำหน้าที่ดูและความยุติธรรมหรือเป็นหัวหน้าศาลในหัวเมือง | 2.'''[[กรมวัง]]'''มีหน้าที่บังคับกิจการในพระราชวังดูแลพระราชฐานควบคุมการรับจ่ายในวัง รับผิดชอบ พระราชพิธี และรับผิดชอบในเรื่องการยุติธรรมมีหน้าที่ดูแลศาลหลวง และการแต่งตั้งยกกระบัตรไปทำหน้าที่ดูและความยุติธรรมหรือเป็นหัวหน้าศาลในหัวเมือง | ||
3.'''กรมคลัง''' มีหน้าที่หน้าที่ควบคุมรายรับ รายจ่าย มีหน้าที่รับผิดชอบดูแลการค้าสำเภา ติดต่อการค้ากับต่างประเทศ คือกรมพระคลังสินค้า กรมท่าซ้ายและท่าขวา และดูแลรับรองคณะทูตจากต่างประเทศและควบคุมดูแลชาวต่างชาติที่เข้ามาอาศัยอยู่ในอยุธยา | 3.'''[[กรมคลัง]]''' มีหน้าที่หน้าที่ควบคุมรายรับ รายจ่าย มีหน้าที่รับผิดชอบดูแลการค้าสำเภา ติดต่อการค้ากับต่างประเทศ คือกรมพระคลังสินค้า กรมท่าซ้ายและท่าขวา และดูแลรับรองคณะทูตจากต่างประเทศและควบคุมดูแลชาวต่างชาติที่เข้ามาอาศัยอยู่ในอยุธยา | ||
4.'''กรมนา''' มีหน้าที่ ดูแลที่ดิน รังวัด ถือทะเบียนที่ดิน ใบเหยียบย่ำ ตราจอง โฉนด คอยควบคุมการทำนา รวมสถิติน้ำฝน ต้นข้าวและหาพันธ์ข้าวและควายให้ราษฎร | 4.'''[[กรมนา]]''' มีหน้าที่ ดูแลที่ดิน รังวัด ถือทะเบียนที่ดิน ใบเหยียบย่ำ ตราจอง โฉนด คอยควบคุมการทำนา รวมสถิติน้ำฝน ต้นข้าวและหาพันธ์ข้าวและควายให้ราษฎร | ||
ในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถมีการปฏิรูปการปกครองแผ่นดิน สำหรับราชการบริหารส่วนกลางทรงโปรดให้ตั้งกรมใหญ่อีก 2 กรมคือ กรมกลาโหมและกรมมหาดไทยโดยทั้งสองกรมมีอัครมหาเสนาบดีเป็นผู้บังคับบัญชาและมีอำนาจเหนือ เสนาบดีจตุสดมภ์ | ในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถมีการปฏิรูปการปกครองแผ่นดิน สำหรับราชการบริหารส่วนกลางทรงโปรดให้ตั้งกรมใหญ่อีก 2 กรมคือ กรมกลาโหมและกรมมหาดไทยโดยทั้งสองกรมมีอัครมหาเสนาบดีเป็นผู้บังคับบัญชาและมีอำนาจเหนือ เสนาบดีจตุสดมภ์ | ||
| บรรทัดที่ 30: | บรรทัดที่ 30: | ||
ผลของการปฏิรูปที่แยกอำนาจของฝ่ายทหารและพลเรือนออกจากกันจึงเป็นการรวมอำนาจเข้าสู่ศูนย์กลาง ทำให้ราชธานีเป็นศูนย์กลางแห่งอำนาจ | ผลของการปฏิรูปที่แยกอำนาจของฝ่ายทหารและพลเรือนออกจากกันจึงเป็นการรวมอำนาจเข้าสู่ศูนย์กลาง ทำให้ราชธานีเป็นศูนย์กลางแห่งอำนาจ | ||
ในสมัย[[พระเพทราชา]] ปัญหาจากการที่เสนาบดีฝ่ายกลาโหมและมหาดไทยแย่งชิงอำนาจกัน พระเพทราชาได้ปรับปรุงการปกครอง โดยให้สมุหพระกลาโหม บังคับบัญชากิจการทางด้านทหารและพลเรือนใน[[หัวเมืองฝ่ายเหนือ]] สมุหนายกบังคับบัญชากิจการทางด้านทหารและพลเรือนในหัวเมืองฝ่ายใต้ เจ้าพระยาพระคลังบังคับบัญชา[[หัวเมืองชายทะเลตะวันออก]] ซึ่งเป็นเมืองท่าการค้า<ref>ศุภรัตน์ เลิศพาณิชย์กุล , “อาณาจักรอยุธยา”. เอกสารการสอนมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, | |||
(นนทบุรี : มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, 2538), หน้า 282. </ref> | |||
