ชาตินิยม (คนรักชาติ / คนชังชาติ)

ผู้เรียบเรียง รองศาสตราจารย์ ดร.อรรถสิทธิ์  พานแก้ว

ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ รองศาสตราจารย์ ดร.นิยม รัฐอมฤต

 

ความหมาย

          “ชาตินิยม” เป็นแนวคิดที่ว่าด้วยเรื่องของการมีสำนึกของความเป็นชุมชนทางการเมือง และวัฒนธรรมร่วมกันของกลุ่มคนในสังคม การมีสำนึกของความเป็นชาติร่วมกันนั้น จะต้องมีองค์ประกอบทั้งทางด้านวัฒนธรรม การเมือง และจิตวิทยา โดยเฉพาะอย่างยิ่งองค์ประกอบทางด้านวัฒนธรรมเป็นเครื่องมือที่สำคัญในการสร้างความตระหนักถึงความเป็นชาติของกลุ่มต่างๆ ในสังคม ให้เกิดเป็นความผูกพันและความเป็นพวกเดียวกัน สำหรับองค์ประกอบทางด้านการเมือง เป็นเครื่องมือที่ทำให้ผู้คนเกิดสำนึกของความเป็นพวกพ้องเดียวกันภายใต้ดินแดนของรัฐที่ถูกกำหนดด้วยแผนที่สมัยใหม่ และองค์ประกอบทางด้านจิตวิทยา เป็นเครื่องมือที่ทำให้เกิดความรู้สึกรักพวกพ้องเดียวกัน รู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของชาติ ตลอดจนสร้างสำนึกของความเป็นพวกเดียวกันและความเป็นอื่น และเมื่อความเป็นชาตินิยมถูกนำมาใช้ในทางการเมืองแล้วก็ส่งผลต่อการช่วงชิงการนิยามความเป็นชาติของกลุ่มต่างๆ และกำหนดรูปแบบของความเป็นชาติที่แตกต่างกันในแต่ละกลุ่มและแต่ละยุคสมัย

 

พัฒนาการของความเป็น “ชาติ” ในประวัติศาสตร์ “ไทย”

          หากจะกล่าวถึงความเป็นชาตินิยมจะต้องเริ่มต้นที่กลไกของการสร้างชาติ (nation building) ซึ่งมักจะเกิดขึ้นหลังหรือไล่เลี่ยกับช่วงเวลาที่มีการสร้างรัฐ (state building) หากพิจารณาในบริบทของประวัติศาสตร์ไทย จะพบว่ามีช่วงจังหวะของการสร้างสำนึกความเป็นชาติที่สำคัญอยู่ 3 ช่วงเวลา ได้แก่ สมัยรัชกาลที่ 6 สมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม และสมัยจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์

'          “ชาติ” ในสมัยรัชกาลที่ '6 ถือเป็นยุคสมัยที่สำคัญของการสร้างชาติ โดยมีรัชกาลที่ 6 เป็นผู้นำ  ทางความคิดที่สำคัญ โดยปัจจัยสำคัญที่นำไปสู่การสร้างชาติในช่วงเวลานี้มีอยู่ 2 ประการ ได้แก่ (1) เป็นช่วงเวลาที่กระบวนการสร้างรัฐ (state building) ที่ดำเนินมาตลอดรัชสมัยของรัชกาลที่ 5 มีเสถียรภาพพอสมควรแล้ว และ (2) ความหวาดกลัวคนจีนที่เดินทางเข้ามาในประเทศสยามขณะนั้นมีจำนวนเพิ่มมากขึ้น ซึ่งขณะนั้นจีนเพิ่งมีการปฏิวัติในปี ค.ศ. 1911 ที่เปลี่ยนจากระบอบกษัตริย์ไปสู่ระบอบสาธารณรัฐ[1] ทั้ง 2 ปัจจัยนี้ ถือเป็นเหตุปัจจัยที่นำไปสู่การสร้างชาติของรัชกาลที่ 6 โดยมีการดำเนินการผ่านทั้งในทางกฎหมาย วรรณกรรม และสัญลักษณ์ต่างๆ เพื่อสะท้อนถึงความเป็นชาติ โดยในส่วนของกฎหมายนั้น มีการกำหนดเรื่อง “สัญชาติ” ขึ้นมาเพื่อระบุว่าคนในดินแดนของสยามนั้น เป็นคนชาติใด ซึ่งชาติในที่นี้ไม่ได้หมายถึงจุดกำเนิดตามความหมายดั้งเดิม หากแต่หมายถึงความเป็นชาติ (nationality) ที่ทุกคนในดินแดนสยามมีร่วมกัน[2] นอกจากนี้ รัชกาลที่ 6 ยังได้พระราชนิพนธ์บทละครและบทความต่างๆ เพื่อสร้างสำนึกและปลุกใจให้เกิดความรักชาติ ดังเช่นบทพระราชนิพนธ์สยามานุสสติที่มีการระบุถึง 3 สิ่งที่สำคัญ นั่นคือ ชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์ โดยพระมหากษัตริย์นั้น มีความสำคัญในฐานะศูนย์รวมของความเป็นชาติ แนวคิดนี้นอกจากปรากฏผ่านงานพระราชนิพนธ์แล้ว ยังปรากฏผ่านงานต่างๆ ในเชิงสัญลักษณ์ตามมา ทั้งในส่วนของสถาปัตยกรรม[3] รวมทั้งที่ชัดเจนที่สุดคือการประดิษฐ์ธงชาติไทยที่เป็น “ธงไตรรงค์” สะท้อนถึงความเป็นชาติไทยที่มี 3 สิ่งที่สำคัญ คือ ชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์ที่เป็นศูนย์กลาง นอกจากนี้ สัญลักษณ์อื่นๆ ที่สำคัญอีกประการหนึ่ง นั่นคือ การกำหนดให้เพลงสรรเสริญพระบารมีเป็นเพลงที่ใช้ในงานต่างๆ ของชาติ[4] ฉะนั้น ชาติในช่วงรัชกาลที่ 6 จึงมีความสัมพันธ์กับพระมหากษัตริย์ค่อนข้างมาก

