ประมาณ อดิเรกสาร

ผู้เรียบเรียง นิพัทธ์ สระฉันทพงษ์

ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ รองเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร จเร พันธุ์เปรื่อง

---

ชาตะ

พลตำรวจเอก ประมาณ อดิเรกสาร เกิดเมื่อวันที่ 31 ธันวาคม พ.ศ. 2456 ชื่อเล่นว่า “คุณ” ปัจจุบันอายุ 92 ปี เกิดที่ตำบลปากเพรียว จังหวัดสระบุรี เป็นบุตรของนายเน้ย และนางจี้ อดิเรกสาร เป็นบุตรคนที่ 3 มีพี่น้องทั้งหมด 3 คน เป็นชาย 1 คน หญิง 2 คน คือ

1. คุณหญิงสะอาด ปุณณกันต์ (ภริยาของพลเอก พงษ์ ปุณณกันต์ อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงคมนาคม)

2. คุณตวงพร อดิเรกสาร (อดีตหัวหน้าพยาบาลที่โรงพยาบาลศิริราช)

3. พลตำรวจเอก ประมาณ อดิเรกสาร

การสมรส

พลตำรวจเอก ประมาณ อดิเรกสาร สมรสกับท่านผู้หญิง เจริญ อดิเรกสาร (ชุณหะวัณ) พี่สาวของพลเอก ชาติชาย ชุณหะวัณ บุตรี จอมพล ผิน ชุณหะวัณ และคุณหญิงวิบุลลักสม์ ชุณหะวัณ เมื่อวันที่ 9 พฤษภาคม พ.ศ. 2484 มีบุตรรวม 3 คน เป็นชายทั้งหมด คือ

1. นายปองพล อดิเรกสาร

2. นายยงยศ อดิเรกสาร

3. นายวีระพล อดิเรกสาร

การศึกษา

พลตำรวจเอก ประมาณ อดิเรกสาร เรียนจบชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 จากโรงเรียนชายประจำจังหวัดสระบุรี และได้เข้าศึกษาต่อมัธยมศึกษาปีที่ 4 ในปี พ.ศ. 2468 จนกระทั่งจบชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 8 เมื่อปี 2473 จากโรงเรียนมัธยมเทพศิรินทร์ แผนกวิทยาศาสตร์ โดยมีเลขประจำตัวนักเรียน ท.ศ. 3089 ขณะที่เรียนอยู่ได้เป็นนักฟุตบอลของโรงเรียนอีกด้วย และต่อมาได้รับการบรรจุเป็นนักเรียนโรงเรียนนายร้อยทหารบก (ปัจจุบัน คือ โรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า) เมื่อวันที่ 1 พฤษภาคม 2475

ประวัติการรับราชการ

• 12 กรกฏาคม 2477	นักเรียนทำการนายร้อย
• 1 มกราคม 2494	พันเอก
• 4 พฤษภาคม 2496	พลจัตวา
• 1 มกราคม 2497	พลตรี
• 4 กุมภาพันธ์ 2532	พลตำรวจเอก
• 12 ธันวาคม 2533	พลเอก

