26 กันยายน พ.ศ. 2498

ผู้เรียบเรียง ศาสตราจารย์พิเศษ นรนิติ เศรษฐบุตร

---

ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ รองศาสตราจารย์ ดร.นิยม รัฐอมฤต

---

วันที่ 26 กันยายน พ.ศ. 2498 สภาผู้แทนราษฎรได้ลงมติผ่านพระราชบัญญัติพรรคการเมืองออกมาใช้ นับเป็นพระราชบัญญัติพรรคการเมืองฉบับแรกของไทย ตอนนั้นจอมพล ป. พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี และเป็นผู้เสนอร่างพระราชบัญญัติพรรคการเมืองให้สภาพิจารณา ในวันที่ 10 กันยายน พ.ศ. 2498

ก่อนหน้านี้ได้มีบทบัญญัติในรัฐธรรมนูญให้ตั้งสมาคมการเมืองได้ และรับรองว่าเป็นสิทธิเสรีภาพของประชาชนที่จะรวมตัวกันเป็นพรรคการเมือง แต่ก็ไม่เคยมีกฎหมายพรรคการเมืองออกมาบังคับใช้ สมาคมการเมือง และพรรคการเมืองที่มีมาก่อนการมีกฎหมายพรรคการเมือง เช่น คณะราษฎร พรรคแนวรัฐธรรมนูญ พรรคสหชีพ พรรคก้าวหน้า และพรรคประชาธิปัตย์

เมื่อมีกฎหมายพรรคการเมืองออกมาบังคับใช้ พรรคการเมืองแรกที่จดทะเบียนก็คือ พรรคเสรีมนังคศิลา ซึ่งเป็นพรรครัฐบาลที่จอมพล ป. พิบูลสงคราม เป็นหัวหน้าพรรค โดยพรรคนี้ได้จดทะเบียนเป็นพรรคการเมือง ในวันที่ 28 กันยายน พ.ศ. 2498 ต่อจากนั้นอีกสองวันก็มีพรรคการเมืองอื่นที่เป็นฝ่ายค้านรัฐบาลได้แก่ พรรคประชาธิปัตย์ มาจดทะเบียน ในวันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2498

นับว่ากฎหมายพรรคการเมืองนี้มีส่วนกระตุ้นให้นักการเมืองพยายามรวมตัวกันเป็นพรรคการเมืองและมาจดทะเบียน ดังที่ปรากฏว่าในการเลือกตั้ง วันที่ 26 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2500 ซึ่งเป็นการเลือกตั้งภายหลังจากการมีกฎหมายพรรคการเมือง ได้มีพรรคการเมืองส่งผู้สมัครลงแข่งขันในการเลือกตั้งเป็นจำนวนนับสิบๆ พรรคอีกเช่นกัน

กฎหมายพรรคการเมืองฉบับนี้ถูกยกเลิกไปเมื่อมีการยึดอำนาจ เมื่อ พ.ศ. 2501 โดยคณะปฏิวัติที่นำโดย จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์