การอดอาหาร

ผู้เรียบเรียง : ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ศุทธิกานต์ มีจั่น

ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ : ดร.สติธร ธนานิธิโชติ

 

          การอดอาหารประท้วง (Hunger Strike) เป็นวิถีทางในการต่อสู้และปฎิบัติการไร้ความรุนแรงที่มีประวัติศาสตร์อันยาวนานในความพยายามที่จะบรรลุผลซึ่งการเปลี่ยนแปลงทางสังคม อีกทั้งยังถูกนำมาใช้ในฐานะยุทธศาสตร์การเคลื่อนไหวทางการเมืองเพื่อทำให้เจ้าหน้าที่หรือผู้มีอำนาจรัฐเกิดความละอาย และเรียกร้องให้สาธารณชนสนใจประเด็นปัญหาหรือความอยุติธรรมที่เกิดขึ้น โดยผลที่เกิดขึ้นสามารถสั่นคลอนรัฐและผู้มีอำนาจ รวมทั้งปลุกกระแสสังคมได้ ซึ่งปรากฏอยู่ในการต่อสู้ทั้งจากปัจเจกบุคคลและขบวนการเคลื่อนไหวทั่วโลก[1]

          การอดอาหารประท้วงที่เป็นรู้จักกันมากที่สุดในประวัติศาสตร์โลกกระทำโดย มหาตมะ คานธี (Mahatma Gandhi) ซึ่งใช้วิธีอดอาหารประท้วงรวม 18 ครั้ง ตลอดชีวิตของการรณรงค์เคลื่อนไหวด้านสิทธิมนุษยชนและต่อสู้เพื่อเอกราชของอินเดียจากการเป็นอาณานิคมของอังกฤษตามแนวทางสันติวิธี โดยระยะเวลาที่คานธีอดอาหารนานที่สุด คือ 21 วัน ขณะที่ระยะเวลาสั้นที่สุด คือ 1 วัน อย่างไรก็ตาม การอดอาหารประท้วงในอินเดียครั้งสำคัญเกิดขึ้นอีกครั้งในฐานะการอดอาหารประท้วงนานที่สุดในโลก[2] เมื่อ อิรอม ชาร์มิลา (Irom Sharmila) นักเคลื่อนไหวทางการเมืองหญิงอดอาหารประท้วงเพื่อต่อต้านกฎหมายความมั่นคงซึ่งให้อำนาจแก่เจ้าหน้าที่รัฐบาลกลางเข้าควบคุมพื้นที่ในบางรัฐ (The Armed Forces (Special Powers) Act, 1958 หรือ AFSPA) ซึ่งให้ทหารมีอำนาจเข้าตรวจค้นอาคารบ้านเรือนของประชาชนจับกุมผู้ต้องสงสัยได้โดยไม่มีหมายศาล แม้กระทั่งการยิงผู้ต้องสงสัยได้ทันทีในกรณีพบเห็นการทำความผิดเฉพาะหน้า ชาร์มิลาเริ่มเริ่มอดอาหารประท้วงมาตั้งแต่ปี ค.ศ. 2000 ซึ่งรัฐบาลอินเดียตอบโต้ด้วยการดำเนินคดีเธอด้วยข้อหา “พยายามฆ่าตัวตายด้วยการอดอาหาร” ถึง 14 ครั้ง และบังคับให้อาหารทางสายยางเพื่อรักษาชีวิตของเธอมาเป็นเวลานานกว่า 10 ปี ทั้งนี้ การต่อสู้เชิงสัญลักษณ์ของชาร์มิลา ทำให้เธอได้รับรางวัลด้านสิทธิมนุษยชนจากหลายองค์กร อาทิ The 2007 Gwangju Prize for Human Rights เป็นต้น ทั้งยังได้รับการยกย่องว่าเป็น “หญิงเหล็กแห่งมานิปูร์ (Iron Lady of Manipur)” การอดอาหารของเธอได้สิ้นสุดลงเมื่อ วันที่ 9 สิงหาคม ค.ศ. 2017 เมื่อศาลอินเดียวินิจฉัยให้เธอได้รับการประกันตัวโดยมีเงื่อนไขให้ยุติการอดอาหารประท้วงซึ่งเป็นระยะเวลาถึง 16 ปี[3]