การปกครองแบบ[[จตุสดมภ์]]ที่ใช้ในการบริหารราชการแผ่นดินตั้งแต่เริ่มอาณาจักรอยุธยาได้สิ้นสุดในรัชสมัย[[พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]] เมื่อพระองค์ทรงปฏิรูปการปกครองแผ่นดินในปี พ.ศ.2435ทรงยกเลิกการปกครองแบบจตุสดมภ์และตั้งกระทรวงจำนวน 12กระทรวงในวันที่ 1 เมษายน 2435 เพื่อทำหน้าที่บริหารราชการแผ่นดิน คือ | |||
1.กระทรวงมหาดไทย | 1.[[กระทรวงมหาดไทย]] | ||
2.กระทรวงนครบาล | 2.[[กระทรวงนครบาล]] | ||
3.กระทรวงโยธาธิการ | 3.[[กระทรวงโยธาธิการ]] | ||
4.กระทรวงธรรมการ | 4.[[กระทรวงธรรมการ]] | ||
5.กระทรวงเกษตรพานิชการ | 5.[[กระทรวงเกษตรพานิชการ]] | ||
6.กระทรวงยุติธรรม | 6.[[กระทรวงยุติธรรม]] | ||
7.กระทรวงมุรธาธร | 7.[[กระทรวงมุรธาธร]] | ||
8.กระทรวงยุทธนาธิการ | 8.[[กระทรวงยุทธนาธิการ]] | ||
9.กระทรวงพระคลังมหาสมบัติ | 9.[[กระทรวงพระคลังมหาสมบัติ]] | ||
10.กระทรวงการต่างประเทศ | 10.[[กระทรวงการต่างประเทศ]] | ||
11.กระทรวงกลาโหม | 11.[[กระทรวงกลาโหม]] | ||
12.กระทรวงวัง | 12.[[กระทรวงวัง]] | ||
หลัง[[การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475]] ได้มีการตราพระราชบัญญัติว่าด้วย[[ระเบียบบริหาราชการแห่งราชอาณาจักรสยาม พ.ศ.2476]] เพื่อวางโครงสร้างการบริหารราชแผ่นดินภายใต้ระบอบการปกครองใหม่ โดยแบ่งการบริหารราชการออกเป็น ราชการบริหารส่วนกลาง ส่วนภูมิภาคและส่วนท้องถิ่น | |||
พ.ศ.2534 | พ.ศ.2534 ได้มีการตรา[[พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ.ศ.2534]] เพื่อปรับปรุงการบริหารราชการให้มีประสิทธิผลมากยิ่งขึ้น เช่นการบัญญัติการปฏิบัติราชการแทนให้ชัดเจนและครบถ้วนมากยิ่งขึ้น | ||
==การจัดระเบียบบริหารราชการส่วนกลาง== | ==การจัดระเบียบบริหารราชการส่วนกลาง== | ||
| บรรทัดที่ 66: | บรรทัดที่ 68: | ||
การบริหารราชการส่วนกลางประกอบด้วยสำนักนายกรัฐมนตรี กระทรวง ทบวง กรม | การบริหารราชการส่วนกลางประกอบด้วยสำนักนายกรัฐมนตรี กระทรวง ทบวง กรม | ||
'''สำนักนายกรัฐมนตรี''' มีฐานะเป็นกระทรวงอยู่ภายใต้การบังคับบัญชาของนายกรัฐมนตรี มีอำนาจหน้าที่เกี่ยวกับราชการทั่วไปของนายกรัฐมนตรีและคณะรัฐมนตรี กิจการเกี่ยวกับการทำงบประมาณแผ่นดินและราชการอื่นตามที่มีกฎหมายกำหนดให้เป็นอำนาจและหน้าที่ของสำนักนายกรัฐมนตรี หรือส่วนราชการซึ่งสังกัดสำนักนายกรัฐมนตรีหรือราชการอื่นๆ ซึ่งมิได้อยู่ภายใต้อำนาจและหน้าที่ของกระทรวงหนึ่งกระทรวงใดโดยเฉพาะ | '''[[สำนักนายกรัฐมนตรี]]''' มีฐานะเป็นกระทรวงอยู่ภายใต้การบังคับบัญชาของนายกรัฐมนตรี มีอำนาจหน้าที่เกี่ยวกับราชการทั่วไปของนายกรัฐมนตรีและคณะรัฐมนตรี กิจการเกี่ยวกับการทำงบประมาณแผ่นดินและราชการอื่นตามที่มีกฎหมายกำหนดให้เป็นอำนาจและหน้าที่ของสำนักนายกรัฐมนตรี หรือส่วนราชการซึ่งสังกัดสำนักนายกรัฐมนตรีหรือราชการอื่นๆ ซึ่งมิได้อยู่ภายใต้อำนาจและหน้าที่ของกระทรวงหนึ่งกระทรวงใดโดยเฉพาะ | ||
