นักการเมือง

ผู้เรียบเรียง : รองศาสตราจารย์ ดร.นิยม รัฐอมฤต

ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ : ศาสตราจารย์พิเศษ นรนิติ เศรษฐบุตร

นักการเมือง

                   นักการเมือง คือ ผู้ที่มีอาชีพเกี่ยวข้องกับการเมือง ผู้ฝักใฝ่ในการเมือง หรือผู้ทำงานทางการเมือง โดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้ที่เข้าสู่ตำแหน่งทางการเมืองโดยการเลือกตั้ง หรือผู้สมัครรับเลือกตั้งในตำแหน่งทางการเมือง การเมืองในที่นี้หมายถึง “กิจกรรม” อันได้แก่กิจกรรมที่เกี่ยวกับการต่อสู้เพื่อให้ได้มาซึ่งอำนาจในการปกครองบ้านเมือง เช่น การแข่งขันในการเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร การแสวงหาอำนาจโดยการจัดตั้งพรรคการเมือง การใช้ความรุนแรงทำการปฏิวัติ การใช้กำลังทำรัฐประหาร ผู้ที่เกี่ยวข้องในกิจกรรมต่าง ๆ เหล่านี้ล้วนเรียกว่า “นักการเมือง” ได้ทั้งสิ้น

                   ในอีกแง่มุมหนึ่ง การเมืองอาจหมายถึง “กระบวนการ” อันได้แก่กระบวนการในการจัดสรรทรัพยากรหรือผลประโยชน์ของประเทศอย่างเป็นทางการให้แก่สังคม  ในทางรัฐศาสตร์ สถาบันหลักที่ทำหน้าที่ดังกล่าวได้แก่ สถาบันนิติบัญญัติที่เป็นฝ่ายตรากฎหมายและให้ความเห็นชอบในนโยบาย และสถาบันฝ่ายบริหารที่เป็นฝ่ายริเริ่มและขับเคลื่อนนโยบาย  ดังนั้น บุคคลใดที่ยึดกุมอำนาจหรือใช้อำนาจในนามของสถาบันทั้งสองดังกล่าว ไม่ว่าจะเป็นระดับชาติหรือระดับท้องถิ่น ย่อมถือได้ว่าเป็น “นักการเมือง” ทั้งสิ้น เช่น ตำแหน่งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร  วุฒิสมาชิก สมาชิกสภาท้องถิ่น รัฐมนตรี นายกเทศมนตรี

                   การที่บุคคลจะยอมรับว่าตนเองเป็นนักการเมืองหรือไม่นั้น บางครั้งบุคคลที่เพิ่งเข้าสู่วงการทางการเมืองก็มักลังเลใจที่จะยอมรับว่าตนเองเป็นนักการเมือง ทั้งนี้ อาจเป็นเพราะเพิ่งเข้าสู่วงการเมืองได้ไม่นาน ยังไม่คุ้นชินกับสถานภาพใหม่ ในขณะที่ตนเองเคยชินและคุ้นเคยอยู่ในอีกวงการหนึ่งมายาวนานหรือเกือบตลอดชีวิต เช่น เป็นทหารจนได้ครองตำแหน่งผู้บัญชาการกองทัพ เป็นผู้พิพากษาจนได้เป็นตำแหน่งประธานศาลฎีกา คุ้นชินกับวัฒนธรรมและสถานภาพเดิมมากกว่า หรืออาจเป็นเพราะในสังคมไทย คำว่า “นักการเมือง” มีความหมายส่อไปในทางลบ ส่อไปในทางมุ่งแสวงหาอำนาจโดยไม่คำนึงถึงเรื่องคุณธรรม  จึงไม่ประสงค์จะให้ใครมาตีตราเช่นนั้น ตัวอย่างกรณี พลเอกสุจินดา คราประยูร สมัยดำรงตำแหน่งผู้บัญชาการกองทัพบก ทำการยึดอำนาจการปกครองในปี 2534 แล้วกลายเป็นผู้นำทางทหารที่มีอำนาจมากที่สุดในการเมืองไทยขณะนั้น มีท่าทีรังเกียจตำแหน่งทางการเมือง ไม่ยอมลดตัวลงแข่งขันในการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร โดยเทียบเคียงนักการเมืองในระบบเลือกตั้งว่าเสมือนพ่อค้าขายรถมือสอง ซึ่งอาจตีความได้ว่าเป็นคนไม่จริงใจ ฉ้อฉล จึงไม่ประสงค์จะเป็นนักการเมือง เพราะเป็นตำแหน่งที่ไม่มีเกียรติ์

