ศาลรัฐธรรมนูญตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560
ผู้เรียบเรียง : ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.พนารัตน์ มาศฉมาดล
ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ : นายภัทระ คำพิทักษ์
ศาลรัฐธรรมนูญตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560
1. ความเป็นมาของศาลรัฐธรรมนูญตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๖๐
ศาลรัฐธรรมนูญ (Constitution Court) มีฐานะเป็นองค์กรตามรัฐธรรมนูญทำหน้าที่เป็นองค์กรตุลาการในการตีความรัฐธรรมนูญเพื่อธำรงไว้ซึ่งหลักความเป็นกฎหมายสูงสุด โดยจัดตั้งขึ้นครั้งแรกตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๔๐ สาเหตุของการนำแนวคิดของศาลรัฐธรรมนูญมาใช้สืบเนื่องจากในปี พ.ศ.๒๕๓๔-พ.ศ.๒๕๔๐ ขณะนั้นมีการกำหนดให้คณะตุลาการรัฐธรรมนูญมีอำนาจหน้าที่ในการตีความรัฐธรรมนูญ แต่เกิดสภาพปัญหาในเรื่องของความเป็นอิสระและการปฏิบัติหน้าที่อย่างต่อเนื่องอันเกิดจากการที่รัฐธรรมนูญ ณ เวลานั้นกำหนดให้อายุการดำรงวาระของตุลาการรัฐธรรมนูญสิ้นสุดตามวาระของสภาผู้แทนราษฎร ส่งผลให้คณะตุลาการรัฐธรรมนูญไม่มีสถานะเป็นองค์กรที่ถาวรเพราะเป็นเพียงองค์กรในรูปของคณะกรรมการอันมิใช่องค์กรของศาลที่มีความเป็นกลางและมีอิสระอย่างแท้จริง เนื่องจากสถานะของคณะตุลาการรัฐธรรมนูญมีองค์ประกอบที่มาจากการเมือง นอกจากนี้ ปัญหาในด้านการสรรหาผู้ทรงคุณวุฒิที่ยังขาดความชัดเจน[1] ดังนั้น คณะกรรมการพัฒนาประชาธิปไตย (คพป.)[2] จึงได้มีการเสนอแนวคิดในส่วนของตุลาการรัฐธรรมนูญว่า ควรจะกำหนดให้มีจัดตั้งเป็นองค์กรขึ้นออกจากการเมือง โดยให้ตั้งเป็นองค์กรอิสระในรูปแบบของศาลรัฐธรรมนูญ และให้มีบุคลากรหรือตุลาการที่มีความรู้ความเชี่ยวชาญ มีประสบการณ์ แยกอิสระออกมาทั้งในแง่ขององค์กร และหน่วยธุรการ มีวิธีพิจารณาและหลักเกณฑ์ในการทำคำพิพากษาที่ชัดเจนและมีมาตรฐาน ครอบคลุมในเรื่องต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับรัฐธรรมนูญและองค์กรที่เกี่ยวข้องตามรัฐธรรมนูญอย่างครบถ้วน ด้วยแนวคิดดังกล่าวนี้จึงได้กำหนดให้มีการจัดตั้งศาลรัฐธรรมนูญขึ้นในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๔๐ แทนคณะตุลาการรัฐธรรมนูญที่ถูกยกเลิกไป และยังกำหนดไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐ และ ๒๕๖๐ เพียงแต่มีการปรับเปลี่ยนในบางประการเพื่อให้สอดรับกับสถานการณ์ที่เกิดขึ้นในปัจจุบันและรองรับต่อปัญหาที่จะเกิดมีขึ้นในอนาคต
๒.ลักษณะที่สำคัญของศาลรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๖๐