สำนักนายกรัฐมนตรีแบ่งส่วนราชการภายในออกเป็นกรม (ก่อนมีการประกาศใช้พระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545) ส่วนราชการที่มีฐานะเป็นกรมเหล่านี้ จำแนกได้เป็น 4 รูปแบบ คือ | สำนักนายกรัฐมนตรีแบ่งส่วนราชการภายในออกเป็นกรม (ก่อนมีการประกาศใช้พระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545) ส่วนราชการที่มีฐานะเป็นกรมเหล่านี้ จำแนกได้เป็น 4 รูปแบบ คือ | ||
1. | 1. รูปแบบที่หัวหน้าส่วนราชการเป็น[[ข้าราชการการเมือง]] ได้แก่ [[สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี]] ซึ่งทำหน้าที่ลักษณะเดียวกันกับสำนักงานเลขานุการรัฐมนตรีในกระทรวงต่างๆ ส่วนราชการนี้มี[[เลขาธิการนายกรัฐมนตรี]] ซึ่งเป็นข้าราชการการเมืองดูแลรับผิดชอบ | ||
2. | 2. รูปแบบที่หัวหน้าส่วนราชการมีฐานะเทียบเท่า[[ปลัดกระทรวง]] และขึ้นตรงต่อนายกรัฐมนตรี ส่วนราชการเหล่านี้ ได้แก่ [[สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี]] [[สำนักงบประมาณ]] [[สำนักงานสภาความมั่นคงแห่งชาติ]] [[สำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา]] [[สำนักงานคณะกรรมการข้าราชการพลเรือน]] [[สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ]] [[สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน]] [[สำนักข่าวกรองแห่งชาติ]] [[สำนักงานคณะกรรมการจัดระบบการจราจรทางบก]] [[สำนักงานคณะกรรมการนโยบายพลังงานแห่งชาติ]] [[ สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ]] สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน | ||
3. รูปแบบของส่วนราชการที่ทำหน้าที่กำกับดูแลราชการประจำทั่วไปของสำนักนายกรัฐมนตรี และราชการอื่นที่มิได้กำหนดให้เป็นหน้าที่ของส่วนราชการใดในสำนักนายกรัฐมนตรี เป็นการเฉพาะ ส่วนราชการนี้ คือ สำนักงานปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ซึ่งทำหน้าที่เป็นสำนักงานปลัดกระทรวง มีปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ในฐานะปลัดกระทรวงดูแลรับผิดชอบ | 3. รูปแบบของส่วนราชการที่ทำหน้าที่กำกับดูแลราชการประจำทั่วไปของสำนักนายกรัฐมนตรี และราชการอื่นที่มิได้กำหนดให้เป็นหน้าที่ของส่วนราชการใดในสำนักนายกรัฐมนตรี เป็นการเฉพาะ ส่วนราชการนี้ คือ สำนักงานปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ซึ่งทำหน้าที่เป็นสำนักงานปลัดกระทรวง มีปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ในฐานะปลัดกระทรวงดูแลรับผิดชอบ | ||
4. รูปแบบที่หัวหน้าส่วนราชการขึ้นตรงต่อปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ได้แก่ สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาแห่งชาติ สำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตและประพฤติมิชอบในวงราชการ สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน | 4. รูปแบบที่หัวหน้าส่วนราชการขึ้นตรงต่อปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ได้แก่ [[สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาแห่งชาติ]] [[สำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค]] [[สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตและประพฤติมิชอบในวงราชการ]] [[สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน]] | ||
