ทวี ตะเวทิกุล
ผู้เรียบเรียง : ศาสตราจารย์พิเศษ นรนิติ เศรษฐบุตร
ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ : รองศาสตราจารย์ ดร.นิยม รัฐอมฤต
ทวี ตะเวทิกุล : ถูกจับตาย
ทวี ตะเวทิกุล เป็นเสรีไทยที่มีบทบาทสำคัญคนหนึ่ง ท่านเป็นผู้ที่รักเคารพและทำงานใกล้ชิดกับนายปรีดี พนมยงค์ แต่ก็ไม่มีชื่อว่าได้เข้าร่วมก่อการเปลี่ยนแปลงการปกครองด้วย หลังเหตุการณ์พยายามล้มรัฐบาลในวันที่ 26 กุมภาพันธ์ ปี 2492 ที่ทางรัฐบาลเรียกว่า “กบฏวังหลวง” แล้ว ทวี ตะเวทิกุล ผู้เข้าร่วมปฏิบัติการล้มรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม ในครั้งนั้นก็ต้องหนีร้อนซ่อนตัว จากการตามล่าของตำรวจ โดยมีค่าหัวสูงมาก คุณทวีหลบออกจากวังหลวงไปกับประสิทธิ์ ลุลิตานนท์ และน้องชายของประสิทธิ์อีกสองคน ไปซ่อนตัวแห่งแรกที่ฝั่งธนบุรี ที่บ้านใกล้ๆ กับสะพานพุทธยอดฟ้าฯ อยู่ 3 วัน จากนั้นก็ลงเรือเอี้ยมจุ๊นบรรทุกข้าว แอบเดินทางไปหลบอยู่ที่บ้านญาติของประสิทธิ์ที่จังหวัดสมุทรสงครามได้อีกประมาณสองสัปดาห์ และด้วยความประมาทโดยแท้ไม่นึกว่าเจ้าของบ้านที่เป็นญาติกับประสิทธิ์ ลุลิตานนท์ จะแอบไปแจ้งตำรวจ เขาลืมไปว่าค่าหัวของทวี ตะเวทิกุล กับ ประสิทธิ์ ลุลิตานนท์ นั้นแพงถึง 50,000 บาท นี่เป็นเงินเมื่อปี 2492 ยามตกอับนั้นแม้ญาติก็ต้องพินิจให้ดี ดังนั้นตำรวจจากกรุงเทพจึงยกกำลังไปจับกุมตัวเขา จึงเกิดการจับและตายในเวลาเดียวกันขึ้นอย่างที่ประสิทธิ์ ลุลิตานนท์ ผู้อยู่ในเหตุการณ์ที่เกือบถูกยิงตายไปอีกคน เขียนเล่าเอาไว้ชัดเจนชวนให้สลดใจ ว่า
“ตำรวจ...จู่โจมเข้ามาตอนที่เรากำลังจะลงเรือหนี...เรืออีกลำหนึ่งซึ่งแล่นเข้าขวางเรือเราโดยไม่มีการบอกกล่าวล่วงหน้า...
มีเสียงร้องถามคุณทวีให้บอกชื่อ คุณทวีพึมพัมชื่อปลอมออกมา ส่วนข้าพเจ้าบอกชื่อจริง...ทันใดนั้นเองตำรวจคนที่สั่งให้เราบอกชื่อก็ยิงปืนเข้าใส่เรา กระสุนแล่นเข้าฝังในคอและหน้าอกของคุณทวี...ตำรวจคนที่ยิงคุณทวีชื่อสิบโทม้วน นายตำรวจคนอื่นๆที่มาด้วยมีร้อยตำรวจเอกต่อศักดิ์ ยมนาค ซึ่งข้าพเจ้ารู้จักดี และนายตำรวจจากกองกำลังสันติบาล..
เมื่อได้ยินเสียงปืน น้องชายของข้าพเจ้าและคนอื่นๆรีบกระโดดลงคลอง คุณทวีได้รับบาดเจ็บมากข้าพเจ้าจึงเข้าประคองคุณทวีซึ่งจวนจะสิ้นใจและใช้ผ้าขาวม้าซับเลือดที่คอ...สิบโทม้วนยิงอีกสองนัดคุณทวีก็สิ้นใจสิบโท ม้วนยิงนัดต่อไปแต่กระสุนหมด ข้าพเจ้าจึงไม่ถูกยิงคว่ำอย่างคุณทวี...”