                   ในความเป็นจริงแล้ว การเข้าไปเกี่ยวข้องของบุคคลในทางการเมืองหรือทำงานทางการเมือง มีระดับความตื้นลึก มีระยะเวลาสั้นยาว และบทบาทสำคัญมากน้อยแตกต่างกันไป  ดังนั้น จึงอาจกล่าวได้ว่า บุคคลมีระดับความเป็นนักการเมืองแตกต่างกันไปด้วย แล้วแต่กรณี บางคนมีความเป็นนักการเมืองมาก บางคนมีความเป็นนักการเมืองน้อย

                   จากข้อพิจารณาข้างต้น ในแง่กระบวนการทางการเมือง บุคคลที่ดำรงตำแหน่งทางการเมืองหรือตำแหน่งข้าราชการการเมืองต่อไปนี้ในฝ่ายนิติบัญญัติ เป็นนักการเมือง ได้แก่

                     1. สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร                                                            2. สมาชิกวุฒิสภา

                     3. ที่ปรึกษาประธานรัฐสภา                                                             4. ที่ปรึกษารองประธานรัฐสภา

                     5. ที่ปรึกษาประธานสภาผู้แทนราษฎร                                            6. ที่ปรึกษาประธานวุฒิสภา

                     7. ที่ปรึกษารองประธานสภาผู้แทนราษฎร                                     8. ที่ปรึกษารองประธานวุฒิสภา

                     9. ที่ปรึกษาผู้นำฝ่ายค้าน                                                               10. โฆษกประธานสภาผู้แทนราษฎร

                   11. โฆษกประธานวุฒิสภา                                                               12. โฆษกผู้นำฝ่ายค้าน

                   13. เลขานุการประธานรัฐสภา                                                        14. เลขานุการรองประธานรัฐสภา

                   15. เลขานุการประธานสภาผู้แทนราษฎร                                       16. เลขานุการประธานวุฒิสภา

                   17. เลขานุการรองประธานสภาผู้แทนราษฎร                                18. เลขานุการรองประธานวุฒิสภา

                   19. เลขานุการผู้นำฝ่ายค้านในสภาผู้แทนราษฎร                           20. ผู้ช่วยเลขานุการประธานรัฐสภา

                   21. ผู้ช่วยเลขานุการรองประธานรัฐสภา                                        22. ผู้ช่วยเลขานุการประธานสภาผู้แทนราษฎร

                   23. ผู้ช่วยเลขานุการประธานวุฒิสภา                                              24. ผู้ช่วยเลขานุการรองประธานสภาผู้แทนราษฎร

                   25. ผู้ช่วยเลขานุการรองประธานวุฒิสภา                                       26. ผู้ช่วยเลขานุการผู้นำฝ่ายค้านในสภาผู้แทนราษฎร

                   บุคคลที่ดำรงตำแหน่งข้าราชการการเมืองต่อไปนี้ในฝ่ายบริหาร เป็นนักการเมือง ได้แก่ 

                     1. นายกรัฐมนตรี                                                                             2. รองนายกรัฐมนตรี

                     3. รัฐมนตรีว่าการกระทรวง                                                           4. รัฐมนตรีประจำสำนักนายกรัฐมนตรี

                     5. รัฐมนตรีว่าการทบวง                                                                 6. รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวง

                     7. รัฐมนตรีช่วยว่าการทบวง                                                          8. ที่ปรึกษานายกรัฐมนตรี

                     9. ที่ปรึกษารองนายกรัฐมนตรี                                                    10. ที่ปรึกษารัฐมนตรีและที่ปรึกษารัฐมนตรีประจำสำนักนายกรัฐมนตรี

                   11. เลขาธิการนายกรัฐมนตรี                                                        12. รองเลขาธิการนายกรัฐมนตรี

                   13. โฆษกประจำสำนักนายกรัฐมนตรี                                           14. รองโฆษกประจำสำนักนายกรัฐมนตรี

                   15. เลขานุการรัฐมนตรีประจำสำนักนายกรัฐมนตรี                    16. ประจำสำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี

                   17. เลขานุการรัฐมนตรีว่าการกระทรวง                                       18. ผู้ช่วยเลขานุการรัฐมนตรีว่าการกระทรวง

                   19. เลขานุการรัฐมนตรีว่าการทบวง                                             20. ผู้ช่วยเลขานุการรัฐมนตรีว่าการทบวง

                   บุคคลที่ดำรงตำแหน่งต่อไปนี้ในองค์กรการปกครองส่วนท้องถิ่น ได้แก่ กรุงเทพมหานคร องค์การบริหารส่วนจังหวัด องค์การบริหารส่วนตำบล เทศบาล เมืองพัทยา ถือเป็นนักการเมืองเช่นกัน

                   กรุงเทพมหานคร ได้แก่

                   1. สมาชิกสภากรุงเทพมหานคร                                                        3. สมาชิกสภาเขต

                   3. ผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร                                                      4. รองผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร

                   5. เลขานุการผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร                                     6. ผู้ช่วยเลขานุการผู้ว่าราชการกรุงเทพฯมหานคร 

                   7. ที่ปรึกษาผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร                                        8. ที่ปรึกษารองผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร 

                   องค์การบริหารส่วนจังหวัด ได้แก่

                   1. สมาชิกสภาองค์การบริหารส่วนจังหวัด                                       2. นายกองค์การบริหารส่วนจังหวัด

                   3. รองนายกองค์การบริหารส่วนจังหวัด                                         4. เลขานุการนายกองค์การบริหารส่วนจังหวัด และ 

                   5. ที่ปรึกษานายกองค์การบริหารส่วนจังหวัด

                   องค์การบริหารส่วนตำบล ได้แก่

                   1. สมาชิกสภาองค์การบริหารส่วนตำบล                                         2. นายกองค์การบริหารส่วนตำบล

                   3. รองนายกองค์การบริหารส่วนตำบล และ                                    4. เลขานุการนายกองค์การบริหารส่วนตำบล (มาตรา58/3)

                   เทศบาล ได้แก่

                   1. สมาชิกสภาเทศบาล                                                                        2. นายกเทศมนตรี 

                   3. รองนายกเทศมนตรี                                                                        4. เลขานุการนายกเทศมนตรี และ 

                   5. ที่ปรึกษานายกเทศมนตรี

                   เมืองพัทยา มีฐานะเทียบเท่าเทศบาลนคร และมีรูปแบบโครงสร้างการปกครองเมือง รวมถึงตำแหน่งข้าราชการฝ่าการเมืองเช่นเดียวกับเทศบาลนคร

                   นอกจากประเด็นว่าใครคือนักการเมืองแล้ว อีกประเด็นหนึ่งที่เกี่ยวพันกับนักการเมืองคือ นักการเมืองมีภูมิหลังทางอาชีพอย่างไร ในประเด็นนี้ มีนักวิชาการได้ทำการสำรวจข้อมูลไว้พบว่า นักการเมืองในยุคอำนาจนิยม โดยเฉพาะฝ่ายบริหารจะมีอาชีพเป็นข้าราชการเป็นส่วนใหญ่ ในยุคประชาธิปไตยหรือยุคที่บรรยากาศทางการเมืองเปิดกว้าง จะมีบุคคลที่ไม่เคยรับราชการในสัดส่วนที่สูงกว่าคนที่เคยรับราชการ ดังนี้

                   รัฐบาลจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ พ.ศ. 2502-2506 อัตราส่วนข้าราชการ/ไม่ใช่ข้าราชการ 14/0                                                            

                   รัฐบาลจอมพลถนอม กิตติขจร พ.ศ. 2506-2512 อัตราส่วน........................................18/0                                                            

                   รัฐบาลจอมพลถนอม กิตติขจร พ.ศ. 2512-2514 อัตราส่วน ........................................26/0                                                                        

                   รัฐบาลจอมพลถนอม กิตติขจร พ.ศ. 2515-2516 อัตราส่วน......................................... 27/1                                                              

                   รัฐบาลนายสัญญา ธรรมศักดิ์ พ.ศ. 2516-2517 อัตราส่วน........................................... 27/1                                                                    

                   รัฐบาลนายสัญญา ธรรมศักดิ์ พ.ศ. 2517-2518 อัตราส่วน ......................................... 29/2                                                                    

                   รัฐบาลนายธานินทร์ กรัยวิเชียร พ.ศ. 2519-2520 อัตราส่วน ..................................... 16/2

                   แต่ในยุคที่รัฐบาลมาจากการเลือกตั้งและภายใต้บรรยากาศทางการเมืองที่เปิดกว้าง นักการเมืองหลักจะมาจากบุคคลที่ไม่เคยเป็นข้าราชการเป็นส่วนใหญ่ ผู้ที่รับราชการหรือเคยรับราชการจะมีอัตราส่วนน้อยกว่า ดังนี้

                   รัฐบาล ม.ร.ว. เสนีย์ ปราโมช    พ.ศ. 2518 อัตราส่วนข้าราชการ/ไม่ใช่ข้าราชการ 10/20                            

                   รัฐบาล ม.ร.ว. คึกฤทธิ์ ปราโมช พ.ศ. 2518-2519 อัตราส่วน ..................................10/16                        

                   รัฐบาล ม.ร.ว. เสนีย์ ปราโมช    พ.ศ. 2519 อัตราส่วนข้า.........................................13/19