การดำรงตำแหน่งรัฐมนตรี

• พ.ศ. 2494	เป็นรัฐมนตรี (สมัยรัฐบาล จอมพล แปลก พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี) ระยะเวลาการดำรงตำแหน่ง 8 ธันวาคม 2494 – 24 มีนาคม 2495 (ยศ พันเอก)
• พ.ศ. 2494	เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงคมนาคม (สมัยรัฐบาล จอมพล แปลก พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี) ระยะเวลาการดำรงตำแหน่ง 11 ธันวาคม 2494 – 24 มีนาคม 2495 (ยศ พันเอก)
• พ.ศ. 2495	เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงคมนาคม (สมัยรัฐบาล จอมพล แปลก พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี) ระยะเวลาการดำรงตำแหน่ง 28 มีนาคม 2495 – 2 สิงหาคม 2498 (ยศ พันเอก)
• พ.ศ. 2496	เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงอุตสาหกรรม (สมัยรัฐบาล จอมพล แปลก พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี) ระยะเวลาการดำรงตำแหน่ง 12 ธันวาคม 2496 – 19 เมษายน 2499) (ยศ พลจัตวา)
• พ.ศ. 2499	เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงอุตสาหกรรม (สมัยรัฐบาล จอมพล แปลก พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี) ระยะเวลาการดำรงตำแหน่ง 19 เมษายน 2499 – 21 มีนาคม 2500 (ยศ พลตรี)
• พ.ศ. 2500	เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงอุตสาหกรรม (สมัยรัฐบาล จอมพล แปลก พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี) ระยะเวลาการดำรงตำแหน่ง 31 มีนาคม 2500 – 16 กันยายน 2500 (ยศ พลตรี)
• พ.ศ. 2518	เป็นรองนายกรัฐมนตรี และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม (สมัยรัฐบาล หม่อมราชวงศ์ คึกฤทธิ์ ปราโมช เป็นนายกรัฐมนตรี) ระยะเวลาการดำรงตำแหน่ง 17 มีนาคม 2518 – 20 เมษายน 2519 (ยศ พลตรี)
• พ.ศ. 2519	เป็นรองนายกรัฐมนตรี และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ (สมัยรัฐบาล หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช เป็นนายกรัฐมนตรี) ระยะเวลาการดำรงตำแหน่ง 21 เมษายน 2519 – 25 กันยายน 2519) (ยศ พลตรี)
• พ.ศ. 2519	เป็นรองนายกรัฐมนตรี และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ (สมัยรัฐบาล หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช เป็นนายกรัฐมนตรี) ระยะเวลาการดำรงตำแหน่ง 5 ตุลาคม 2519 – 6 ตุลาคม 2519 (ยศ พลตรี)
• พ.ศ. 2523	เป็นรองนายกรัฐมนตรี (สมัยรัฐบาล พลเอก เปรม ติณสูลานนท์) ระยะเวลาการดำรงตำแหน่ง 12 มีนาคม 2523 – 30 เมษายน 2526 (ยศ พลตรี)
• พ.ศ. 2526 – 2529	เป็นผู้นำฝ่ายค้านในสภาผู้แทนราษฎร(สมัยรัฐบาล พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ เป็นนายกรัฐมนตรี)
• พ.ศ. 2531	เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย (สมัยรัฐบาล พลตรี ชาติชาย ชุณหะวัณ เป็นนายกรัฐมนตรี) ระยะเวลาการดำรงตำแหน่ง 9 สิงหาคม 2531 – 9 มกราคม 2533 (ยศ พลตรี)
• พ.ศ. 2533	เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงอุตสาหกรรม (สมัยรัฐบาล พลตรี ชาติชาย ชุณหะวัณ เป็นนายกรัฐมนตรี) ระยะเวลาการดำรงตำแหน่ง 9 มกราคม 2533 – 9 ธันวาคม 2533 (ยศ พลตำรวจเอก)
• พ.ศ. 2533 – 2534	เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย (สมัยรัฐบาล พลเอก ชาติชาย ชุณหะวัณ เป็นนายกรัฐมนตรี) ระยะเวลาการดำรงตำแหน่ง 14 ธันวาคม 2533 – 23 กุมภาพันธ์ 2534 (ยศ พลตำรวจเอก)
• พ.ศ. 2538	เป็นประธานที่ปรึกษานายกรัฐมนตรี ฝ่ายบริหาร

การดำรงตำแหน่งสมาชิกสภา

• พ.ศ. 2495 – 2538	เป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร 12 สมัย (พ.ศ. 2511 ไม่ได้สมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร) - พ.ศ. 2495 สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร จังหวัดสระบุรี - พ.ศ. 2500 (ก.พ.) สังกัดพรรคเสรีมนังคศิลา จังหวัดสระบุรี - พ.ศ. 2500 (ธ.ค.) สังกัดพรรคเสรีมนังคศิลา จังหวัดสระบุรี - พ.ศ. 2518 สังกัดพรรคชาติไทย จังหวัดสระบุรี (คะแนน 22,243) - พ.ศ. 2519 สังกัดพรรคชาติไทย จังหวัดสระบุรี (คะแนน 36,255) - พ.ศ. 2522 สังกัดพรรคชาติไทย จังหวัดสระบุรี (คะแนน 33,565) - พ.ศ. 2526 สังกัดพรรคชาติไทย จังหวัดสระบุรี (คะแนน 49,204) - พ.ศ. 2529 สังกัดพรรคชาติไทย จังหวัดสระบุรี (คะแนน 74,466) - พ.ศ. 2531 สังกัดพรรคชาติไทย จังหวัดสระบุรี (คะแนน 88,320) - พ.ศ. 2535 (มี.ค.) สังกัดพรรคชาติไทย จังหวัดสระบุรี (คะแนน 103,905) - พ.ศ. 2535 (ก.ย.) สังกัดพรรคชาติไทย จังหวัดสระบุรี (คะแนน 90,789) - พ.ศ. 2538 สังกัดพรรคชาติไทย จังหวัดสระบุรี (คะแนน 60,799)
• พ.ศ. 2515 – 2516	เป็นสมาชิกนิติบัญญัติแห่งชาติ
• พ.ศ. 2517 – 2529	เป็นผู้ริเริ่มในการจัดตั้งพรรคชาติไทยร่วมกับพลตรี ศิริ สิริโยธินและพลตรี ชาติชาย ชุณหะวัณ เมื่อวันที่ 21 พฤศจิกายน 2517 และได้เป็นหัวหน้าพรรค “ชาติไทย” เมื่อปี พ.ศ. 2517 – 2529 และปี พ.ศ. 2535 – 2539
• พ.ศ. 2539	เป็นสมาชิกสภาร่างรัฐธรรมนูญ