          “ชาติ” ในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม โดยมีหลวงวิจิตรวาทการเป็นนักคิดคนสำคัญที่สร้างอุดมการณ์ความเป็นชาติไทยของยุคสมัยนี้ ให้ความสำคัญกับความเป็นชาติค่อนข้างมาก โดยมองว่าชาติเป็นสิ่งสำคัญที่สุดที่จะทำให้ประเทศดำรงอยู่ได้โดยไม่ตกเป็นข้าของใคร ทั้งนี้มาจากปัจจัยสำคัญ คือ หลัก 6 ประการของคณะราษฎรที่กล่าวถึงเรื่องเอกราช นั่นคือ ประเทศจะต้องมีเอกราชโดยสมบูรณ์ จะต้องไม่ถูกกลืนเข้าไปเป็นส่วนหนึ่งของชาติใด[5] ฉะนั้นเมื่อประเทศมีเอกราชสมบูรณ์แล้ว จอมพล ป. พิบูลสงคราม จึงให้ความสำคัญกับความเป็นชาติ โดยชาติของจอมพล ป. จะเป็นสิ่งที่มีความชัดเจนว่าความเป็นไทยมีลักษณะเช่นใด ซึ่งสิ่งสำคัญในการสร้างชาติของจอมพล ป. นั้น คือ การเปลี่ยนชื่อประเทศจากสยามเป็น “ไทย” เพื่อให้ประเทศมีชื่อเรียกเช่นเดียวกับความเป็นชาติ และเป้าหมายของจอมพล ป. คือทำให้ประเทศไทยมีความเป็นอารยะเช่นเดียวกับประเทศอื่นๆ ด้วยการออกประกาศ “รัฐนิยม” ในเรื่องต่างๆ เช่น การใส่หมวก การห้ามกินหมาก การกล่าวทักทายด้วยคำว่า “สวัสดี” เป็นต้น นอกจากนี้ ในสมัยจอมพล ป. ยังมีการประดิษฐ์เพลงชาติไทยใหม่ ซึ่งใช้มาจนถึงปัจจุบัน ที่มีเนื้อหาสะท้อนถึงความเป็นชาติไทยในหลายประเด็น เช่น ความรักสงบ ความรุกรบ และการรักษาชาติ เป็นต้น และยังมีสิ่งที่สะท้อนถึงความเป็นชาติไทยที่ชัดเจนผ่านการสร้างชาติในรูปแบบต่างๆ อาทิ วัฒนธรรมแห่งชาติ เศรษฐกิจแห่งชาติ ซึ่งสิ่งเหล่านี้จะหลอมรวมทุกคนเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของความเป็นชาติไทย และสร้างความเป็นชาติไทยให้โดดเด่นแตกต่างจากความเป็นอื่น ทำให้ความเป็นชาติไทยในสมัยจอมพล ป. โดดเด่นที่สุดในแง่ของการทำให้ “ชาติ” เป็นของคนทุกคนภายใต้ดินแดนของประเทศไทย[6]

          “ชาติ” ในสมัยจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ เกิดขึ้นท่ามกลางปัจจัยสำคัญ นั่นคือ ภัยคุกคามของลัทธิคอมมิวนิสต์ ส่งผลให้ความเป็นชาติในช่วงสมัยนี้ถูกนำกลับไปผนวกเข้ากับพระมหากษัตริย์ และนำแนวคิดเรื่องชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์ ในสมัยรัชกาลที่ 6 กลับมาใช้อีกครั้ง และคำว่า “ชาติ” ในยุคนี้เน้นไปที่การทหารและการสงครามที่ปกป้องอธิปไตยของไทยให้รอดพ้นจากภัยคุกคามต่างๆ บทบาทของกองทัพจึงเข้ามามีมากขึ้นในนามของความเป็นชาติที่มีพระมหากษัตริย์เป็นศูนย์กลาง ซึ่งเรียกกันว่า “ราชาชาตินิยม” ที่เริ่มก่อตัวขึ้นในช่วงทศวรรษที่ 2490 เป็นต้นมา โดยนักคิดฝ่ายอนุรักษ์นิยม[7] โดยเชื่อว่าพระมหากษัตริย์เป็น “หัวใจของชาติ” เป็นผู้นำทางด้านศีลธรรม คุณธรรม พระมหากษัตริย์ทรงเป็นผู้มีลำดับชั้นสูงสุดในสังคมไทย พระมหากษัตริย์จะสร้างดุลยภาพให้ชาติและควบคุมผู้นำทางการเมือง ฉะนั้นประชาชนจึงไม่ต้องคอยตรวจสอบถ่วงดุลผู้นำ เพราะผู้นำมีคุณธรรมและศีลธรรมอยู่แล้ว ลักษณะเช่นนี้ทำให้แนวคิดความเป็นชาติในรูปแบบนี้ตอบสนองต่อการปกครองแบบเผด็จการของจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ นอกจากนี้ในสมัยจอมพลสฤษดิ์ ยังได้สนับสนุนให้พระมหากษัตริย์เสด็จประพาสยังต่างประเทศ เพื่อเป็นตัวแทนความเป็นชาติไทยในการเชื่อมสัมพันธไมตรีระหว่างประเทศ[8] รวมทั้งสนับสนุนให้พระมหากษัตริย์เสด็จพระราชดำเนินไปยังพื้นที่ต่างๆ ทั่วประเทศ เพื่อให้คนในพื้นที่ห่างไกลได้เข้าถึงศูนย์กลางของชาติและรู้สึกได้ถึงความเป็นส่วนหนึ่งของชาติอย่างแท้จริง

 

“คนรักชาติ” ความเป็นชาตินิยมร่วมสมัย

          ในสมัยปัจจุบันนับตั้งแต่ปี พ.ศ. 2549 เป็นต้นมา สังคมไทยเข้าสู่ยุคของการเมืองที่แบ่งประชาชนออกเป็น 2 กลุ่มอย่างชัดเจน ซึ่งส่งผลต่อท่าทีในการนิยามคำว่าชาติของประชาชนแต่ละฝ่าย โดยในช่วงแรกของการต่อสู้โดยภาคประชาชนนั้น มักจะมีการใช้ข้อความว่า “รักชาติ” เพื่อต่อสู้กับผู้มีอำนาจทางการเมือง เป็นการสะท้อนให้เห็นว่าการที่ประชาชนออกมาเคลื่อนไหวทางการเมืองนั้น เกิดจากความรักชาติ ไม่ต้องการให้ผู้มีอำนาจทางการเมืองใช้อำนาจนั้นไปในทางที่ไม่ถูกต้อง ดังนั้น ในส่วนนี้จึงมุ่งเน้นการนำเสนอถึงข้อความ “คนรักชาติ” ที่เกิดขึ้นมาในอดีตและมีพัฒนาการต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน

          ที่มาของ “คนรักชาติ” ในปัจจุบันเกิดจากการเคลื่อนไหวทางการเมืองของกลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยในช่วงปี พ.ศ. 2548 – 2549 ที่ต่อต้านรัฐบาล ดร.ทักษิณ ชินวัตร โดยการนำเสนอว่ารัฐบาลมีพฤติกรรม “ขายชาติ” เนื่องจากมีการขายหุ้นของกลุ่มชินคอร์ปให้ บริษัท เทมาเส็ก ของสิงคโปร์โดยไม่มีการเสียภาษี[9] ในจุดนี้ทำให้กลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยมองว่าประเทศชาติสูญเสียรายได้ไปจำนวนมาก อย่างไรก็ตาม ประชาชนที่เข้าร่วมชุมนุมในช่วงเวลาดังกล่าวส่วนหนึ่งคือกลุ่มชนชั้นกลางที่มีความตื่นตัวทางการเมืองมาตั้งแต่สมัยเหตุการณ์ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 และเหตุการณ์พฤษภาทมิฬ พ.ศ. 2535 ซึ่งในช่วงเหตุการณ์เหล่านี้เคยมีการกล่าวถึงความรักชาติอยู่บ้างเช่นกัน รวมทั้งยังมีกลุ่มคนไทยเชื้อสายจีนที่ออกมาร่วมในการชุมนุมครั้งดังกล่าวเป็นจำนวนมากจนเกิดเป็นถ้อยคำว่า “ลูกจีนรักชาติ”[10] และกลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยได้เรียกการเคลื่อนไหวของกลุ่มตนเองในช่วงเวลานี้ว่า “กู้ชาติ” ซึ่งเป็นการกู้คืนมาจากรัฐบาลที่มีพฤติกรรมขายชาติ ยึดอำนาจกินรวบประเทศไทย เหิมเกริมต่อสถาบันพระมหากษัตริย์ และเปลี่ยนแปลงโครงสร้างสังคมไทย สถาปนารัฐไทยใหม่ตามแนวทางการเมืองที่ชั่วร้ายของตน[11] ซึ่งทุกครั้งที่กลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยออกมาเคลื่อนไหวอีกครั้งในช่วงปี พ.ศ. 2551 ก็ยังคงเรียกการเคลื่อนไหวของตนเองนี้ว่า “กู้ชาติ” เช่นเดียวกัน และเรียกฝ่ายตรงข้ามว่า “ระบอบทักษิณ” ทั้งนี้หากพิจารณาความหมายของคำว่า “ชาติ” ของกลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย ซึ่งเป็นต้นธารความคิดของ “คนรักชาติ” จะกล่าวได้ว่า ชาติไทยนั้นประกอบด้วย 3 องค์ประกอบหลัก ได้แก่ ชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์ โดยที่ชาติคือประเทศไทยทั้งหมด ที่มีพระมหากษัตริย์เป็นศูนย์กลางของชาติ ฉะนั้นหากมีรัฐบาลใดที่ก่อความเสียหายให้ประเทศ ก็จะถือเป็นการทำลายชาติ และหากมีการสั่นคลอนเสถียรภาพของสถาบันพระมหากษัตริย์ก็ยิ่งถือเป็นการทำลายชาติ เพราะพระมหากษัตริย์ทรงเป็นศูนย์กลางของชาติ

          คนรักชาติในเหตุการณ์ทางการเมืองร่วมสมัย หลังจากที่กลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยประกาศยุติบทบาทไปในปี พ.ศ. 2556 แต่ประชาชนที่ร่วมชุมนุมและเชื่อมั่นในความเป็นชาติไทยตามที่กลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยเคยนำเสนอไว้ยังคงมีอยู่ และปรากฏขึ้นอีกครั้งเมื่อมีการชุมนุมของกลุ่ม กปปส. ที่ใช้สัญลักษณ์ “ธงไตรรงค์” ในการต่อสู้กับรัฐบาลและฝ่ายตรงข้าม ที่ยังคงเป็นระบอบทักษิณเช่นเดียวกับกลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย แต่กลุ่ม กปปส. ไม่ได้ชูประเด็นเรื่องการขายชาติของรัฐบาลและการกู้ชาติของประชาชนเป็นข้อเรียกร้องในการเคลื่อนไหวดังเช่นกลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย หากกลุ่ม กปปส. เน้นบทบาทของพลังภาคประชาชนที่ต่อต้านรัฐบาลให้โดดเด่นมากยิ่งขึ้น[12] แต่กระนั้นด้วยการใช้สัญลักษณ์เป็นธงไตรรงค์ซึ่งเป็นธงชาติไทยนั้น ก็สะท้อนให้เห็นว่าชาติในความหมายของกลุ่ม กปปส. ก็มีความใกล้เคียงกับของกลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย นั่นคือ กลุ่ม กปปส. มีการกล่าวถึงความรักชาติเช่นกัน โดยชาติไทยนั้นประกอบด้วย 3 องค์ประกอบหลัก ได้แก่ ชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์

          อย่างไรก็ตาม นิยามของความเป็นชาตินี้ปรากฏชัดเจนขึ้นในปี พ.ศ. 2562 – 2563 เมื่อมีการชุมนุมของกลุ่มเยาวชนปลดแอกที่ต่อต้านรัฐบาลพลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา รวมทั้งมีการกล่าวถึงข้อเรียกร้องการปฏิรูปสถาบันพระมหากษัตริย์ ทำให้หลายกลุ่มที่เคยร่วมชุมนุมกับกลุ่ม กปปส. เริ่มออกมาเคลื่อนไหวเพื่อแสดงออกถึงความรักชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์ ดังเช่นกรณีของนายแพทย์วรงค์ เดชกิจวิกรม ที่ก่อตั้ง “กลุ่มไทยภักดี” ที่ชูจุดยืนหลัก คือ การปกป้องสถาบันพระมหากษัตริย์และปกป้องประเทศชาติ รวมทั้งสืบสานรักษาอัตลักษณ์ความเป็นไทย และสร้างรากฐานความมั่งคั่งของชาติอย่างมั่นคงด้วยระบบเศรษฐกิจพึ่งพาตนเอง[13] ซึ่งต่อมากลุ่มไทยภักดีได้พัฒนาเป็นพรรคการเมืองในชื่อเดียวกัน โดยมีจุดยืนหลักในการปกป้องชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์

 

“คนชังชาติ” หรืออีกความหมายหนึ่งของชาตินิยม ?

