สภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติกับบทบาทในการพัฒนาประชาธิปไตย

ผู้เรียบเรียง วัชรา ไชยสาร

---

ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ พรรณราย ขันธกิจ

---

ประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วม พหุสังคม และพหุอำนาจ

ปัจจุบันหลายประเทศไม่ว่าจะปกครองในระบอบประชาธิปไตยหรือสังคมนิยมได้นำกระบวนการมีส่วนร่วมของประชาชนมาเป็นเครื่องมือในการบริหารประเทศมากขึ้น โดยจะเห็นได้จากการเมืองการปกครองในระบอบประชาธิปไตยแบบตัวแทนก็เปิดให้ประชาชนมีส่วนร่วมในระดับต่าง ๆ มากขึ้น ทำให้ประชาชนมีอำนาจควบคุมและตรวจสอบการทำงานของผู้ที่ได้รับเลือกตั้งให้ใช้อำนาจอธิปไตยแทนตนด้วย มิใช่เพียงมีอำนาจเป็นที่มาแห่งอำนาจปกครองหรือมีสิทธิออกเสียงเลือกตั้งเท่านั้น ซึ่งลักษณะหรือรูปแบบของการมีส่วนร่วมในทางการเมืองนั้น อาจจะเป็นรูปแบบของการมีส่วนร่วมทางการเมืองในระบอบประชาธิปไตยโดยตรง อาทิ การออกเสียงประชามติ การเข้าชื่อเสนอกฎหมาย และการถอดถอนบุคคลออกจากตำแหน่ง เป็นต้น

นอกจากนั้น ยังมีการมีส่วนร่วมในการกำหนดนโยบายและการแก้ไขปัญหาบ้านเมืองโดยการให้ความเห็นและข้อเสนอแนะ ประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วมจึงน่าจะอยู่ตรงกลางระหว่างการมีส่วนร่วมในทางการเมืองแบบตัวแทนหรือประชาธิปไตยโดยอ้อมที่ประชาชนมีสิทธิออกเสียงเลือกตั้งอย่างเดียว กับการมีส่วนร่วมในทางการเมืองตัวแทนซึ่งประชาชนได้มีส่วนร่วมในทางการเมือง ในรูปแบบของประชาธิปไตยโดยตรงควบคู่กันไป

ประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วม (Participatory Democracy) เป็นการมีส่วนร่วมในทางการเมืองแบบพหุการเมือง (Plural Politics) ซึ่งยอมรับในหลักการการมีส่วนร่วมในระบอบประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วม ทั้งการมีส่วนร่วมแบบผู้แทน เช่น การเลือกตั้ง เป็นต้น เพื่อให้ได้ผู้แทนไปทำหน้าที่แทนตน และการมีส่วนร่วมโดยตรง เช่น การเข้าชื่อเสนอกฎหมาย การออกเสียงประชามติ เป็นต้น นอกจากนั้นยังยอมรับการมีส่วนร่วมที่เปิดโอกาสให้ประชาชนกลุ่มต่าง ๆ ได้มีสิทธิส่วนร่วมในทางการเมืองเท่าเทียมกัน และปฏิเสธการผูกขาดอำนาจทางการเมืองให้เป็นของกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง

การมีส่วนร่วมแบบพหุการเมืองจึงต้องยอมรับภาวะความเป็นพหุสังคม (Plural Society) อันเป็นการเคารพความแตกต่าง (Difference) และความหลากหลาย (Diversity) ถือเป็นประชาธิปไตยพหุอำนาจ (Plural Democracy) ที่มีกระจายอำนาจไปยังองค์กรต่าง ๆ ในหลายระดับ ไม่ใช่เป็นการใช้อำนาจเพียงไม่กี่องค์กร หรือเป็นอำนาจเดี่ยวเฉพาะการเลือกตั้งเท่านั้น

สภาที่ปรึกษาฯ กับการพัฒนาประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วม

การให้รัฐจัดให้มีสภาที่ปรึกษาฯ ตามองค์ประกอบ ที่มา อำนาจหน้าที่ และการดำเนินงาน ดังที่กล่าวแล้วนั้น จะเป็นแนวคิดที่สอดคล้องกับระบอบประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วม (Participatory Democracy) ซึ่งยการให้รัฐจัดให้มีสภาที่ปรึกษาฯ ตามองค์ประกอบ ที่มา อำนาจหน้าที่ และการดำเนินงาน

ดังที่กล่าวแล้วนั้น จะเป็นแนวคิดที่สอดคล้องกับระบอบประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วม (Participatory Democracy) ซึ่งยอมรับภาวะความเป็นพหุสังคม (Plural Society) เคารพความแตกต่าง (Difference) และความหลากหลาย (Diversity) เป็นประชาธิปไตยพหุการเมือง (Plural Politics)

เมื่อพิจารณาลักษณะความสัมพันธ์ของสภาที่ปรึกษาฯ กับภาคประชาสังคม ภาคการเมือง และภาครัฐดังกล่าวข้างต้นนั้น สภาที่ปรึกษาฯ จึงเป็นกลไกการมีส่วนร่วมของประชาชนตามหลักของการเมืองการปกครองระบอบประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วม ที่จะร่วมกันสร้างฐานของการเมือง สังคม และเศรษฐกิจที่ดีงาม เข้มแข็ง และยั่งยืน โดยทำหน้าที่ประสานการพัฒนาระหว่างภาคประชาสังคม กับ ภาครัฐ อย่างน้อยใน 4 ด้าน คือ