การดำรงตำแหน่งในรัฐวิสาหกิจ

• เป็นผู้อำนวยการองค์การรับส่งสินค้าและพัสดุภัณฑ์ (เมื่อวันที่ 1 กันยายน 2491)

• ประธานกรรมการองค์การโทรศัพท์แห่งประเทศไทย

• กรรมการการรถไฟแห่งประเทศไทย

ผลงานสมัยเป็นผู้นำฝ่ายค้านในสภาผู้แทนราษฎร

สมัยที่พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีครั้งที่ 2 ระหว่างวันที่ 30 เมษายน 2526 ถึงวันที่ 5 สิงหาคม 2529 พลตำรวจเอก ประมาณ อดิเรกสาร ทำหน้าที่เป็นผู้นำฝ่ายค้านในสภาผู้แทนราษฎร มีการเปิดอภิปรายทั่วไปเพื่อลงมติไม่ไว้วางใจรัฐบาลจำนวน 3 ครั้งด้วยกัน คือ

1. การเปิดอภิปรายทั่วไปครั้งที่ 29

เมื่อวันที่ 30 มิถุนายน 2526 พล.ต. ประมาณ อดิเรกสาร สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร จังหวัดสระบุรี กับคณะ ได้เสนอญัตติต่อประธานสภาผู้แทนราษฎร ขอเปิดอภิปรายทั่วไปไม่ไว้วางใจในรัฐมนตรีเป็นรายบุคคลตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย มาตรา 137 ขอเปิดอภิปรายไม่ไว้วางใจในตัวรัฐมนตรีว่าการกระทรวงคมนาคม (นายสมัคร สุนทรเวช) ในประเด็นปัญหาการขึ้นราคาค่าโดยสารรถไฟ

สภาผู้แทนราษฎรได้พิจารณาญัตติดังกล่าวในการประชุมครั้งที่ 11/2526 (สมัยสามัญ) วันพุธที่ 13 กรกฎาคม 2526

ภายหลังจากที่ได้มีการอภิปรายกันอย่างกว้างขวางแล้วที่ประชุมสภาผู้แทนราษฎรได้ลงมติให้ผ่านระเบียบวาระไป

2. การเปิดอภิปรายทั่วไป ครั้งที่ 30

เมื่อวันที่ 8 กันยายน 2526 พล.ต. ประมาณ อดิเรกสาร สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร จังหวัดสระบุรี กับคณะ ได้เสนอญัตติต่อประธานสภาผู้แทนราษฎร ขอเปิดอภิปรายทั่วไปไม่ไว้วางใจรัฐมนตรีเป็นรายบุคคลตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย มาตรา 137 เพื่อลงมติไม่ไว้วางใจรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย (พลเอกสิทธิ จิรโรจน์) โดยผู้เสนอญัตติได้ให้เหตุผลในการเสนอญัตตินี้ว่า รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทยไม่สามารถบริหารราชการแผ่นดินให้เป็นไปตามนโยบายของรัฐบาลนี้แถลงต่อรัฐสภาเกี่ยวกับการรักษาความสงบเรียบร้อยในสังคม การดำเนินการทางการเมืองตามระบอบประชาธิปไตย การปฏิรูประบบราชการให้มีประสิทธิภาพ ปัญหายาเสพติดให้โทษ ปัญหาการบริหารบ้านเมืองโดยไม่เป็นธรรม

สภาผู้แทนราษฎรได้พิจารณาญัตติดังกล่าวในการประชุม ครั้งที่ 1/2527 (สมัยสามัญ) วันพฤหัสบดีที่ 3 พฤษภาคม 2527 แต่เนื่องจากผู้เสนอญัตติไม่ชี้แจงในที่ประชุม ประธานสภาผู้แทนราษฎร (นายอุทัย พิมพ์ใจชน) จึงวินิจฉัยว่าญัตติตกไปตามข้อบังคับการประชุมสภาผู้แทนราษฎร

3. การเปิดอภิปรายทั่วไป ครั้งที่ 31

เมื่อวันที่ 3 พฤษภาคม 2528 พล.ต.ประมาณ อดิเรกสาร สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร จังหวัดสระบุรี กับคณะ ได้เสนอญัตติต่อประธานสภาผู้แทนราษฎร ขอเปิดอภิปรายทั่วไปไม่ไว้วางใจนายกรัฐมนตรีกับรัฐมนตรีเป็นรายบุคคลตามมาตรา 137 ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย โดยผู้เสนอญัตติได้ให้เหตุผลว่ารัฐบาลได้บริหารประเทศไปในทางเสียหาย ผิดพลาดหลายประการไม่ควรได้รับความไว้วางใจให้บริหารประเทศอีกต่อไป

อย่างไรก็ตามสภาผู้แทนราษฎรไม่ได้พิจารณาญัตติดังกล่าวในการประชุม ครั้งที่ 5/2528 (สมัยสามัญ) เป็นพิเศษ วันพุธที่ 29 พฤษภาคม 2528 ตามที่ได้บรรจุไว้ในระเบียบวาระประชุมเนื่องจากประธานรัฐสภาได้มีหนังสือแจ้งผลการพิจารณาญัตติด่วน เพื่อให้มีการตีความรัฐธรรมนูญมาตรา 137 ซึ่งนายเกษม ศิริสัมพันธ์ เป็นผู้เสนอ และได้ลงมติว่าญัตติเปิดอภิปรายทั่วไปไม่ไว้วางใจนายกรัฐมนตรีกับรัฐมนตรีเป็นรายบุคคลตามมาตรา 137 ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย ซึ่งพล.ต.ประมาณ อดิเรกสาร กับคณะ เป็นผู้เสนอ ไม่ชอบด้วยบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2521 ซึ่งจะดำเนินการต่อไปไม่ได้ และต่อจากนั้น นายปิยะณัฐ วัชราภรณ์ ได้เสนอญัตติแก้ไขเพิ่มเติมถ้อยคำในญัตติเปิดอภิปรายทั่วไปไม่ไว้วางใจนายกรัฐมนตรีกับรัฐมนตรีเป็นรายบุคคล โดยขอเปลี่ยนคำว่า “นายกรัฐมนตรีในฐานะหัวหน้ารัฐบาล” เป็นข้อความใหม่ว่า “ขอเปิดอภิปรายไม่ไว้วางใจนายกรัฐมนตรีในฐานะรัฐมนตรี ผู้บังคับบัญชาสำนักนายกรัฐมนตรีกับรัฐมนตรีอื่นเป็นรายบุคคลตามมาตรา 137” แต่ที่ประชุมได้ลงมติไม่เห็นชอบให้แก้ไขเพิ่มเติมถ้อยคำในญัตติดังกล่าว

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• เครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นสายสะพายมหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)

• เครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ

บรรณานุกรม

ชุมนุมการศึกษา, “ประวัติพรรคชาติไทย”, [ออนไลน์], แหล่งที่มา : http://knowledge.eduzones.com/knowledge-2-2-29088.html (30 ตุลาคม 2552)

นิพัทธ์ สระฉันทพงษ์, เอกสารวงงานรัฐสภา “รวมรายชื่อคณะรัฐมนตรีตั้งแต่คณะแรกจนถึงคณะปัจจุบัน”. กรุงเทพฯ : กองการพิมพ์ สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร, 2544.

ประมาณ อดิเรกสาร, ชีวิตเมื่อผ่านไป 84 ปี พลเอก/พลตำรวจเอก ประมาณ อดิเรกสาร. กรุงเทพฯ : อินเตอร์ – เทค พริ้นติ้ง, 2540.

“ประวัติย่อ พลตำรวจเอก ประมาณ อดิเรกสาร”, [ออนไลน์], แหล่งที่มา : http://www.ryt9.com/s/refb/218978/ (30 ตุลาคม 2552)

โรงเรียนเทพศิรินทร์, “พลตำรวจเอก / พลเอก ประมาณ อดิเรกสาร”, [ออนไลน์], แหล่งที่มา : http://www.debsirin.or.th/webboard/index.php?showtopic=367 (30 ตุลาคม 2552)

ดูเพิ่มเติม

บุญชัย ใจเย็น “รวยแบบขุนศึก”, กรุงเทพฯ : บุญชัยเพรส. ม.ป.ป.

ประทีป เชิดธรณินทร์ “เพชร วิวาห์ พลเอก / พลตำรวจเอก ประมาณ – ท่านผู้หญิง เจริญ อดิเรกสาร”, ม.ป.พ., ม.ป.ท., ม.ป.ป.

ประมาณ อดิเรกสาร “บันทึกความจำเมื่อข้าพเจ้าเป็นหัวหน้าพรรค”, กรุงเทพฯ : จงเจริญการพิมพ์. 2520

ประมาณ อดิเรกสาร “ราชครู”, กรุงเทพฯ : แปลนพริ้นติ้ง. 2547

ประมาณ อดิเรกสาร “94 ฤดูฝน...คนชื่อ “ประมาณ””, กรุงเทพฯ : สื่อวัฏจักร. 2549