          นอกจากจะมีกลุ่มคนที่แสดงตัวว่าเป็นคนรักชาติแล้ว ยังมีอีกกลุ่มหนึ่งที่เกิดขึ้นในช่วงเวลาร่วมสมัย นั่นคือกลุ่มที่เป็นฝั่งตรงข้ามกับกลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย กลุ่ม กปปส. และกลุ่มไทยภักดี ก็จะถูกนิยามเกี่ยวกับความเป็นชาติด้วยถ้อยคำที่แตกต่างออกไป อาทิ ขายชาติ ไม่รักชาติ และชังชาติ ดังนั้น ในส่วนนี้จึงมุ่งเน้นการนำเสนอถึงข้อความ “คนชังชาติ” ซึ่งเป็นคำที่เพิ่งเกิดขึ้นมาไม่นานนัก แต่สะท้อนสายธารทางความคิดเกี่ยวกับความเป็นชาติที่อาจมีความหมายในอีกรูปแบบหนึ่ง

          ที่มาของ“คนชังชาติ” เกิดจากลัทธิชังชาติ (Anti-patriotism) เกิดขึ้นในยุโรปก่อนสงครามโลก ครั้งที่ 2 เป็นแนวคิดที่ต่อต้านความรักชาติ (Patriotism) เนื่องจากเห็นว่าการแสดงความรักชาตินั้น จะนำมาซึ่งการทำสงคราม การสร้างกำลังกองทัพ การเกณฑ์ประชาชนให้ไปเป็นทหาร และการปกครองที่นำโดยนายทหารหรือคณะนายทหาร และต่อมาภายหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 แนวคิดนี้ได้นำมาสู่การเดินขบวนต่อต้านสงคราม และต่อต้านการปกครองโดยระบอบทหาร รวมถึงระบอบเผด็จการและผู้ปกครองที่คิดสืบทอดครอบงำอำนาจ[14] และในประเทศไทยนั้นคำว่า “ชังชาติ” ปรากฏขึ้นครั้งแรกในปี พ.ศ. 2561 โดยเริ่มมาจากปัญญาชนที่แสดงความรักชาติ แสดงความจงรักภักดีจำนวนหนึ่ง ที่แสดงออกในเชิงปฏิกิริยาเมื่อมีเสียงวิพากษ์วิจารณ์ต่อรัฐบาล ต่อสภาพความเป็นจริงที่เกิดขึ้นในสังคมไทยช่วง 3 - 4 ปีที่ผ่านมา ซึ่งผู้ที่ออกมาวิพากษ์วิจารณ์ส่วนใหญ่เป็นเจ้าหน้าที่ของรัฐ หรือปัญญาชนที่เห็นอกเห็นใจรัฐบาล โดยพวกเขาอธิบายว่าสิ่งที่เกิดขึ้นอยู่นี้คือ “การทำร้ายประเทศ” ทำให้เกิดผลเสียต่อประเทศ และตั้งคำต่อสิ่งที่เกิดขึ้นนี้ว่า เป็นลัทธิชังชาติหรือไม่[15] และในปี พ.ศ. 2562 นายแพทย์วรงค์ เดชกิจวิกรม อดีต ส.ส. พรรคประชาธิปัตย์ โดยระบุว่า “แต่ก่อนเราสู้กับระบอบทักษิณ อย่างมากก็แค่ได้อำนาจรัฐมาเพื่อทุจริตเชิงนโยบาย ใช้อำนาจไม่ชอบ ออกกฎหมายล้างผิด แต่วันนี้การเมืองเปลี่ยนไปมาก เป็นการปลูกฝังความเชื่อที่เรียกว่าชังชาติ แก่คนรุ่นใหม่ที่มีพลัง แต่ขาดประสบการณ์ โดยเฉพาะการเอาฮ่องกงมาเป็นแรงบันดาลใจ แต่มาอ้างว่าต้องการเปลี่ยนแปลง ทั้งๆ ที่ก็รู้อยู่ว่า ตนเองทำผิดกฎหมายแต่แก้ต่างไม่ได้ จึงเอามวลชนมาต่อรอง”[16]

          ต่อมานายแพทย์วรงค์ เดชกิจวิกรม ได้มีการระบุลักษณะของลัทธิชังชาติว่าเป็นการกระทำที่ทำให้เกิดความเสียหายต่อชาติ ซึ่งมีอยู่หลายกรณี ได้แก่

          (1) ปฏิกษัตริย์นิยม พยายามจาบจ้วงเบื้องสูง

          (2) ไม่ส่งเสริมศาสนาทุกศาสนา ทั้งๆ ที่ศาสนาอยู่กับสังคมไทยมาหลายร้อยปี

          (3) ดูแคลนวัฒนธรรม ประเพณีว่าเป็นของโบราณ ไม่เอาการยิ้ม ไหว้ครู การเรียกลุง ป้า น้า อา ซึ่งถือว่าเป็นรากของสังคมไทย ตลอดจนดูถูกดูแคลนประเทศไทย

          (4) เมื่อมีปัญหาชอบพาต่างชาติเข้ามาวุ่นวายเรื่องภายใน ตลอดจนประจานประเทศให้ชาวต่างชาติมายุ่ง และ

          (5) มีพฤติกรรมทำลายความเชื่อมั่นและไม่ยอมรับคำตัดสินของศาล[17]  และหลังจากที่นายแพทย์วรงค์กล่าวถึงคำว่าชังชาติอยู่บ่อยครั้ง ก็ทำให้คำว่าชังชาติเป็นที่รับรู้กันในวงกว้างมากขึ้น และต่อมาในปี พ.ศ. 2563 พลเอกอภิรัชต์ คงสมพงษ์ ผู้บัญชาการทหารบก ในขณะนั้น ได้กล่าวถึงกรณี ชังชาติโดยเปรียบเทียบกับการแพร่ระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (COVID-19) ไว้ว่า “โควิด ถ้ารู้จักป้องกันตัวเอง ป้องกันคนรอบข้าง เป็นแล้วก็หาย แต่โรคที่เป็นไม่หายคือโรคชังชาติ รู้หรือเปล่า ใช่เปล่า โรคเกลียดชาติบ้านเมืองตัวเองรักษาไม่หาย เพราะว่ามีการเหน็บแนมประเทศตัวเอง”[18]

          ปฏิกิริยาต่อ “คนชังชาติ” ในเหตุการณ์ทางการเมืองร่วมสมัย กล่าวได้ว่าคำว่า “คนชังชาติ” ไม่ได้เกิดจากการนิยามตนเองในลักษณะ “คนรักชาติ” หากแต่เป็นการใช้ถ้อยคำมาเพื่อโจมตีฝั่งตรงข้ามทางการเมือง ทำให้หลายฝ่ายพุ่งเป้าไปที่พรรคอนาคตใหม่ และนายธนาธร จึงรุ่งเรืองกิจ รวมถึงยังใช้ในกรณีที่กลุ่มเยาวชนออกมาชุมนุมเพื่อเรียกร้องในนาม “เยาวชนปลดแอก” ซึ่งนำเสนอข้อเรียกร้อง 3 ประเด็น ได้แก่

          (1) พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี และองคาพยพทั้งหลายต้องลาออก

          (2) รัฐสภาเปิดประชุมวิสามัญทันทีเพื่อรับร่างแก้ไขรัฐธรรมนูญฉบับประชาชน และ

          (3) ปฏิรูปสถาบันพระมหากษัตริย์ให้อยู่ภายใต้รัฐธรรมนูญตามระบอบประชาธิปไตย[19]

          ซึ่งกลุ่มเหล่านี้กล่าวได้ว่าเป็นเป้าหมายของนิยามคำว่า “คนชังชาติ” ทำให้หลายฝ่ายออกมาแสดงความคิดเห็นต่อการใช้ถ้อยคำว่าคนชังชาติเพื่อโจมตีทางการเมือง ดังเช่น
นายรังสิมันต์ โรม ส.ส. พรรคอนาคตใหม่ ระบุถึงกรณีดังกล่าวว่าปัญหาของคำว่าชังชาติเกิดจากการตีความ และให้ความหมายที่ผิดเพี้ยนไปจากจุดประสงค์เดิม ชังชาติในทัศนะของนายแพทย์วรงค์อาจจะเห็นว่าคนที่ออกมาวิพากษ์วิจารณ์การเมือง ว่าตั้งตัวเป็นปฏิปักษ์กับประเทศ หรืออยู่ตรงกันข้ามกับความหมายของคำว่า “ชาติ” ซึ่งในความเห็นของนายรังสิมันต์นั้นมองว่า ความตั้งใจของคนที่ออกมาวิพากษ์วิจารณ์การทำงานของกลไกต่างๆ ของประเทศ ถูกบิดเบือนความหมายไปมาก เพราะการพูดถึงปัญหาอย่างตรงไปตรงมา เกิดจากความต้องการแก้ไขปัญหาที่มีอยู่ เพื่อให้ประเทศพัฒนาไปในทิศทางที่ดีขึ้น[20]