วันที่ทวี ตะเวทิกุล ถูกยิงตาย คือวันที่ 1 เมษายน ปี 2492 ตอนนั้นบุตรชายของทวี เพิ่งมีอายุได้เพียง 1 ขวบ
“ทวี ตะเวทิกุล เกิด พ.ศ.2451 เรียนจบชั้นมัธยมศึกษาที่โรงเรียนอัสสัมชัญ แผนกฝรั่งเศส รุ่นเดียวกับ วิจิตร ลุลิตานนท์ เดือน บุนนาค และนายเสริม วินิจฉัยกุล จากนั้นไปเรียนต่อที่ฮ่องกง แล้วกลับมาศึกษาวิชากฎหมายที่โรงเรียนกฎหมาย กระทรวงยุติธรรม สำเร็จเป็นเนติบัณฑิต เมื่อ พ.ศ.2474”
ความข้างบนนี้อยู่ในหนังสือตำนานเสรีไทย ของ ดร.วิชิตวงศ์ ณ ป้อมเพชร ส่วนการทำงานของท่านเมื่อจบกฎหมายและหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองฯแล้ว ก็คือได้เข้าทำงานที่กรมโฆษณาการ ในช่วงเวลาเดียวกันกับไพโรจน์ ไชยนาม และในปี 2476 ทวี ก็สอบเข้าไปทำงานได้ที่กระทรวงการต่างประเทศ จากนั้นเมื่อมีการตั้งมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง ทวีก็สอบแข่งขันได้เข้าเป็น “ผู้ช่วยผู้จัดทำตำรา” ของมหาวิทยาลัยใหม่แห่งนี้ได้ ในวันที่ 20 มิถุนายน ปี 2477 ก่อนเปิดการศึกษาเพียง 7 วัน ผู้ประศาสน์การมหาวิทยาลัยจึงยืมตัวทวีจากกระทรวงการต่างประเทศมาทำงานให้มหาวิทยาลัย ทำให้ท่านได้กลับมาทำงานใกล้ชิดกับอาจารย์เก่า คือ ดร.ปรีดี พนมยงค์ ทำงานประมาณ 2 ปี ทวีก็สอบได้ทุนไปเรียนต่อที่ประเทศฝรั่งเศส เรียนจบปริญญาเอกกลับมาในปี 2482 ที่กระทรวงการต่างประเทศท่านได้เลื่อนตำแหน่งเป็นหัวหน้ากองกลาง และยังเป็นผู้ช่วยกรรมการร่างกฎหมายในคณะกรรมการกฤษฎีกา
ครั้นถึงวันที่ 8 ธันวาคม ปี 2484 กองทัพญี่ปุ่นบุกไทย คณะรัฐมนตรีประชุมกันเครียดและมีมติยอมให้ญี่ปุ่นเดินทัพผ่านไทย ทวีซึ่งเป็นผู้อำนวยการโรงเรียนเตรียมปริญญา และนายปราโมทย์ พึ่งสุนทร เลขานุการรัฐมนตรีคลังได้มารอพบรัฐมนตรีปรีดีที่บ้านตอนกลางวันเพื่อรายงานให้ทราบว่านักศึกษานั้นมีทั้งพวกที่อยากรบกับญี่ปุ่นและพวกที่เห็นด้วยกับการตกลงกับญี่ปุ่น ต่อมาในตอนค่ำทวีก็ได้ชวนคนที่ไม่เห็นด้วยกับแนวทางรัฐบาลมาคุยกันที่บ้านพักผู้ประศาสน์การฯ นั่นก็คือการเริ่มต้นของกลุ่มต่อต้านญี่ปุ่นที่ขยายตัวมาเป็นขบวนการเสรีไทย ต่อมาเมื่อนายกฯจอมพล ป. ขอให้นายดิเรก ชัยนาม ไปเป็นทูตที่ญี่ปุ่น นายดิเรกก็ขอตัวนายทวีไปช่วยงานที่ญี่ปุ่นด้วย จนถึงปี 2486 นายดิเรกกลับมาเป็นรัฐมนตรีกระทรวงการต่างประเทศ จึงได้เอานายทวีตามกลับมาด้วย ให้เป็นอธิบดีกรมการเมืองตะวันตก ซึ่งถือว่าเป็นกรมสำคัญมาก และรัฐบาลยังให้ไปเป็นอธิบดีกรมการค้าต่างประเทศของกระทรวงพาณิชย์อีกด้วย ถึงตอนนี้งานเสรีไทยเข้มข้นขึ้น ทวีเป็นผู้ที่ได้รับมอบหมาย “ภารกิจในการคัดเลือกบุคลากรเพื่อปฏิบัติงานใต้ดิน ซึ่งส่วนใหญ่เป็นนักศึกษาและบัณฑิต” และยังดูแลคนของสัมพันธมิตรที่เข้ามาทำงานลับในเมืองไทย งานของทวีจึงสำคัญมากและเสี่ยงมาก
เมื่อสงครามสิ้นสุดลงและมีรัฐบาลใหม่ ทวี ตะเวทิกุล ก็ลาออกจากราชการมาเป็นนักการเมือง คือ เป็นรัฐมนตรีลอยในรัฐบาลของนายกฯ ที่ชื่อเดียวกัน คือนายกฯ ทวี บุณยเกตุ เปลี่ยนตัวนายกฯมาเป็น ม.ร.ว.เสนีย์ ปราโมช ทวีก็ยังร่วมรัฐบาลเป็นรัฐมนตรีสั่งราชการกระทรวงการคลัง อยู่จนถึงต้นปี 2489 หลังการเลือกตั้งทั่วไปนายควง อภัยวงศ์ขึ้นมาเป็นนายกฯ ทวีจึงพ้นจากการเมืองแต่ไม่ได้กลับเข้ารับราชการ หากไปทำมาค้าขายร่วมกับประสิทธิ์ ลุลิตานนท์ ที่รู้จักกันมาตั้งแต่ทำงานด้วยกันมาที่มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ จากนั้นทวีได้ไปเป็นผู้จัดการธนาคารเอเซีย และร่วมมือกับประสิทธิ์ก่อตั้งหนังสือพิมพ์ Bangkok Post ต้นปี 2492 จึงได้ร่วมปฏิบัติการเพื่อล้มรัฐบาลแต่ไม่สำเร็จจนถูกจับตาย
