แรกทรงรับราชการ
สโมสรนายทหารปืนใหญ่ที่พระราชทานทรัพย์สร้างไว้เพื่อใช้เป็นสถานที่บำรุงขวัญ กำลังพลและเป็นที่พักผ่อนในยามว่างจากราชการ คือประจักษ์พยานถึงน้ำพระทัยของสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ กรมขุนศุโขทัยธรรมราชในการเอาพระทัยใส่ในทุกข์สุขของผู้ใต้บังคับบัญชาอย่างใกล้ชิดและทั่วถึงในระหว่างที่ทรงรับราชการทหารได้เป็นอย่างดี ตั้งแต่ทรงสำเร็จการศึกษาวิชาทหารในประเทศอังกฤษ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สมเด็จพระอนุชาเป็นนายร้อยตรีนอกกอง กรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ แล้วเลื่อนขึ้นเป็นนายร้อยโทและเป็นนายทหารนอกกองกรมทหารปืนใหญ่รักษาพระองค์
ครั้นเสด็จนิวัตถึงพระนคร เมื่อ พุทธศักราช ๒๔๕๘ ทรงเข้ารับราชการกองทัพบกในตำแหน่งนายทหารคนสนิท ของสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถฯ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ เสนาธิการทหารบก ต่อมาทรงดำรงพระยศนายร้อยเอก ตำแหน่งผู้บังคับกองร้อยกรมทหารปืนใหญ่ที่ ๑ รักษาพระองค์และเคยประทับที่อาคารภายในกองพลทหารปืนใหญ่ต่อสู้อากาศยานหลังนี้ โดยมีพระภารกิจหลักคือ การทรงฝึกหัดทหารใหม่ที่มาเข้ารับราชการตามพระราชบัญญัติเกณฑ์ทหาร หลังจากนั้นทรงย้ายมาดำรงตำแหน่งนายทหารฝ่ายเสนาธิการประจำกองบัญชาการกองทัพน้อยที่ ๒ เมื่อ พุทธศักราช 2461 และทรงได้รับพระราชทานเลื่อนพระยศเป็นนายพันตรี ตำแหน่งผู้บังคับการโรงเรียนนายร้อยชั้นประถมแล้วเลื่อนพระยศเป็นนายพันโทใน พ.ศ. ๒๔๖๒ แม้จะทรงดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ แต่ก็มิได้ทรงถือพระองค์ทรงยึดมั่นในระเบียบวินัย เคารพ เชื่อฟังผู้บังคับบัญชาเช่นนายทหารทั่วไป ทรงปฏิบัติราชการด้วยพระวิริยะอุตสาหะในการฝึกทหารให้มีวินัยและมีความรู้ทันสมัยกว่าเดิม
ที่มา
บทสารคดี “ปกเกล้าธรรมราชา” สารคดีเฉลิมพระเกียรติ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่ในวโรกาสครบ ๑๒๐ ปี แห่งวันพระบรมราชสมภพและเป็นบุคคลสำคัญของโลก โดยองค์การการศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (UNESCO) ประจำปี ๒๕๕๖