          ขณะเดียวกัน นายจาตุรนต์ ฉายแสง ออกมาตอบโต้ในกรณีที่ พลเอกอภิรัชต์ คงสมพงษ์ กล่าวถึงกรณีชังชาติ โดยระบุว่า ถ้าคนที่เห็นต่างจากรัฐบาล คนที่วิพากษ์วิจารณ์รัฐบาลหรือคนที่เห็นว่าการแก้ปัญหาเศรษฐกิจล้มเหลว ระบบยุติธรรมพึ่งไม่ได้ เหล่านี้เป็นคน “ชังชาติ” ไปหมด จะเหลือคนที่ไม่ชังชาติสักกี่คนกัน[21] ขณะที่แกนนำนักศึกษากลุ่มเยาวชนปลดแอกแสดงความเห็นต่อคำกล่าวหาที่ว่าชังชาติโดยส่วนใหญ่ระบุว่า ชาติที่อีกฝ่ายหนึ่งมองว่ารักนั้น เป็นเพียงความหมายหนึ่งของคำว่า “ชาติ” เท่านั้น ทั้งที่จริงๆ แล้วข้อเสนอของกลุ่มเยาวชนปลดแอกที่เคลื่อนไหวด้วยข้อเรียกร้อง 3 ข้อนั้น ก็ถือได้ว่าเป็นข้อเสนอที่จะทำให้ชาติพัฒนาให้ดียิ่งขึ้นได้ กล่าวอีกนัยหนึ่งคือ กลุ่มเยาวชนปลดแอกมองว่าชาติ
ในความหมายของกลุ่มนี้สามารถพัฒนาได้ และต้องการให้ชาติพัฒนายิ่งขึ้น ไม่ได้รังเกียจหรือชังชาติแต่ประการใด  

          ทั้งนี้ การนิยามคำว่า “ชาติ” ที่แตกต่างกันนี้เอง สอดคล้องกับที่ศาสตราจารย์ ดร.เกษียร เตชะพีระ ที่ระบุว่าในความเป็นชาตินั้น จะต้องมี “ศัตรูของชาติ” ที่เป็นศัตรูร่วมกันในจินตนาการที่ถูกสร้างขึ้น แต่หากความเป็นศัตรูของชาตินั้น เกิดขึ้นภายในกลุ่มคนในชาติเดียวกัน คนกลุ่มนี้ก็จะถูกเรียกขานด้วยถ้อยคำที่แสดงออกถึงความเป็นอื่นภายในชาติ (The Other Within) เช่น พวกขายชาติ พวกชังชาติ พวกไม่รักชาติ เป็นต้น ซึ่งศาสตราจารย์ ดร.เกษียร เตชะพีระ มองว่าแท้ที่จริงแล้วคนกลุ่มนี้ก็มีความรักชาติเช่นเดียวกัน เพียงแต่ความรักชาตินั้น แสดงออกมาในรูปแบบหนึ่ง ที่แตกต่างไปจากความหมายของชาติในรูปแบบเดิม หรือชาตินั้นมีชุดความหมายมากกว่า 1 ความหมาย ดังนั้นจึงควรเปิดพื้นที่ให้ความหลากหลายเหล่านี้ได้แสดงออกมา เพื่อให้สังคมเกิดการรับฟังซึ่งกันและกัน อันจะนำไปสู่การมีพื้นที่เพื่อการถกเถียงแลกเปลี่ยนโดยที่ไม่นำไปสู่ความรุนแรงที่อาจเกิดขึ้นตามมา[22]

 

บทสรุป

           ชาตินิยม (คนรักชาติ / คนชังชาติ) เป็นแนวคิดที่ว่าด้วยเรื่องของการมีสำนึกของความเป็นชุมชนทางการเมืองและวัฒนธรรมร่วมกันของกลุ่มคนในสังคมในนามของ “ชาติ” ซึ่งกระทำผ่านองค์ประกอบ 3 ประการ นั่นคือ ด้านวัฒนธรรม ด้านการเมือง และด้านจิตวิทยา ซึ่งในประเทศไทยมีความพยายามสร้างชาติ (nation building) มาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 6 หลังจากที่การสร้างรัฐ (state building) ลงหลักปักฐานมั่นคงแล้ว โดยที่ชาติในสมัยเริ่มแรกสัมพันธ์กับพระมหากษัตริย์ ต่อมาเมื่อถึงสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม มีการเปลี่ยนแปลงความหมายของคำว่าชาติโดยให้มีความยึดโยงกับประชาชนมากยิ่งขึ้น จากนั้นในสมัยจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ชาติเริ่มมีความสัมพันธ์กับพระมหากษัตริย์และกองทัพ ในลักษณะ “ราชาชาตินิยม” จนกระทั่งถึงในยุคปัจจุบัน คำว่าชาติถูกหยิบยกขึ้นมากล่าวถึงอีกครั้งเมื่อเกิดกระแสความขัดแย้งทางการเมือง โดยกลุ่มหนึ่งนิยามตนเองว่าเป็น “คนรักชาติ” และเรียกการเคลื่อนไหวของกลุ่มตนเองว่าเป็น “การกู้ชาติ” และเรียกขานกลุ่มตรงข้ามที่ขณะนั้นเป็นฝ่ายรัฐบาลว่า “พวกขายชาติ” พัฒนาการเหล่านี้ดำเนินไปต่อเนื่องตั้งแต่ปี พ.ศ. 2548 จนกระทั่งถึงช่วงปี พ.ศ. 2562 ท่าทีของกลุ่มคนรักชาติปรากฏออกมาอีกครั้ง พร้อมๆ กับการเรียกขานฝ่ายตรงข้ามว่า “คนชังชาติ” ซึ่งหมายถึงกลุ่มคนที่ออกมาเรียกร้องให้แก้ปัญหาบางประการและต่อต้านรัฐบาล พลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา อย่างไรก็ตาม กลุ่มคนที่ถูกเรียกขานว่าชังชาติต่างมีปฏิกิริยาสะท้อนกลับต่อข้อความดังกล่าวว่า แท้ที่จริงแล้วกลุ่มตนเองก็รักชาติเช่นกัน และอยากเห็นชาติบ้านเมืองพัฒนาให้ดีขึ้น จึงนำมาสู่การกลับไปหานิยามของความเป็นชาติอีกครั้งว่า “ชาติ” นั้น มีความหมายในลักษณะใดและควรมีชุดความหมายเป็นเช่นใด

