องค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ
ผู้เรียบเรียง รศ.ดร.กมลชัย รัตนสกาววงศ์
ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ รศ.ดร.กำชัย จงจักรพันธ์
คำนี้ใช้เรียกรวม ๆ หมายถึงองค์กรที่จัดตั้งขึ้นใหม่ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 ทั้งที่ในรัฐธรรมนูญหรือในกฎหมายอื่นก็ไม่ได้บัญญัติคำว่า “องค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ” ไว้ว่ามีความหมายรวมทุกองค์กรที่มีอำนาจหน้าที่อิสระตามที่รัฐธรรมนูญ บัญญัติไว้หรือไม่อย่างไร
แต่โดยทั่วไปแล้ว ไม่ได้หมายถึงองค์กรรัฐสภา คณะรัฐมนตรี และศาลยุติธรรม รวมทั้งศาลทหาร คงเพราะเป็นองค์กรที่ใช้อำนาจรัฐทั้งสาม คือ นิติบัญญัติ บริหาร และตุลาการ เป็นองค์กรที่มีอยู่ก่อนแล้วตามรัฐธรรมนูญฉบับก่อน ๆ “องค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ” คงหมายถึง ศาลรัฐธรรมนูญ คณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) คณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดิน คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา ศาลฎีกาแผนกคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง และศาลปกครอง เพราะเป็นองค์กรที่จัดตั้งขึ้นใหม่ตามที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540
แต่ถ้าจะใช้เกณฑ์การจัดตั้งและกระบวนการสรรหาผู้มาดำรงตำแหน่งว่า ต้องมีการบัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญแล้ว ศาลปกครองอาจไม่ถือว่าเป็นองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ เพราะศาลปกครองจัดตั้งขึ้นตามพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองและวิธีพิจารณา คดีปกครอง พ.ศ.2542เช่นเดียวกับศาลฎีกาแผนกคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง ก็เป็นแผนกหนึ่งของศาลฎีกาที่ประกอบไปด้วยผู้พิพากษาศาลฎีกา 9 คนตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีพิจารณาคดีอาญาของผู้ดำรง ตำแหน่งทางการเมือง พ.ศ.2542 โดยมิได้บัญญัติกระบวนการสรรหาผู้พิพากษาศาลฎีกามาปฏิบัติหน้าที่ดังกล่าว ไว้ในรัฐธรรมนูญโดยตรงเช่นเดียวกัน
องค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญที่ยอมรับกันโดยไม่มีข้อโต้แย้ง ได้แก่ ศาลรัฐธรรมนูญ คณะกรรมการการเลือกตั้ง คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ คณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดิน คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ และผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา
