ประภาศน์ อวยชัย
ผู้เรียบเรียง : ดร.บุญเกียรติ การะเวกพันธุ์
ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ : ศ.นรนิติ เศรษฐบุตร
ประภาศน์ อวยชัย
ศาสตราจารย์ประภาศน์ อวยชัย อดีตประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติ อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม อดีตรองประธานศาลฏีกา อดีตอธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ อดีตนายกสภามหาวิทยาลัยรามคำแหง และอดีตนายกสภามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
ประวัติ
ศาสตราจารย์ประภาศน์ เกิดเมื่อวันที่ 18 ธันวาคม พ.ศ.2468 (จากความจำเป็นด้านการศึกษาจึงแจ้งเกิดเร็ว 1 ปี) ที่บ้านแขวงวชิรพยาบาล เขตดุสิต กรุงเทพมหานคร เป็นบุตรคนสุดท้องจากพี่น้อง 8 คน ของนายประจักษ์และนางทองสุก อวยชัย สมรสกับคุณหญิงสุธรรมา อวยชัย เมื่อ พ.ศ.2501 มีบุตรธิดา 3 คน
ศาสตราจารย์ประภาศน์สำเร็จการศึกษาชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 จากโรงเรียนวัดบวรนิเวศ โดยถือเป็นชั้นมัธยมบริบูรณ์โดยไม่ต้องสอบไล่ เพราะพ.ศ.2484 เกิดสงครามมหาเอเชียบูรพา กระทรวงศึกษาธิการจึงงดการสอบ นักเรียนรุ่นดังกล่าวมีชื่อเรียกว่า ม.6 รุ่นโตโจ จากนั้นเข้าศึกษาต่อที่โรงเรียนเตรียมปริญญา มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง รุ่นที่ 5 (ต.ม.ธ.ก.5) โดยมีผลการเรียนดีหลังจากจบหลักสูตรใน พ.ศ.2486 ได้เข้าศึกษาต่อมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง พร้อมกับสมัครเข้ารับราชการในตำแหน่งเสมียนกระทรวงยุติธรรมตั้งแต่ พ.ศ.2487 โดยเข้าฟังการบรรยายเวลาแปดถึงสิบนาฬิกาและทำงานเพิ่มเติมหลังเลิกเวลาราชการ ได้รับปริญญาธรรมศาสตรบัณฑิตในปีการศึกษา 2490 และศึกษาต่อในชั้นปริญญาโทจนสำเร็จปริญญานิติศาสตรมหาบัณฑิตในปีการศึกษา 2493 หลังจากนั้นได้รับทุนบริษัทนครหลวงประกันชีวิตไปศึกษาที่สำนัก Gray’s Inn จนสำเร็จเนติบัณฑิตเมื่อพ.ศ.2499
หลังสำเร็จการศึกษาศาสตราจารย์ประภาศน์กลับมารับราชการในตำแหน่งผู้ช่วยผู้พิพากษาและดำรงตำแหน่งสำคัญต่างๆเช่นอธิบดีศาลคดีเด็กและเยาวชนกลาง ผู้ช่วยผู้พิพากษาหัวหน้าคณะในศาลฎีกา รองประธานศาลฎีกา เลขาธิการเนติบัณฑิตยสภา เลขาธิการสำนักอบรมศึกษากฎหมายแห่งเนติบัณฑิตสภา ศาสตราจารย์ประภาศน์ได้รับแต่งตั้งเป็นสมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติ ในปี พ.ศ. 2516 และได้รับโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติ แทนหม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์_ปราโมช เมื่อวันที่ 11 ตุลาคม พ.ศ. 2517
ในปี พ.ศ. 2534 ได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯแต่งตั้งเป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม ในรัฐบาลนายอานันท์_ปันยารชุนและเกิดวิกฤติการณ์ตุลาการขึ้น
ในด้านการศึกษาศาสตราจารย์ประภาศน์เป็นอาจารย์พิเศษที่มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ตั้งแต่ปีการศึกษา 2508 โดยเป็นผู้บรรยายวิชาภาษาอังกฤษเกี่ยวกับกฎหมายและวิชากฎหมายลักษณะทรัพย์ ในปีการศึกษา 2500-2508 บรรยายวิชากฎหมายลักษณะหุ้นส่วนและบริษัทในปีการศึกษา 2511-2514 และบรรยายวิชาประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาในปีการศึกษา 2515-2517
ศาสตราจารย์ประภาศน์ยังรับเป็นอาจารย์ที่ปรึกษาชุมนุมศึกษาพุทธศาสตร์และประเพณี มหาวิทยาลัยธรรมสาสตร์ โดยให้คำปรึกษากิจกรรมต่างๆของชุมนุม รวมถึงกราบบังคมทูลเชิญสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถเป็นองค์อุปถัมภ์ชุมนุม
พ.ศ.2517 ศาสตราจารย์ประภาศน์ได้รับโปรดเกล้าให้ดำรงตำแหน่งนายกสภามหาวิทยาลัยรามคำแหงและดำรงตำแหน่งนี้ต่อเนื่องตั้งแต่พ.ศ.2517-2546 รวม 14 สมัย
หลังเหตุการณ์ 6 ตุลาคม พ.ศ.2519 สภามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์มีมติเลือกศาสตราจารย์ประภาศน์ให้ดำรงตำแหน่งอธิการบดี โดยมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งตั้งแต่วันที่ 9 มกราคม พ.ศ.2521จนถึงพ.ศ.2525 และได้รับโปรดเกล้าให้ดำรงตำแหน่งนายกสภามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ระหว่างพ.ศ.2525-2536
ศาสตราจารย์ประภาศน์ได้รับการเสนอชื่อจากคณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ให้ได้รับปริญญานิติศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ ซึ่งท่านขอให้ระงับการพิจารณา แต่คณะนิติศาสตร์ได้เสนอชื่อท่านอีกครั้ง เมื่อเรื่องเข้าสู่ที่ประชุมสภามหาวิทยาลัย ท่านขอร้องให้งดเว้นการเสนอชื่อตนเอง แต่ที่ประชุมคณบดีและที่ประชุมสภามหาวิทยาลัยต่างเห็นว่าท่านเป็นผู้ที่มีความเหมาะสม และเสนอแต่งตั้งท่านเป็นศาสตราจารย์ใน พ.ศ.2521
งานด้านสังคม ศาสตราจารย์ประภาศน์เคยดำรงตำแหน่งนายกพุทธสมาคมแห่งประเทศไทย ในพระบรมราชูปถัมภ์ ประธานสภาสังคมสงเคราะห์แห่งประเทศไทย
ถึงแก่อนิจกรรม เมื่อวันที่ 9 มิถุนายน 2560 สิริอายุ 93 ปี
บรรณานุกรม
วารุณี โอสถารมย์, (2556), ผู้ประศาสน์การและอธิการบดี มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (พ.ศ. 2477-2556): ประวัติชีวิต ความคิด และการทำงาน, กรุงเทพฯ: หอจดหมายเหตุและหอประวัติศาสตร์เกียรติยศ แห่งมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
หนังสือแนะนำ
นรีวรรณ จินตกานนท์และคณะ, (2547), 80 ศาสตราจารย์ประภาศน์ อวยชัย 18 ธันวาคม 2547, กรุงเทพฯ : สภาสังคมสงเคราะห์แห่งประเทศไทย.
วารุณี โอสถารมย์, (2556), ผู้ประศาสน์การและอธิการบดี มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (พ.ศ. 2477-2556): ประวัติชีวิต ความคิด และการทำงาน, กรุงเทพฯ: หอจดหมายเหตุและหอประวัติศาสตร์เกียรติยศ แห่งมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
อารียา สินธุจริวัตร, (2534), ศาสตราจารย์ประภาศน์ อวยชัย'ผู้อุทิศตนเพื่อชาติ ศาสน์ กษัตริย์,' กรุงเทพฯ : สภาสังคมสงเคราะห์แห่งประเทศไทย.