                   สภานิติบัญญัติที่มาจากการแต่งตั้ง สมัยรัฐบาลจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ พ.ศ.2502 อัตราส่วนสมาชิกสภาที่เป็นข้าราชการ/ไม่เป็นข้าราชการ เท่ากับ 229/11 สมัยรัฐบาลจอมพลถนอม กิตติขจร พ.ศ. 2515 อัตราส่วนสมาชิกสภาที่เป็นข้าราชการ/ไม่เป็นข้าราชการ เท่ากับ 244/55 สมัยรัฐบาลนายสัญญา ธรรมศักดิ์ พ.ศ. 2516 อัตราส่วนข้าราชการ/ไม่เป็นข้าราชการเท่ากับ 145/154 สมัยปฏิรูปการปกครองแผ่นดิน พ.ศ. 2519 อัตราส่วนข้าราชการ/ไม่เป็นข้าราชการเท่ากับ 199/131(ดูตารางที่ 1)

ตารางที่ 1 : แสดงภูมิหลังทางอาชีพของสมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติที่มาจากการแต่งตั้ง พ.ศ. 2502-2519

อาชีพ	สฤษดิ์/2502	ถนอม/2515	สัญญา/2516	ปฏิรูป/2519
ทนายความ	1	7	16	7
นักธุรกิจ	8	4	42	51
นักหนังสือพิมพ์	2	0	9	4
แพทย์	0	3	7	6
ข้าราชการบำนาญ	0	28	22	43
ข้าราชการ	229	244	145	199
เกษตรกร	0	0	11	7
ครูอาจารย์	0	4	36	0
อื่น ๆ	0	5	11	9
ไม่มีข้อมูล	0	4	0	4
รวม	240	299	299	330

                   สภานิติบัญญัติที่มาจากการเลือกตั้ง การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรเป็นการทั่วไปในสมัยรัฐบาลจอมพลถนอมกิตติขจร พ.ศ. 2512 อัตราส่วนระหว่าง ส.ส.ที่มาจากข้าราชการ/ไม่ใช่ข้าราชการเท่ากับ 14/205 การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรเป็นการทั่วไปในสมัยรัฐบาลนายสัญญา ธรรมศักดิ์ พ.ศ. 2518 อัตราส่วนระหว่าง ส.ส.ที่มาจากข้าราชการ/ไม่ใช่ข้าราชการเท่ากับ 11/258 การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรเป็นการทั่วไปในสมัยรัฐบาล ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช พ.ศ. 2519 อัตราส่วนระหว่าง ส.ส.ที่มาจากข้าราชการ/ไม่ใช่ข้าราชการเท่ากับ 17/262 (ดูตารางที่ 2)

ตารางที่ 2 : แสดงภูมิหลังทางอาชีพของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที่มาจากการเลือกตั้ง พ.ศ. 2512-251

อาชีพ	ถนอม/2512	สัญญา/2518	คึกฤทธิ์/2519
ทนายความ	25	47	33
นักธุรกิจ	100	93	62
นักหนังสือพิมพ์	3	10	6
แพทย์	4	6	10
ข้าราชการบำนาญ	31	22	45
ข้าราชการ	14	11	17
เกษตรกร	12	23	16
ครูอาจารย์	3	20	24
อื่น ๆ	8	21	31
ไม่มีข้อมูล	9	16	15
รวม	219	269	279

ที่มา : ลิขิต ธีรเวคิน การเมืองการปกครองของไทย กรุงเทพฯ สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ 2539

                   ข้อสังเกต จากข้อมูลข้างต้น (ตารางที่ 2) บ่งชี้ว่า นักการเมืองที่มีภูมิหลังไม่เคยรับราชการ จำนวนมากมาจากบุคคลในอาชีพธุรกิจ ข้าราชการบำนาญ และทนายความ

เอกสารอ้างอิง

พระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการรัฐสภา พ.ศ. 2554.

พระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการการเมือง พ.ศ. 2535.

พระราชบัญญัติระเบียบบิหารราชการกรุงเทพมหานคร พ.ศ. 2528.

พระราชบัญญัติระเบียบบิหารราชการเมืองพัทยา พ.ศ. 2542.

พระราชบัญญัติองค์การบริหารส่วนจังหวัด พ.ศ. 2540.

พระราชบัญญัติสภาตำบลและองค์การบริหารส่วนตำบล พ.ศ. 2537.

พระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ. 2496.

ลิขิต ธีรเวคิน. การเมืองการปกครองของไทย. (พิมพ์ครั้งที่ 3). กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2539.

Alan Isaak, An Introduction to Politics, Glenview, Illinois: Scott,Foresman and Company,1987, pp. 4-11

Arnold K. Sherman and Aliza Kolker, The Social Bases of Politics,Belmont, California: Wadsworth Publishing, 1987, pp. 6-11. index.php?title=หมวดหมู่:สถาบันทางการเมืองไทย index.php?title=หมวดหมู่:สถาบันทางการเมืองไทย index.php?title=หมวดหมู่:สถาบันการเมืองและองค์กรอิสระ index.php?title=หมวดหมู่:สารานุกรม คำศัพท์ต่าง ๆ