(1) เป็นองค์กรที่จะสะท้อนความคิดเห็นของประชาชนจากทุกกลุ่มอาชีพและกลุ่มกิจกรรมของประเทศ ซึ่งจะทำให้รัฐและองค์กรของรัฐได้รับทราบปัญหาต่าง ๆ อย่างแท้จริง เพื่อจะนำไปแก้ไขปัญหาได้อย่างถูกต้อง

(2) เป็นเวทีที่เปิดโอกาสให้ประชาชนทุกหมู่เหล่าได้มีส่วนร่วมในการเสนอแนะและให้ความเห็นในการกำหนดนโยบายและแผนของรัฐบาล

(3) เป็นการเชื่อมโยงความร่วมมือของประชาชนในการพัฒนาระดับต่าง ๆ อย่างเป็นทางการตามกฎหมายอย่างเป็นการถาวร และเป็นระบบมากที่สุด และสามารถตรวจสอบทางอ้อมการใช้อำนาจของรัฐได้ตามเจตนารมณ์แห่งกฎหมาย

(4) เป็นกลไกที่จะช่วยลดความขัดแย้งในสังคมได้ด้วยสันติวิธีซึ่งสภาที่ปรึกษาฯ จะมีความเป็นกลางที่ปลอดจากอิทธิพลของการเมืองและการครอบงำของกลุ่มผลประโยชน์กลุ่มใดกลุ่มหนึ่งและจะทำให้เป็นที่พึ่งของประชาชนได้อย่างแท้จริง ทั้งนี้ เพื่อทำให้ประชาชนได้รับประโยชน์สูงสุด

การประชุมสัมมนา “3 ปี สภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ” (5 กันยายน 2547)

ดังนั้น กระบวนการทำงานของสภาที่ปรึกษาฯ จึงควรให้ความสำคัญต่อกระบวนการมีส่วนร่วมของประชาชนเป็นหัวใจที่จะทำให้คำปรึกษาและข้อเสนอแนะที่สภาที่ปรึกษาฯ เสนอต่อคณะรัฐมนตรีมีน้ำหนัก เมื่อสภาที่ปรึกษาฯ นำเสนอปัญหาที่จะให้ข้อเสนอแนะต่อคณะรัฐมนตรี หรือรัฐบาลขอคำปรึกษากรณีใด ๆ จากสภาที่ปรึกษาฯ สภาที่ปรึกษาฯ ก็จะต้องประชาสัมพันธ์ให้ข้อมูลข่าวสารกับประชาชนแล้ว จึงจัดให้มีกระบวนการมีส่วนร่วมของประชาชน โดยนำเทคนิคการมีส่วนร่วมที่เหมาะสมมาใช้ เช่น การจัดเวทีหรือมาตรการต่างๆ เพื่อให้ประชาชนได้แสดงความรู้สึกของตนเอง หรือแสดงความคิดเห็นในความห่วงใยเทคนิคการมีส่วนร่วมของประชาชนที่สภาที่ปรึกษาฯ ใช้ดำเนินการอย่างหนึ่งอย่างใด หรืออาจจะใช้ร่วมกันหลายอย่าง เช่น การสนทนากลุ่ม เป็นกลุ่มอภิปรายเล็ก ๆ หรือเวทีย่อย (Focus group discussion – FGD) การประชุม การร่วมฟังความเห็น และการประชุมเชิงปฏิบัติการ ประชาปรึกษา (Public consultation) สานเสวนา (Dialogue) และสื่ออิเล็กทรอนิกส์ หรือ WEB SITE เพื่อสร้างกระบวนเรียนรู้และการมีส่วนร่วมของประชาชนอย่างแท้จริงที่เชื่อมโยงความหลากหลายอันงดงาม ร่วมกันพัฒนาประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วม และร่วมสร้างสันติสุขให้กับคนทั้งชาติ

ที่ผ่านมานั้น สภาที่ปรึกษาฯ มีกระบวนการทำงานอย่างไร เป็นกระบวนการที่ก่อให้เกิดประสิทธิผลต่อการพัฒนาประชาธิปไตย หรือไม่ และจะร่วมกันขับเคลื่อนต่อไปอย่างไร คำตอบอยู่ที่ภาคประชาสังคม และผู้มีส่วนร่วมในวงงานสภาที่ปรึกษาฯ จะได้ร่วมกันแสวงหาคำตอบต่อไป

ที่มา

พรรณราย ขันธกิจ. บทบาทและหน้าที่ขององค์กรสภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. นนทบุรี : สถาบันพระปกเกล้า, 2548

พรรณราย ขันธกิจ. สารานุกรมสภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. นนทบุรี : สถาบัน พระปกเกล้า , 2552.

วัชรา ไชยสาร. การพัฒนาประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วมกับสภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. รัฐสภาสาร. ปีที่ 56 ฉบับที่ 6 มิถุนายน 2551 หน้า 64 – 91.

สำนักงานสภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. สภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ : องค์กรสะท้อนปัญหา ... จากประชาสู่รัฐ. กรุงเทพฯ : บริษัทอมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่งจำกัด (มหาชน), 2552.

ดูเพิ่มเติม

คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ, สำนักงาน. ประมวลความคิดเห็นของประชาชน เรื่อง สภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. ม.ป.ท., 2542.

สถาพร วชิรโรจน์. ความคิดเห็นของประชาชนต่อสาระสำคัญในร่างพระราชบัญญัติสภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. ภาคนิพนธ์ หลักสูตรศิลปศาสตรมหาบัณฑิต (พัฒนาสังคม) สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์, 2543.

www.nesac.go.th/