          นอกจากนี้ยังมีตัวอย่างกรณีการประท้วงด้วยการอดอาหารที่เกิดขึ้นในประเทศตะวันตกที่มีความสำคัญ ได้แก่ การอดอาหารของนักโทษในไอร์แลนด์เหนือ เมื่อปี ค.ศ. 1981 (The 1981 Irish hunger strike) จุดเริ่มต้นของการประท้วงมากจากข้อเรียกร้องที่ต้องการให้อังกฤษปฏิบัติต่อพวกเขาเยี่ยงนักโทษการเมือง และยุติพฤติกรรมอันเลวร้ายที่เข้าข่ายข่มขู่คุกคาม ซึ่งในช่วงแรกผู้ประท้วงได้ใช้วิธีการสวมเพียงแค่ผ้าห่มผืนเดียวแทนที่การสวมชุดนักโทษ ต่อมาการประท้วงเริ่มรุนแรงขึ้นและมีนักโทษจำนวนมากที่เข้าร่วมโดยผู้ประท้วงได้ใช้วิธีการทำสิ่งสกปรก เช่น การทิ้งเศษอาหารในห้องขัง รวมถึงการปาอุจจาระรอบ ๆ ห้องขัง เป็นต้น ส่งผลให้ความรุนแรงดังกล่าวเริ่มบานปลาย แต่ทางการอังกฤษภายใต้รัฐบาลของ นางมาร์กาเร็ต แท็ตเชอร์ ยืนยันว่าจะไม่ประนีประนอมกับกลุ่มนักโทษ ส่งผลให้นักโทษกลุ่มหนึ่งยกระดับการประท้วงด้วยการอดอาหาร เริ่มตั้งแต่วันที่ 1 มีนาคม ค.ศ. 1981 และสืบเนื่องมาเป็นเวลากว่า 2 เดือน ทำให้มีผู้เสียชีวิตจำนวนมากซึ่งหนึ่งในนั้น คือ บอบบี แซนด์ส (Bobby Sands) สมาชิกกลุ่มกองทัพสาธารณรัฐไอร์แลนด์ (Irish Republican Army: IRA) ซึ่งได้รับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรของอังกฤษขณะถูกจำคุกอยู่ในเรือนจำ กระแสต่อต้านรัฐบาลอังกฤษก็เกิดขึ้นทั่วโลกทั้งในยุโรปและสหรัฐอเมริกา โดยส่วนใหญ่ไม่เห็นด้วยที่รัฐบาลไม่ยอมเจรจากับกลุ่มนักโทษ และนิ่งเฉยต่อการเสียชีวิตแม้ว่าจะมีหลายฝ่ายเรียกร้องให้เกิดการเจรจาก็ตาม[4]

          กรณีของไทยนั้น เรืออากาศตรีฉลาด วรฉัตร อดีตสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและนักต่อสู้เพื่อประชาธิปไตย เป็นผู้หนึ่งที่ใช้วิธีการอดอาหารเป็นแนวทางการต่อสู้ทางการเมืองมาอย่างยาวนาน โดยนับตั้งแต่การอดอาหารและน้ำเพื่อประท้วงรัฐบาล พลเอกเกรียงศักดิ์ ชมะนันท์ เรื่องทุจริตโดยการกักตุนน้ำมันในปี พ.ศ. 2523 การอดอาหารประท้วงรัฐบาล พลเอกเปรม_ติณสูลานนท์ ที่นำแก้รัฐธรรมนูญให้ข้าราชการประจำเป็นนายกรัฐมนตรีได้ เมื่อปี พ.ศ. 2526 ต่อมาการอดอาหารของ ฉลาด วรฉัตร ถูกบันทึกไว้ในส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์การต่อสู้ช่วงเหตุการณ์พฤษภาทมิฬ พ.ศ. 2535 ที่ประท้วงอดอาหารเพื่อเรียกร้องให้นายกรัฐมนตรีมาจากการเลือกตั้ง เช่นเดียวกับการอดอาหารประท้วงของ พลตรีจำลอง_ศรีเมือง เพื่อขับไล่ พลเอกสุจินดา_คราประยูร[5] และต่อมา ฉลาด วรฉัตร ได้อดอาหารประท้วงที่หน้ารัฐสภาอีกครั้งภายหลังศาลรัฐธรรมนูญมีคำวินิจฉัยให้การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรใน วันที่ 2 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2557 เป็นโมฆะ รวมทั้งประท้วงการรัฐประหารของคณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) [6]