ศาลรัฐธรรมนูญทำหน้าที่เป็นตุลาการอันมีลักษณะที่สำคัญหลายประการ ดังนี้[3]
๑. มีฐานะเป็นฝ่ายตุลาการ การทำหน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญจะเป็นลักษณะของการใช้อำนาจในการวินิจฉัยข้อพิพาททางกฎหมายเพื่อให้เป็นที่ยุติโดยตั้งอยู่บนหลักการที่สำคัญว่า “ที่ใดไม่มีผู้ฟ้องคดี ที่นั่นไม่มีผู้พิพากษา”[4] และมีความเป็นอิสระของการพิจารณาพิพากษาคดี ทั้งนี้เพื่อให้การดำเนินการเป็นไปอย่างรวดเร็ว เป็นธรรมและปราศจากอคติทั้งปวง รวมถึงการห้ามมิให้ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญดำรงตำแหน่งหรือกระทำการใดๆ อันส่งผลต่อความขัดแย้งหรือมีผลกระทบต่อตำแหน่งหน้าที่ในฐานะตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ
๒. มีฐานะเป็นองค์กรตามรัฐธรรมนูญ กล่าวคือ เป็นองค์กรที่ถูกจัดตั้งขึ้นมาตามรัฐธรรมนูญและมีอำนาจหน้าที่ปรากฏอยู่ในรัฐธรรมนูญ
๓. มีการใช้วิธีพิจารณาความแบบไต่สวน ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญผู้ทำหน้าที่ชี้ขาดข้อพิพาทจะทำหน้าที่ในการเสาะแสวงหาพยานหลักฐาน นอกเหนือจากการที่คู่ความนำมากล่าวอ้างแล้ว โดยการหมายเรียกให้ส่งพยานหลักฐานเพิ่มเติมประกอบการพิจารณาจนกว่าจะสิ้นกระแสความ
๓. องค์ประกอบของศาลรัฐธรรมนูญตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560
องค์ประกอบของศาลรัฐธรรมนูญจะประกอบไปด้วยตุลาการศาลรัฐธรรมนูญจำนวน 9 ท่าน โดยคัดสรรมาจากผู้มีความรู้ความสามารถในแต่ละด้านจากหลาย ๆ องค์กร ดังนี้[5]
1) ผู้ดำรงตำแหน่งผู้พิพากษาหัวหน้าคณะในศาลฎีกามาแล้วไม่น้อยกว่าสามปี จำนวน ๓ คนซึ่งผ่านการคัดเลือกโดยที่ประชุมใหญ่ศาลฎีกา กรณีที่ไม่อาจเลือกผู้พิพากษาหัวหน้าคณะในศาลฎีกาได้ ย่อมสามารถทำการคัดเลือกจากบุคคลผู้ที่เคยดำรงตำแหน่งไม่ต่ำกว่าผู้พิพากษาในศาลฎีกามาแล้วไม่น้อยกว่าสามปีแทนก็ได้
2) ผู้ดำรงตำแหน่งตุลาการในศาลปกครองสูงสุดมาแล้วไม่น้อยกว่าห้าปี จำนวน ๒ คน ซึ่งผ่านการคัดเลือกโดยที่ประชุมใหญ่ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด
๓) ผู้ทรงคุณวุฒิสาขานิติศาสตร์ผู้ดำรงตำแหน่งหรือเคยดำรงตำแหน่งศาตราจารย์ของมหาวิทยาลัยใประเทศไทยมาแล้วเป็นเวลาไม่น้อยกว่าห้าปีและมีผลงานทางวิชาการเป็นที่ประจักษ์ จำนวน ๑ คน ซึ่งได้รับคัดเลือกโดยคณะกรรมการสรรหาตามรัฐธรรมนูญฯ ตามมาตรา ๒๐๓[6]
๔) ผู้ทรงคุณวุฒิสาขารัฐศาสตร์หรือรัฐประศาสนศาสตร์ผู้ดำรงตำแหน่งหรือเคยดำรงตำแหน่งศาสตราจารย์ของมหาวิทยาลัยในประเทศไทยมาแล้วเป็นเวลาไม่น้อยกว่าห้าปีและมีผลงานทางวิชาการเป็นที่ประจักษ์ จำนวน ๑ คน ซึ่งได้รับคัดเลือกโดยคณะกรรมการสรรหาตามรัฐธรรมนูญฯ
