พระราชลัญจกรประจำพระองค์รัชกาลที่ 7

ผู้เรียบเรียง พิพิธภัณฑ์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว

---

ลักษณะ

งาช้างประดับพระสังวาลเพชร

5.4 X 6.7 X 8.0 เซนติเมตร

มีลักษณะกลมรี แสดงรูปพระแสงศร 3 องค์ บนราวพาด เหนือราวนั้นเป็นดวงตรามหาจักรีบรมราชวงศ์อันประกอบด้วยจักรกับตรีภายใต้พระมหาพิชัยมงกุฎ เบื้องซ้ายและเบื้องขวาของราวพาดพระแสงศรตั้งบังแทรกสอดแทรกด้วยลายกระหนกอยู่บนพื้นตอนบนของดวงตรา

ประวัติความเป็นมา

พระราชลัญจกร คือ ตราประจำชาด ซึ่งใช้ประทับในต้นเอกสารสำคัญของพระมหากษัตริย์ และราชการแผ่นดิน จัดเป็นหมวดหมู่ได้ 3 ประเภท ได้แก่ พระราชลัญจกรประจำพระองค์ พระราชลัญจกรประจำแผ่นดิน และพระราชลัญจกรสำหรับแผ่นดิน ในที่นี้จะขออธิบายแต่พระราชลัญจกรประจำพระองค์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวเท่านั้น

พระราชลัญจกรประจำพระองค์ หมายถึง พระตราที่ใช้ประทับกำกับพระปรมาภิไธยพระมหากษัตริย์ในต้นเอกสารสำคัญส่วนพระองค์ ซึ่งไม่เกี่ยวด้วยราชการแผ่นดิน เช่น ในประกาศนียบัตรกำกับเหรียญรัตนาภรณ์ เป็นต้น

พระราชลัญจกรประจำพระองค์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เรียกกันว่า “พระราชลัญจกรพระแสงศร” เนื่องจากโปรดเกล้าฯ ให้สร้างรูปตราขึ้นจากพระราชสัญลักษณ์ของพระบรมนามาภิไธยว่า “ประชาธิปกศักดิเดชน์” โดยนำมาจากความหมายของศัพท์คำสุดท้ายว่า “เดชน์” แปลว่า ลูกศร พระราชลัญจกรดังกล่าวเป็นรูปพระแสงศร 3 องค์ อันเป็นราชศาสตราวุธของพระราม ซึ่งเป็นอวตารปางหนึ่งของพระนารายณ์ ประกอบด้วยพระแสงศรพรหมาสตร์ พระแสงศรประลัยวาต และพระแสงศรอัคนีวาต

นอกจากนี้ ยังได้โปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระราชลัญจกรประจำพระองค์ขนาดย่อมกว่าขึ้นอีกองค์หนึ่ง และพระราชลัญจกรพระธำมรงค์ประจำครั่งด้วยอีกองค์หนึ่ง ใช้สำหรับประทับกำกับพระปรมาภิไธยด้วย