ทรงอภิเษกสมรส
พระที่นั่งวโรภาสพิมาน พระราชวังบางปะอิน คือ สถานที่ซึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ประกอบพิธีอภิเษกสมรสพระราชทาน สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ฯ กรมขุนศุโขทัยธรรมราชากับหม่อมเจ้าหญิงรำไพพรรณี นับเป็นการอภิเษกสมรสตามกฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการเสกสมรสแห่งเจ้านายในพระราชวงศ์คู่แรก
หลังจากทรงลาผนวชแล้ว สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอฯ ทรงมีหนังสือกราบบังคมทูลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตอภิเษกสมรส ความตอนหนึ่งว่า
“บัดนี้ ข้าพระพุทธเจ้า ได้ปฏิพัทธ์รักใคร่กับหม่อมเจ้าหญิงรำไพพรรณี ธิดาแห่งเสด็จน้า และข้าพระพุทธเจ้าอยากจะใคร่ทำการสมรสกับเจ้าหญิงนั้น”
หม่อมเจ้าหญิงรำไพพรรณี พระธิดาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสวัสดิวัดนวิศิษฎ์ พระอนุชาในสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ซึ่งสมเด็จพระพันปีหลวงได้ทรงอุปถัมภ์ท่านหญิงมาตั้งแต่พระชันษาได้ ๒ ปี พระราชพิธีอภิเษกสมรสครั้งนั้นมีการริเริ่มแบบอย่างธรรมเนียมใหม่ เช่น มีการตั้งกระทู้กราบทูลและทูลถามคู่อภิเษกสมรสถึงความสมัครใจของทั้งสองฝ่าย และการทรงลงพระปรมาภิไธยมีพระบรมวงศ์ และข้าราชการ ลงพระนามและลงนามเป็นพยานในสมุด “ทะเบียนแต่งงาน”
หลังจากทรงอภิเษกสมรสทั้งสองพระองค์ประทับ ณ พระตำหนัก ซึ่งสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สร้างขึ้นเพื่อพระราชทานเป็นของขวัญในบริเวณที่ดินริมคลองสามเสน ซึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานนามว่า “วังศุโขทัย” ทรงดำรงพระองค์เป็นแบบอย่างของสังคมสยาม ให้นิยมการมีภรรยาเพียงคนเดียว
ที่มา
บทสารคดี “ปกเกล้าธรรมราชา” สารคดีเฉลิมพระเกียรติ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่ในวโรกาสครบ ๑๒๐ ปี แห่งวันพระบรมราชสมภพและเป็นบุคคลสำคัญของโลก โดยองค์การการศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (UNESCO) ประจำปี ๒๕๕๖