          นอกจากนี้ยังมีการอดอาหารประท้วงโดยกลุ่มภาคประชาชน ดังเช่นปี พ.ศ. 2561 ชาวบ้านได้โดยรวมตัวกันภายใต้ชื่อ “เครือข่ายปกป้องสองฝั่งเลกระบี่-เทพา ยุติโรงไฟฟ้าถ่านหิน” ได้ร่วมกันอดอาหารที่บริเวณที่ชุมนุมด้านข้างอาคารสหประชาชาติ กรุงเทพมหานคร พร้อมยื่นข้อเสนอว่า รัฐบาลจะต้องยกเลิกโครงการโรงไฟฟ้าถ่านหินทั้งสองพื้นที่ คือ ที่จังหวัดกระบี่ และอำเภอเทพา จังหวัดสงขลา จนมีผู้ประท้วงถูกพาส่งโรงพยาบาลหลายคน จนกระทั่งในเวลาต่อมากระทรวงพลังงานและตัวแทนจากการไฟฟ้าฝ่ายผลิตได้ขอเจรจากับเครือข่ายฯ และลงนามในบันทึกข้อตกลงโดยมีเงื่อนไขหลัก คือ ให้การไฟฟ้าฝ่ายผลิตถอนรายงานผลกระทบสิ่งแวดล้อมและสุขภาพ (EHIA) ของโรงไฟฟ้าถ่านหินเทพาและกระบี่ และให้กระทรวงพลังงานจัดทำรายงานการประเมินผลกระทบทางยุทธศาสตร์ (SEA) เพื่อศึกษาว่าพื้นที่จังหวัดกระบี่และอำเภอเทพา จังหวัดสงขลามีความเหมาะสมในการสร้างโรงไฟฟ้าถ่านหินหรือไม่ เป็นต้น[7]

 

ภาพ : การอดอาหารประท้วงของเครือข่ายปกป้องสองฝั่งทะเลกระบี่-เทพายุติโรงไฟฟ้าถ่านหิน เมื่อเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2561[8]

RTENOTITLE

 

          อย่างไรก็ดี การอดอาหารประท้วงในประเทศไทยภายใต้สถานการณ์ความขัดแย้งในช่วง พ.ศ. 2563-2564 ได้รับความสนใจจากสาธารณชนและเป็นประเด็นถกเถียงด้านการต่อสู้ทางการเมืองอย่างกว้างขวาง เมื่อนายพริษฐ์ ชิวารักษ์ หรือ เพนกวิน แกนนำกลุ่มราษฎรประกาศอดอาหารเพื่อเรียกร้องสิทธิการประกันตัวเพื่อต่อสู้คดี จากการที่ศาลไม่อนุญาตปล่อยชั่วคราวภายใต้ความพยายามในการยื่นขอประกันตัวหลายครั้ง โดยการประท้วงอดอาหารของพริษฐ์ เริ่มต้นตั้งวันที่ 16 มีนาคม พ.ศ. 2564 ซึ่งการประท้วงอดอาหารในครั้งนี้มีผู้ต้องหาคดีการเมืองคนอื่น ๆ ร่วมอดอาหารด้วย ได้แก่ นางสาวปนัสยา สิทธิจิรวัฒนกุล หรือ รุ้ง แกนนำกลุ่มราษฎร เป็นต้น ท่ามกลางความกดดันต่อรัฐบาลและการเรียกร้องของมวลชนฝ่ายประชาธิปไตยที่ขอให้พวกเขายุติการอดอาหารเพื่อรักษาชีวิตไว้ แม้ความยุติธรรมยังมาไม่ถึง[9] ทั้งนี้การประท้วงอดอาหารได้สิ้นสุดลงในวันที่ศาลอาญาอนุญาตปล่อยตัวชั่วคราวเมื่อวันที่ 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2564 รวมเวลา 57 วัน[10]

 

บรรณานุกรม

ชัยวัฒน์ สถาอานันท์. (2564). “สันติวิธี อดอาหารประท้วง”. สืบค้นจาก http://www.polsci.tu.ac.th/direk/view.aspx?id=498&fbclid=IwAR2Ktlyp0LPlPIJMhpK6x_G2zz5kvjHFn37MWYg47_skxBAmB9C0rnZtXTU (29 กรกฎาคม 2564).