นอกจากนี้ | นอกจากนี้ สำนักนายกรัฐมนตรียังมี[[รัฐวิสาหกิจ]]ในสังกัดอีก 7 แห่ง และ[[หน่วยงานอิสระ]]ที่ไม่ใช้กฎระเบียบของทางราชการอีก 1 แห่ง คือ [[สำนักงานกองทุนสนับสนุนงานวิจัย]] | ||
''' กระทรวง''' | ''' กระทรวง'''ตาม[[พระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545]] ได้กำหนดให้มีกระทรวงต่างๆ นอกเหนือจากสำนักนายกรัฐมนตรีรวม 19 กระทรวง กระทรวงต่างๆ เหล่านี้อยู่ภายใต้การดูแลบังคับบัญชาของรัฐมนตรีว่าการกระทรวง | ||
อำนาจหน้าที่ของกระทรวง กระทรวงต่างๆ มีหน้าที่โดยทั่วไปคือ การกำหนดนโยบาย และวางแผนดำเนินงานของกระทรวง รวมทั้งกำกับ เร่งรัด ติดตาม การดำเนินงานตามแผนและนโยบายที่กำหนดไว้ | อำนาจหน้าที่ของกระทรวง กระทรวงต่างๆ มีหน้าที่โดยทั่วไปคือ การกำหนดนโยบาย และวางแผนดำเนินงานของกระทรวง รวมทั้งกำกับ เร่งรัด ติดตาม การดำเนินงานตามแผนและนโยบายที่กำหนดไว้ | ||
| บรรทัดที่ 100: | บรรทัดที่ 102: | ||
ยังมีส่วนราชการที่ไม่สังกัดสำนักนายกรัฐมนตรี กระทรวง หรือทบวง และมีฐานะเป็นกรม ตามพระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 กำหนดให้มี 9 หน่วยงาน ดังนี้ | ยังมีส่วนราชการที่ไม่สังกัดสำนักนายกรัฐมนตรี กระทรวง หรือทบวง และมีฐานะเป็นกรม ตามพระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 กำหนดให้มี 9 หน่วยงาน ดังนี้ | ||
1. สำนักราชเลขาธิการ | 1. [[สำนักราชเลขาธิการ]] | ||
2. สำนักพระราชวัง | 2. [[สำนักพระราชวัง]] | ||
3. สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ | 3. [[สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ]] | ||
4. สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อการประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ | 4. [[สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อการประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ]] | ||
5. สำนักคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ | 5. [[สำนักคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ]] | ||
6. ราชบัณฑิตยสถาน | 6. [[ราชบัณฑิตยสถาน]] | ||
7. สำนักงานตำรวจแห่งชาติ | 7. [[สำนักงานตำรวจแห่งชาติ]] | ||
8. สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน | 8. [[สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน]] | ||
9. สำนักงานอัยการสูงสุด | 9. [[สำนักงานอัยการสูงสุด]] | ||
โดยส่วนราชการในลำดับที่ 1-7 อยู่ในบังคับบัญชาของนายกรัฐมนตรี สำหรับส่วนราชการในลำดับที่ 8 และ 9 อยู่ในบังคับบัญชาของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม | โดยส่วนราชการในลำดับที่ 1-7 อยู่ในบังคับบัญชาของนายกรัฐมนตรี สำหรับส่วนราชการในลำดับที่ 8 และ 9 อยู่ในบังคับบัญชาของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม | ||
