หอพระสมุดสำหรับพระนคร
ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีพระราชดำริให้รวมหอพุทธสาสนะ สังคหะ หอพระมณเฑียรธรรม และหอพระสมุดวชิรญาณ เป็นหอสมุดสำหรับบริการประชาชนทั่วไปและพระราชทานนามว่า "หอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนคร" ตั้งอยู่ ณ หอคองคอเดียในพระบรมมหาราชวัง ปัจจุบันคือ ศาลาสหทัยสมาคม จากนั้นในสมัยรัชกาลที่ ๖ ได้ย้ายหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนครจากที่ตั้งเดิมอยู่ที่ตึกถาวรวัตถุ ริมถนนหน้าพระธาตุและพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จพระราชดำเนินทรงประกอบพิธีเปิด เมื่อวันที่ ๖ มกราคม พุทธศักราช ๒๔๕๙
ครั้นถึง พ.ศ. ๒๔๖๙ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้แยกหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนครออกเป็น ๒ หอ คือ หอพระสมุดวชิราวุธ ซึ่งตั้งอยู่ที่ตึกถาวรวัตถุเช่นเดิมให้เป็นที่เก็บหนังสือฉบับพิมพ์ทั้งหมดและหนังสือส่วนพระองค์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ส่วนศิลาจารึก คัมภีร์ใบลาน หนังสือสมุดไทย ตู้ลายรดน้ำ ย้ายไปที่พระที่นั่งศิวโมกขพิมานในนาม “หอพระสมุดวชิรญาณ”เช่นเดิม ทั้งนี้ได้เสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดหอพระสมุดทั้งสอง เมื่อวันที่ ๒๖ กุมภาพันธ์ พุทธศักราช ๒๔๖๙ จากนั้นในปี ๒๔๗๖ รัฐบาลจัดตั้งกรมศิลปากรขึ้นและมีพระราชกฤษฎีกาแบ่งส่วนราชการกำหนดให้หอพระสมุดสำหรับพระนครเป็นกองหอสมุด ขึ้นกับกรมศิลปากรและต่อมาก็ได้เปลี่ยนชื่อเป็น “ หอสมุดแห่งชาติ” เช่นทุกวันนี้
หอสมุดแห่งชาติได้พัฒนาก้าวหน้าและแผ่ขยายสาขาออกไปยังต่างจังหวัดมากแห่ง ประชาชนคนไทยจึงมีแหล่งข้อมูลความรู้ที่เข้าถึงได้อย่างสะดวกมากขึ้น และได้สืบทอดพระบรมราชปณิธานให้ประชาชนได้ศึกษาหาความรู้ตามความสนใจและอัธยาศัยโดยไม่ต้องพึ่งระบบโรงเรียนแต่เพียงอย่างเดียว
ที่มา
บทสารคดี “ปกเกล้าธรรมราชา” สารคดีเฉลิมพระเกียรติ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่ในวโรกาสครบ ๑๒๐ ปี แห่งวันพระบรมราชสมภพและเป็นบุคคลสำคัญของโลก โดยองค์การการศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (UNESCO) ประจำปี ๒๕๕๖