ธรรมชาติ กรีอักษร.(2559). “ว่าด้วยการอดอาหารประท้วงของ ไผ่ ดาวดิน: ข้อสังเกตจากนักเรียนสันติวิธี”. สืบค้นจาก https://prachatai.com/journal/2016/08/67517(29 กรกฎาคม 2564).

“ราษฎร : ย้อนรอยอดอาหารประท้วง จากคานธี สู่ นักโทษไออาร์เอ เพนกวิน รุ้ง และฝ่ายค้านรัสเซีย”. สืบค้นจาก https://www.khaosod.co.th/bbc-thai/news_6360687(29 กรกฎาคม 2564).

 

อ้างอิง

[1] ดูคำอธิบายและการนำเสนอการอดอาหารประท้วงในระหว่างปี ค.ศ.1906-2004 ด้วยมุมมองเชิงเปรียบเทียบในการใช้วิธีนี้ในฐานะปฎิบัติการไร้ความรุนแรงได้ใน Scanlan, S.J., Cooper Stoll, L. and Lumm, K. (2008), "Starving for change: The hunger strike and nonviolent action, 1906–2004", Coy, P.G. (Ed.) Research in Social Movements, Conflicts and Change (Research in Social Movements, Conflicts and Change, Vol. 28), (Bingley : Emerald Group Publishing Limited),  pp. 275-323.

[2] เพราะมีเหตุผล จึงมีคนอดอาหารประท้วงในหลายประเทศทั่วโลก https://theopener.co.th/node/122

[3] “สตรีอินเดียที่อดอาหารประท้วงนาน16 ปี ยุติการประท้วงแล้วหลังศาลให้ประกันตัว ”,สืบค้นจาก  http://www.js100.com/en/site/ news/view/ 28484 (29 กรกฎาคม 2564) และดูการตีความการอดอาหารประท้วงครั้งนี้ ได้ใน Namrata Gaikwad, (2009), “Revolting bodies, hysterical state: women protesting the Armed Forces Special Powers Act (1958)”, Contemporary South Asia, 17:3, 299-311.

[4] “กรณีศึกษาการอดอาหารประท้วงในไอร์แลนด์เหนือ ”,สืบค้นจาก https://www.voicetv.co.th/read/30780(29 กรกฎาคม 2564) และ “Timeline of 1981 hunger strike”, Retrieved from URL https://www.irishtimes.com/culture/books/timeline-of-1981-hunger-strike-1.2555682(29 July 2021).

[5] “บทความพิเศษ : ความจริงที่หายไปในพฤษภา’35 (ตอน8) ”,สืบค้นจาก https://www.matichonweekly.com/culture/article_ 10668 (29 กรกฎาคม 2564).

[6] ดูรายละเอียดเพิ่มเติมได้ใน “แพทย์เข้าตรวจอาการ ‘ฉลาด วรฉัตร’ หลังอดอาหารต่อเนื่องเป็นวันที่ 15”, สืบค้นจาก  https://www. hfocus.org/content/2014/06/7352 (29 กรกฎาคม 2564) และ เฉลิมวุฒิ แก่นเวียงรัตน์, 2539, การเรียกร้องทางการเมืองต่อรัฐบาลนายชวน หลีกภัย : ศึกษาเฉพาะกรณีการอดอาหารประท้วงของเรืออากาศตรีฉลาด วรฉัตร, (เชียงใหม่ : บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเชียงใหม่).

[7] “อ่านเหตุการณ์การเมืองยุค คสช. ผ่านการอดอาหารประท้วง”,สืบค้นจาก https://freedom.ilaw.or.th/node/649(29 กรกฎาคม 2564).

[8] “ถูกจับก็ยอม! กลุ่มต่อต้านโรงไฟฟ้าถ่านหินฮึ่มบุกทำเนียบฯพรุ่งนี้”,สืบค้นจาก https://www.naewna.com/local/321816(29 กรกฎาคม 2564).

[9] “เทียบคานธี'เพนกวิน-รุ้ง'เลิกอดอาหาร”,สืบค้นจาก https://www.komchadluek.net/news/scoop/463919(29 กรกฎาคม 2564).

[10] “ไทม์ไลน์ 'อดข้าว'ประท้วง 57 วันเดิมพัน 'เพนกวิน'”,สืบค้นจาก https://www.bangkokbiznews.com/news/detail/937465(29 กรกฎาคม 2564).