| บรรทัดที่ 122: | บรรทัดที่ 124: | ||
นอกจากนี้ ยังมีองค์กรส่งเสริมการเมืองภาคพลเมืองตามกฎหมายอื่นๆ ได้แก่ | นอกจากนี้ ยังมีองค์กรส่งเสริมการเมืองภาคพลเมืองตามกฎหมายอื่นๆ ได้แก่ | ||
1. สำนักงานคณะกรรมการข้อมูลข่าวสารของราชการ | 1. [[สำนักงานคณะกรรมการข้อมูลข่าวสารของราชการ]] | ||
2. [[สถาบันพระปกเกล้า]] | |||
3. [[สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน]] | |||
4. [[สถาบันชุมชนท้องถิ่นพัฒนา]] | |||
5. [[สถาบันการเรียนรู้และพัฒนาประชาสังคม]] | |||
==อ้างอิง== | |||
<references/> | |||
==หนังสืออ่านประกอบ== | ==หนังสืออ่านประกอบ== | ||
รุ่นแก้ไขปัจจุบันเมื่อ 11:44, 6 ธันวาคม 2557
เรียบเรียงโดย : อาจารย์บุญเกียรติ การะเวกพันธุ์ และคณะ
ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ : รศ.ดร.ปธาน สุวรรณมงคล
การบริหารราชการส่วนกลางเป็นการบริหารราชการแผ่นดินตามหลักการรวมอำนาจ (Centralization) ที่รวมอำนาจการตัดสินใจ การกำหนดนโยบาย การวางแผนการจัดสรรงบประมาณ การควบคุมตรวจสอบ และการบริหารราชการในกิจการสำคัญไว้ให้เป็นภาระรับผิดชอบของหน่วยงานต่างๆที่สังกัดราชการบริหารส่วนกลาง การจัดระเบียบบริหารราชการส่วนกลางตามพระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ.ศ. 2534 ได้จำแนกออกเป็น 4 ส่วน คือ สำนักนายกรัฐมนตรี กระทรวง ทบวง กรม หรือส่วนราชการที่เรียกชื่ออย่างอื่นที่มีฐานะเป็นกรม
ความสำคัญการบริหารราชการส่วนกลาง[1]
1.การรวมอำนาจไว้ที่ส่วนกลางเพื่อให้ส่วนกลางสามารถใช้อำนาจในการบังคับบัญชาได้อย่างเด็ดขาดและทันต่อสถานการณ์ ในการแก้ปัญหาหรือการตัดสินใจในเรื่องต่างๆ
2.การรวมอำนาจในการวินิจฉัยสั่งการไว้ที่ส่วนกลางเพื่อให้เกิดเอกภาพในการบริหารราชการแผ่นดิน
3.ทำให้เกิดความมั่นคง มีเอกภาพ เพราะการรวมอำนาจการบังคับบัญชาไว้ที่ส่วนกลาง จะทำให้ผู้อยู่ใต้การปกครองได้รับการปฏิบัติอย่างเสมอภาค ไม่มีการเลือกปฏิบัติเป็นพิเศษในที่ใดที่หนึ่ง
ความเป็นมาของการบริหารราชการส่วนกลางในประเทศไทย
ในสมัยอยุธยาตอนต้น สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 (พระเจ้าอู่ทอง) ได้วางระบอบการปกครองในส่วนกลางตามแบบอย่างของขอม โดยมีกษัตริย์เป็นศูนย์กลาง และมีเสนาบดี 4 ฝ่าย คือ ขุนเมือง ขุนวัง ขุนคลัง ขุนนา[2]
1.กรมเวียงมีหน้าที่ปกครองเมืองหลวง ดูแลสถานที่สำคัญ รักษาความสงบในราชธานี มีกองตระเวนและศาลขึ้นอยู่ใต้การบังคับบัญชา มีศาลนครบาลสำหรับการพิพากษาคดีในพระนคร มีเสภาพระนคร (เรือนจำ)
2.กรมวังมีหน้าที่บังคับกิจการในพระราชวังดูแลพระราชฐานควบคุมการรับจ่ายในวัง รับผิดชอบ พระราชพิธี และรับผิดชอบในเรื่องการยุติธรรมมีหน้าที่ดูแลศาลหลวง และการแต่งตั้งยกกระบัตรไปทำหน้าที่ดูและความยุติธรรมหรือเป็นหัวหน้าศาลในหัวเมือง
3.กรมคลัง มีหน้าที่หน้าที่ควบคุมรายรับ รายจ่าย มีหน้าที่รับผิดชอบดูแลการค้าสำเภา ติดต่อการค้ากับต่างประเทศ คือกรมพระคลังสินค้า กรมท่าซ้ายและท่าขวา และดูแลรับรองคณะทูตจากต่างประเทศและควบคุมดูแลชาวต่างชาติที่เข้ามาอาศัยอยู่ในอยุธยา