๕) ผู้ทรงคุณวุฒิที่รับราชการหรือเคยรับราชการในตำแหน่งไม่ต่ำกว่าอธิบดีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่เทียบเท่า หรือตำแหน่งไม่ต่ำกว่ารองอัยการสูงสุดมาแล้วไม่น้อยกว่าห้าปี จำนวน ๒ คน ซึ่งได้รับคัดเลือกโดยคณะกรรมการสรรหาตามรัฐธรรมนูญฯ
โดยผู้ได้รับการคัดเลือกทั้งหมดต้องผ่านความเห็นชอบจากวุฒิสภาด้วยคะแนนเสียงไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของวุฒิสภา ปัจจุบันผู้ดำรงตำแหน่งตุลาการศาลรัฐธรรมนูญมีรายนามดังต่อไปนี้
- นายนุรักษ์ มาประณีต ประธานศาลรัฐธรรมนูญ
- นายจรัญ ภักดีธนากุล
- นายชัช ชลวร
- นายทวีเกียรติ มีนะกนิษฐ
- นายนครินทร์ เมฆไตรรัตน์
- นายบุญส่ง กุลบุปผา
- นายปัญญา อุดชาชน
- นายวรวิทย์ กังศศิเทียม
- นายอุดมศักดิ์ นิติมนตรี
๔.อำนาจและหน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560
อำนาจและหน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญนั้น สามารถสรุปจำแนกออกได้เป็น 6 ด้านที่สำคัญ ดังนี้[7]
ด้านที่หนึ่ง การพิจารณาวินิจฉัยความชอบด้วยรัฐธรรมนูญของกฎหมายหรือร่างกฎหมาย[8] อันเป็นการตรวจสอบก่อนประกาศใช้และหลังประกาศใช้กฎหมายนั้น ๆ
ด้านที่สอง การพิจารณาวินิจฉัยชี้ขาดปัญหาเกี่ยวกับหน้าที่และอำนาจของสภาผู้แทนราษฎร วุฒิสภา รัฐสภา คณะรัฐมนตรี หรือองค์กรอิสระ[9] รวมทั้งมีอำนาจในการวินิจฉัยสมาชิกภาพของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร วุฒิสภา รัฐสภา คณะรัฐมนตรีด้วย
ด้านที่สาม การจัดทำมาตรฐานทางจริยธรรม เพื่อควบคุมและตรวจสอบบุคคลผู้ใช้อำนาจรัฐ อันเป็นหน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญร่วมกับองค์กรอิสระในการร่วมกำหนดมาตรฐานทางจริยธรรม และใช้บังคับครอบคลุมกับตุลาการรัฐธรรมนูญ ผู้ดำรงตำแหน่งองค์กรอิสระ ผู้ว่าการตรวจเงินแผ่นดิน เลขาธิการสำนักงานศาลรัฐธรรมนูญและองค์กรอิสระ[10] และให้ใช้บังคับรวมถึงสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภาและคณะรัฐมนตรีด้วย
ด้านที่สี่ การป้องกันและปราบปรามการทุจริต ในการพิจารณางบประมาณรายจ่ายหากสภาผู้แทนราษฎร วุฒิสภา หรือคณะกรรมการกระทำการใด ๆ อันเป็นการมีส่วนได้เสียไม่ว่าทางตรงหรือทางอ้อม ศาลรัฐธรรมนูญมีอำนาจวินิจฉัยคำร้องที่เห็นว่ามีการกระทำการฝ่าฝืนดังกล่าวได้[11]
ด้านที่ห้า การปกครองและรักษาไว้ซึ่งอธิไตยของชาติ โดยศาลรัฐธรรมนูญมีอำนาจวินิจฉัยสั่งการให้บุคคลเลิกกระทำการใด ๆ อันมีลักษณะเป็นการล้มล้างการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข
ด้านที่หก การปกป้องคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนบุคคลผู้ถูกละเมิดสิทธิหรือเสรีภาพ โดยศาลรัฐธรรมนูญมีอำนาจวินิจฉัยคำร้องของบุคคลผู้ถูกละเมิดสิทธิที่ได้ยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญเพื่อให้มีคำวินิจฉัยว่าการกระทำดังกล่าวขัดหรือแย้งกับรัฐธรรมนูญได้[12]
๖.เปรียบเทียบความแตกต่างที่สำคัญกับรัฐธรรมนูญฉบับเดิม
|
ประเด็นความแตกต่าง |
รัฐธรรมนูญ ปี ๒๕๔๐ |
รัฐธรรมนูญ ปี ๒๕๕๐ |
รัฐธรรมนูญ ปี ๒๕๖๐ |
|
๑ .ด้านองค์ประกอบ
|
๑.๑ จำนวนตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ มีจำนวน ๑๕ คนโดยมาจาก (มาตรา ๒๕๕ วรรคหนึ่ง)
|
๑.๑ จำนวนตุลาการศาลรัฐธรรมนูญมีจำนวน ๙ คนโดยมาจาก (มาตรา ๒๐๔ วรรคหนึ่ง)
|
๑.๑ จำนวนตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ มีจำนวน ๙ คนโดยมาจาก (มาตรา ๒๐๐)
|
|
๒.ด้านคุณสมบัติ |
๒.๑ เฉพาะผู้ทรงวุฒิต้องมีอายุไม่ต่ำกว่าสี่สิบห้าปีบริบูรณ์ (มาตรา ๒๕๖) ๒.๒ ไม่ได้กำหนดคุณสมบัติทางการศึกษา ๒.๓ ไม่ได้กำหนดในเรื่องความซื่อสัตย์สุจริตไว้อย่างชัดเจน ๒.๔ กำหนดลักษณะต้องห้าม ตามมาตรา ๒๕๖ (๕) ว่าต้องไม่เป็นหรือเคยเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภา ข้าราชการการเมือง สมาชิกสภาท้องถิ่น หรือผู้บริหารท้องถิ่น |
๒.๑ เฉพาะผู้ทรงวุฒิต้องมีอายุไม่ต่ำกว่าสี่สิบห้าปีบริบูรณ์ (มาตรา ๒๐๕) ๒.๒ ไม่ได้กำหนดคุณสมบัติทางการศึกษา ๒.๓ ไม่ได้กำหนดในเรื่องความซื่อสัตย์สุจริตไว้อย่างชัดเจน ๒.๔ กำหนดลักษณะต้องห้าม ตามมาตรา ๒๐๕ (๕) ว่าต้องไม่เป็นหรือเคยเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภา ข้าราชการการเมือง สมาชิกสภาท้องถิ่น หรือผู้บริหารท้องถิ่น |
๒.๑ ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทั้งหมดต้องมีอายุไม่ต่ำกว่าสี่สิบห้าปีแต่ไม่เกินหกสิบแปดปีในวันที่ได้รับการคัดเลือกหรือวันสมัครเข้ารับการสรรหา (มาตรา ๒๐๑) (มีการกำหนดอายุขั้นต่ำและขั้นสูงไว้) ๒.๒ กำหนดคุณสมบัติทางการศึกษาต้องไม่ต่ำกว่าปริญญาตรีหรือเทียบเท่า ๒.๓ กำหนดในเรื่องความซื่อสัตย์สุจริตเป็นที่ประจักษ์ ๒.๔. กำหนดในเรื่องสุขภาพว่าต้องมีสุขภาพที่สามารถปฏิบัติหน้าที่ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ๒.๕ กำหนดลักษณะต้องห้าม ตามมาตรา ๒๐๒ (๔) ว่าต้องไม่เป็นหรือเคยเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภา ข้าราชการการเมือง หรือสมาชิกสภาท้องถิ่นหรือผู้บริหารท้องถิ่นในระยะเวลาสิบปีก่อนเข้ารับการคัดเลือกหรือสรรหา |
|
๓. ด้านคณะกรรมการสรรหา |
๓.๑ มาตรา ๒๕๗ วรรคหนึ่ง ไม่มีการกำหนดให้ประธานองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญเป็นคณะกรรมการสรรหาแต่กำหนดให้มีคณบดีคณะนิติศาสตร์หรือเทียบเท่าของสถาบันอุดมศึกษาของรัฐทุกแห่งซึ่งเลือกกันเอง ๔ คน คณบดีคณะรัฐศาสตร์หรือเทียบเท่าของสถาบันอุดมศึกษาของรัฐทุกแห่งซึ่งเลือกกันเอง ๔ คน |
๓.๑ มีการกำหนดให้ประธานองค์กรอิสระตามศาลรัฐธรรมนูญซึ่งเลือกกันเอง ๑ คนเป็นคณะกรรมการสรรหา ๓.๒ มาตรา ๒๐๖ วรรคหนึ่ง กำหนดให้คณะกรรมการสรรหามีสิทธิที่จะไม่เห็นด้วยกับวุฒิสภาและหากคณะกรรมการสรรหามีมติยืนยันตามมติเดิมด้วยคะแนนเอกฉันท์แล้วสามารถส่งรายชื่อตุลาการศาลรัฐธรรมนูญให้ประธานวุฒิสภานำกราบบังคมทูลเพื่อทรงแต่งตั้งต่อไปได้โดยที่วุฒิสภาไม่มีอำนาจพิจารณาเรื่องดังกล่าวนี้ได้อีก แต่หากมติเดิมไม่เป็นเอกฉันท์ คณะกรรมการสรรหาต้องเริ่มกระบวนการสรรหาใหม่ |
๓.๑ ตามมาตรา ๒๐๓ (๔) ไม่มีการกำหนดประธานองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญแต่มีการกำหนดให้บุคคลซึ่งองค์กรอิสระแต่งตั้งขึ้นมาจากผู้ไม่เคยปฏิบัติหน้าที่ใด ๆ ในศาลรัฐธรรมนูญ หรือองค์กรอิสระ องค์กรละ ๑ คน ขึ้นมาเป็นกรรมการแทน้ได้รับการคัดเลือกหรือสรรหาต้องได้รับความเห็นชอบจากวุฒิสภา หากวุฒิสภาไม่ให้ความเห็นชอบผู้ได้รับการสรรหาหรือคัดเลือกรายใด ให้ดำเนินการขึ้นมาใหม่แทนผู้นั้นแล้วเสนอต่อวุฒิสภาเพื่อให้ความเห็นชอบต่อไป |
|
๔. วาระการดำรงตำแหน่ง |
๔.๑ ตามมาตรา ๒๕๙ วรรคหนึ่งกำหนดให้ดำรงตำแหน่ง ๙ ปี วาระเดียว |
๔.๑ ดำรงตำแหน่ง ๙ ปี วาระเดียวเช่นเดียวกับ ปี ๒๕๔๐ |
๔.๑ ตามมาตรา ๒๐๗ กำหนดให้ดำรงตำแหน่ง ๗ ปี วาระเดียว |
|
๕.การพ้นจากตำแหน่ง |
๕.๑ มาตรา ๒๖๐ วรรคหนึ่ง (๒) กำหนดอายุ ๗๐ ปี ๕.๒ ต้องคำพิพากษาให้จำคุก (มาตรา ๒๖๐ วรรคหนึ่ง (๗)) |
๕.๑ มาตรา ๒๐๙ วรรคหนึ่ง (๒) กำหนดเวลา ๗๐ ปี ๕.๒ ต้องคำพิพากษาให้จำคุกแม้คดียังไม่ถึงที่สุดหรือมีการรอลงโทษ ยกเว้น กรณีเป็นการกระทำโดยประมาท ลหุโทษหรือฐานหมิ่นประมาท (มาตรา ๒๐๙ วรรคหนึ่ง (๗)) |
๕.๑ มาตรา ๒๐๘ (๔) ขยายระยะเวลาเป็น ๗๕ ปี ๕.๒ มาตรา ๒๐๘ (๕) กำหนดให้มติให้พ้นจากตำแหน่งด้วยคะแนนเสียงไม่น้อยกว่าสามในสี่ของของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทั้งหมดเท่าที่มีอยู่เพราะเหตุฝ่าฝืนหรือไม่ปฏิบัติตามมาตรฐานทางจริยธรรมของศาลรัฐธรรมนูญ
|
|
๖. องค์คณะในการนั่งพิจารณาและทำคำวินิจฉัย |
๖.๑ ตามมาตรา ๒๖๗ กำหนดให้มีองค์คณะไม่น้อยกว่า ๙ คน |
๖.๑ ตามมาตรา ๒๑๖ กำหนดให้มีองค์คณะไม่น้อยกว่า ๕ คน |
๖.๑ ตามมาตรา ๒๑๑ กำหนดให้มีองค์คณะไม่น้อยกว่า ๗ คน |
5. บรรณานุกรม
คณะกรรมการพัฒนาประชาธิปไตย (คพป.). ข้อเสนอในการปฏิรูปการเมืองไทย. หน้า ๒๕ หน้า ๓๘ และ ๓๘ อ้างใน
ฤทัย หงส์ศิริ. ศาลรัฐธรรมนูญกับการปฏิรูปการเมืองไทย.
วรเจตน์ ภาคีรัตน์. วิธีพิจารณาของศาลรัฐธรรมนูญ: ศึกษาเปรียบเทียบกรณีของศาลรัฐธรรมนูญต่างประเทศกับศาล
รัฐธรรมนูญ. กรุงเทพฯ: วิญญูชน.๒๕๔๖.
รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540
รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550
รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 ราชกิจจานุเบกษา ๒๕๔๔/๗๓ก/๑/ ๒ กันยายน ๒๕๔๔
ศรันยา สีมา. เรื่องอำนาจของศาลรัฐธรรมนูญตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๖๐. รายการ
ร้อยเรื่อง...เมืองไทย. สถานีวิทยุกระจายเสียงรัฐสภาและสำนักวิชาการ สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร.ออกอากาศเมื่อกันยายน ๒๕๖๑.
สำนักงานศาลรัฐธรรมนูญ. (๒๕๕๑). จดหมายเหตุศาลรัฐธรรมนูญ ฉบับปฐมฤกษ์.กรุงเทพฯ: สไตล์ครีเอทีฟเฮ้าส์.
สุรพล นิติไกรพจน์. ศาลรัฐธรรมนูญกับการปฏิบัติพันธกิจตามรัฐธรรมนูญ. กรุงเทพ: วิญญูชน. ๒๕๔๖.
สุวิทย์ ปัญญาวงศ์. กฎหมายมหาชน. กรุงเทพฯ: วิญญูชน, ๒๕๖๑.
[1] สุรพล นิติไกรพจน์. ศาลรัฐธรรมนูญกับการปฏิบัติพันธกิจตามรัฐธรรมนูญ. กรุงเทพ: วิญญูชน. ๒๕๔๖. หน้า ๗๒-๗๓.
[2] คณะกรรมการพัฒนาประชาธิปไตย (คพป.). ข้อเสนอในการปฏิรูปการเมืองไทย. หน้า ๒๕ หน้า ๓๘ และ ๓๘ อ้างใน ฤทัย หงส์ศิริ. ศาลรัฐธรรมนูญกับการปฏิรูปการเมืองไทย. หน้า ๑๐-๑๑.
[3] สุวิทย์ ปัญญาวงศ์. กฎหมายมหาชน. กรุงเทพฯ: วิญญูชน, ๒๕๖๑. หน้า ๑๗๒-๑๗๓.
[4] หมายถึง การจะเริ่มต้นในการดำเนินคดีของศาลรัฐธรรมนูญนั้นจะต้องเกิดจากการมีผู้ก่อการด้วยการเริ่มต้นเป็นคำฟ้องหรือคำร้องเข้ามายังศาลรัฐธรรมนูญ แต่ศาลรัฐธรรมนูญหามีอำนาจใด ๆ หยิบยกปัญหาดังกล่าวขึ้นมาดำเนินการวินิจฉัยหรือตัดสินใจด้วยตนเองได้ไม่โดยผลของคดีจะผูกพันคู่ความเป็นเด็ดขาดและมีผูกพันองค์กรทางการเมืองและองค์กรทางปกครองทุกองค์กร
[5] ตามมาตรา ๒๐๐ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๖๐
[6] ตามมาตรา ๒๐๓ คณะกรรมการสรรหาจะประกอบไปด้วย (๑) ประธานศาลฎีกา (๒) ประธานสภาผู้แทนราษฎรและผู้นำฝ่ายค้านในสภาผู้แทนราษฎร (๓) ประธานศาลปกครองสูงสุด และ (๔) บุคคลที่ได้รับการแต่งตั้งมาจากองค์กรอิสระเป็นผู้แต่งตั้งมาองค์กรละ ๑ คน
[7] ศรันยา สีมา. เรื่องอำนาจของศาลรัฐธรรมนูญตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๖๐. รายการ ร้อยเรื่อง...เมืองไทย. สถานีวิทยุกระจายเสียงรัฐสภาและสำนักวิชาการ สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร.ออกอากาศเมื่อกันยายน ๒๕๖๑.
[8] ตามมาตรา ๒๑0 (1) รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๖๐
[9] ตามมาตรา ๒๑0 (2) รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๖๐
[10] ตามมาตรา ๒๑๙ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๖๐
[11] ตามมาตรา 144 รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๖๐
[12] ตามมาตรา ๒๑3 รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๖๐