4.กรมนา มีหน้าที่ ดูแลที่ดิน รังวัด ถือทะเบียนที่ดิน ใบเหยียบย่ำ ตราจอง โฉนด คอยควบคุมการทำนา รวมสถิติน้ำฝน ต้นข้าวและหาพันธ์ข้าวและควายให้ราษฎร
ในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถมีการปฏิรูปการปกครองแผ่นดิน สำหรับราชการบริหารส่วนกลางทรงโปรดให้ตั้งกรมใหญ่อีก 2 กรมคือ กรมกลาโหมและกรมมหาดไทยโดยทั้งสองกรมมีอัครมหาเสนาบดีเป็นผู้บังคับบัญชาและมีอำนาจเหนือ เสนาบดีจตุสดมภ์
ผลของการปฏิรูปที่แยกอำนาจของฝ่ายทหารและพลเรือนออกจากกันจึงเป็นการรวมอำนาจเข้าสู่ศูนย์กลาง ทำให้ราชธานีเป็นศูนย์กลางแห่งอำนาจ
ในสมัยพระเพทราชา ปัญหาจากการที่เสนาบดีฝ่ายกลาโหมและมหาดไทยแย่งชิงอำนาจกัน พระเพทราชาได้ปรับปรุงการปกครอง โดยให้สมุหพระกลาโหม บังคับบัญชากิจการทางด้านทหารและพลเรือนในหัวเมืองฝ่ายเหนือ สมุหนายกบังคับบัญชากิจการทางด้านทหารและพลเรือนในหัวเมืองฝ่ายใต้ เจ้าพระยาพระคลังบังคับบัญชาหัวเมืองชายทะเลตะวันออก ซึ่งเป็นเมืองท่าการค้า[3]
การปกครองแบบจตุสดมภ์ที่ใช้ในการบริหารราชการแผ่นดินตั้งแต่เริ่มอาณาจักรอยุธยาได้สิ้นสุดในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อพระองค์ทรงปฏิรูปการปกครองแผ่นดินในปี พ.ศ.2435ทรงยกเลิกการปกครองแบบจตุสดมภ์และตั้งกระทรวงจำนวน 12กระทรวงในวันที่ 1 เมษายน 2435 เพื่อทำหน้าที่บริหารราชการแผ่นดิน คือ
12.กระทรวงวัง
หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 ได้มีการตราพระราชบัญญัติว่าด้วยระเบียบบริหาราชการแห่งราชอาณาจักรสยาม พ.ศ.2476 เพื่อวางโครงสร้างการบริหารราชแผ่นดินภายใต้ระบอบการปกครองใหม่ โดยแบ่งการบริหารราชการออกเป็น ราชการบริหารส่วนกลาง ส่วนภูมิภาคและส่วนท้องถิ่น
พ.ศ.2534 ได้มีการตราพระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ.ศ.2534 เพื่อปรับปรุงการบริหารราชการให้มีประสิทธิผลมากยิ่งขึ้น เช่นการบัญญัติการปฏิบัติราชการแทนให้ชัดเจนและครบถ้วนมากยิ่งขึ้น
การจัดระเบียบบริหารราชการส่วนกลาง
การบริหารราชการส่วนกลางประกอบด้วยสำนักนายกรัฐมนตรี กระทรวง ทบวง กรม
สำนักนายกรัฐมนตรี มีฐานะเป็นกระทรวงอยู่ภายใต้การบังคับบัญชาของนายกรัฐมนตรี มีอำนาจหน้าที่เกี่ยวกับราชการทั่วไปของนายกรัฐมนตรีและคณะรัฐมนตรี กิจการเกี่ยวกับการทำงบประมาณแผ่นดินและราชการอื่นตามที่มีกฎหมายกำหนดให้เป็นอำนาจและหน้าที่ของสำนักนายกรัฐมนตรี หรือส่วนราชการซึ่งสังกัดสำนักนายกรัฐมนตรีหรือราชการอื่นๆ ซึ่งมิได้อยู่ภายใต้อำนาจและหน้าที่ของกระทรวงหนึ่งกระทรวงใดโดยเฉพาะ
สำนักนายกรัฐมนตรีแบ่งส่วนราชการภายในออกเป็นกรม (ก่อนมีการประกาศใช้พระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545) ส่วนราชการที่มีฐานะเป็นกรมเหล่านี้ จำแนกได้เป็น 4 รูปแบบ คือ
1. รูปแบบที่หัวหน้าส่วนราชการเป็นข้าราชการการเมือง ได้แก่ สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี ซึ่งทำหน้าที่ลักษณะเดียวกันกับสำนักงานเลขานุการรัฐมนตรีในกระทรวงต่างๆ ส่วนราชการนี้มีเลขาธิการนายกรัฐมนตรี ซึ่งเป็นข้าราชการการเมืองดูแลรับผิดชอบ
2. รูปแบบที่หัวหน้าส่วนราชการมีฐานะเทียบเท่าปลัดกระทรวง และขึ้นตรงต่อนายกรัฐมนตรี ส่วนราชการเหล่านี้ ได้แก่ สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี สำนักงบประมาณ สำนักงานสภาความมั่นคงแห่งชาติ สำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา สำนักงานคณะกรรมการข้าราชการพลเรือน สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน สำนักข่าวกรองแห่งชาติ สำนักงานคณะกรรมการจัดระบบการจราจรทางบก สำนักงานคณะกรรมการนโยบายพลังงานแห่งชาติ สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน
3. รูปแบบของส่วนราชการที่ทำหน้าที่กำกับดูแลราชการประจำทั่วไปของสำนักนายกรัฐมนตรี และราชการอื่นที่มิได้กำหนดให้เป็นหน้าที่ของส่วนราชการใดในสำนักนายกรัฐมนตรี เป็นการเฉพาะ ส่วนราชการนี้ คือ สำนักงานปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ซึ่งทำหน้าที่เป็นสำนักงานปลัดกระทรวง มีปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ในฐานะปลัดกระทรวงดูแลรับผิดชอบ
4. รูปแบบที่หัวหน้าส่วนราชการขึ้นตรงต่อปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ได้แก่ สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาแห่งชาติ สำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตและประพฤติมิชอบในวงราชการ สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน
นอกจากนี้ สำนักนายกรัฐมนตรียังมีรัฐวิสาหกิจในสังกัดอีก 7 แห่ง และหน่วยงานอิสระที่ไม่ใช้กฎระเบียบของทางราชการอีก 1 แห่ง คือ สำนักงานกองทุนสนับสนุนงานวิจัย
กระทรวงตามพระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 ได้กำหนดให้มีกระทรวงต่างๆ นอกเหนือจากสำนักนายกรัฐมนตรีรวม 19 กระทรวง กระทรวงต่างๆ เหล่านี้อยู่ภายใต้การดูแลบังคับบัญชาของรัฐมนตรีว่าการกระทรวง
อำนาจหน้าที่ของกระทรวง กระทรวงต่างๆ มีหน้าที่โดยทั่วไปคือ การกำหนดนโยบาย และวางแผนดำเนินงานของกระทรวง รวมทั้งกำกับ เร่งรัด ติดตาม การดำเนินงานตามแผนและนโยบายที่กำหนดไว้
ทบวง หมายถึง ส่วนราชการที่มีสภาพและปริมาณงานยังไม่เหมาะสมที่จะจัดตั้งเป็นกระทรวงได้ กฎหมายกำหนดให้สามารถจัดตั้งเป็นทบวงได้ก่อน โดยจะสังกัดสำนักนายกรัฐมนตรี หรือกระทรวงใดก็ได้ หรือจะจัดตั้งโดยให้มีรัฐมนตรีว่าการทบวงเป็นผู้บังคับบัญชาข้าราชการและรับผิดชอบการปฏิบัติราชการของทบวงก็ได้เช่นเดียวกัน
กรม หมายถึงส่วนราชการลำดับรองจากกระทรวง ส่วนราชการระดับกรมในกระทรวงต่างๆ อาจจำแนกได้เป็น 3 ประเภท คือ
1.) สำนักงานรัฐมนตรี มีหน้าที่เกี่ยวข้องกับราชการทางการเมืองของกระทรวงมีเลขานุการรัฐมนตรีดูแลรับผิดชอบขึ้นตรงต่อรัฐมนตรีว่าการกระทรวง
2.) สำนักงานปลัดกระทรวง มีหน้าที่เกี่ยวข้องกับราชการประจำทั่วไปของกระทรวง และราชการอื่นที่มิได้กำหนดให้เป็นหน้าที่ของกรมใดกรมหนึ่งในสังกัดกระทรวงโดยเฉพาะ รวมทั้งการกำกับเร่งรัดติดตามผลการปฏิบัติราชการของส่วนราชการในกระทรวง ทั้งนี้โดยอยู่ภายใต้การควบคุมดูแลของปลัดกระทรวง
3.) กรม มีอำนาจหน้าที่เกี่ยวกับราชการส่วนใดส่วนหนึ่งของกระทรวงหรือตามกฎหมายว่าด้วยอำนาจหน้าที่ของกรม ทั้งนี้อยู่ภายใต้การรับผิดชอบของอธิบดี หรือตำแหน่งที่เรียกชื่อเป็นอย่างอื่นสำหรับส่วนราชการระดับกรมที่เรียกชื่อเป็นอย่างอื่น
การแบ่งส่วนราชการภายในกรม แบ่งเป็นสำนักงานเลขานุการกรม กอง และแผนก กรมใดที่มีความจำเป็นหรือมีเหตุผลพิเศษจะแบ่งส่วนราชการเป็นอย่างอื่นที่มีฐานะเทียบเท่ากองหรือแผนกก็ได้ การแบ่งส่วนราชการภายในกรมนี้ให้ตราเป็นพระราชกฤษฎีกา
ส่วนราชการระดับกรมที่เป็นอิสระ
ยังมีส่วนราชการที่ไม่สังกัดสำนักนายกรัฐมนตรี กระทรวง หรือทบวง และมีฐานะเป็นกรม ตามพระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 กำหนดให้มี 9 หน่วยงาน ดังนี้
3. สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ
4. สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อการประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ
5. สำนักคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ
8. สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน
โดยส่วนราชการในลำดับที่ 1-7 อยู่ในบังคับบัญชาของนายกรัฐมนตรี สำหรับส่วนราชการในลำดับที่ 8 และ 9 อยู่ในบังคับบัญชาของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม
นอกจากนี้ ยังมีองค์กรส่งเสริมการเมืองภาคพลเมืองตามกฎหมายอื่นๆ ได้แก่
1. สำนักงานคณะกรรมการข้อมูลข่าวสารของราชการ
5. สถาบันการเรียนรู้และพัฒนาประชาสังคม
อ้างอิง
- ↑ มานิตย์ จุมปา, คำอธิบายกฎหมายปกครองว่าด้วยการจัดระเบียบราชการบริหาร, (กรุงเทพมหานคร : สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2548)หน้า 2-3
- ↑ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี, บันทึกเรื่องการปกครองของไทยสมัยอยุธยาและต้นรัตนโกสินทร์, (กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2549), หน้า 11-16.
- ↑ ศุภรัตน์ เลิศพาณิชย์กุล , “อาณาจักรอยุธยา”. เอกสารการสอนมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, (นนทบุรี : มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, 2538), หน้า 282.
หนังสืออ่านประกอบ
มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, สาขาวิทยาการจัดการ, การบริหารราชการไทย, พิมพ์ครั้งที่ 5, (นนทบุรี: สำนักพิมพ์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, 2551).
ธันยวัฒน์ รัตนสัค, การบริหารราชการไทย,เชียงใหม่ (เชียงใหม่ : คณะรัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, มปป.).
มานิตย์ จุมปา, คำอธิบายกฎหมายปกครองว่าด้วยการจัดระเบียบราชการบริหาร, (กรุงเทพมหานคร : สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2548).
พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ.ศ. 2534 และที่แก้ไขเพิ่มเติม