 

บรรณานุกรม

หนังสือ

ธงชัย วินิจจะกูล. (2559). โฉมหน้าราชาชาตินิยม, (นนทบุรี: สำนักพิมพ์ฟ้าเดียวกัน).

สายชล สัตยานุรักษ์. (2545). ความเปลี่ยนแปลงในการสร้าง “ชาติไทย” และ “ความเป็นไทย” โดยหลวงวิจิตรวาทการ, (กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มติชน).

วารสาร

กฤษกนก ลิมวัฒนานนท์ชัย, “พระราชดำริในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ต่อการก่อรูปของงานสถาปัตยกรรมแบบ “รักชาติ” ในรัชสมัย (พ.ศ. 2453-2468),” Veridian 7, ฉ.2 (พฤษภาคม – สิงหาคม 2557): 1365-1384.

กีรติ กล่อมดี, “ ‘รัฐ’ ‘ชาติ’ ‘ประชาชาติ’ และความเป็นไทยในทัศนะปัญญาชนเจ้าหัวก้าวหน้า : “พระเจ้า
วรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์”,” วารสารสังคมศาสตร์ 40, ฉ.2 1 (กรกฎาคม – ธันวาคม 2552): 91-134.

สมชาย ปรีชาศิลปกุล, “100 ปี แห่งสัญชาติไทย ตอนที่ 1,” วิภาษา 5, ฉ.5 (16 กันยายน – 31 ตุลาคม 2554): 16-22.

สิทธิเทพ เอกสิทธิพงษ์, “ “ลูกจีนรักชาติ” : สำนึกประวัติศาสตร์และนิยามประชาธิปไตย,” วารสารมนุษยศาสตร์สาร 16, ฉ.2 (กรกฎาคม – ธันวาคม 2558): 112-157.

เว็บไซต์

ข่าวการเมือง, ““จาตุรนต์” เตือน “บิ๊กแดง” เห็นต่างไม่ใช่ “ชังชาติ” อีก 1 เดือนเกษียณทำลายตัวเองทำไม,” มติชนออนไลน์,  สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://www.matichon.co.th/politics/news_2295645.

ข่าวการเมือง, “มือปราบลัทธิชังชาติ “หมอวรงค์” ชี้เปรี้ยง 5 สิ่งเลวร้ายปลูกฝังประชาชน,” ผู้จัดการออนไลน์, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://mgronline.com/politics/detail/9620000113029.

ข่าวการเมือง, ““หมอวรงค์” จัดหนัก สู้กับพวก “ชังชาติ” ใช้คนรุ่นใหม่เป็นเหยื่อ,” ผู้จัดการออนไลน์, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://mgronline.com/politics/detail/9620000109878.

ข่าวการเมือง, “หมอวรงค์เปิดตัว "กลุ่มไทยภักดี" ชู 5อุดมการณ์ 3ข้อเรียกร้อง,” โพสต์ทูเดย์, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://www.posttoday.com/politic/news/631049.

ชัยพงษ์  สำเนียง, “ราชาชาตินิยมกับการเขียนประวัติศาสตร์ชาติไทย และประวัติศาสตร์กระแสอื่นในฐานะเชิงอรรถ,” ประชาไท, สืบค้นเมื่อวันที่ 30 กรกฎาคม 2564, https://prachatai.com/journal/2020/02/86456.

ทวี สุรฤทธิกุล, “ชังชาติ VS ชั่วชาติ,” สยามรัฐออนไลน์, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://siamrath.co.th/n/122562.

ทวีศักดิ์ เกิดโภคา และกาญจนพงค์ รินสินธุ์, “เกษียร เตชะพีระ: ทำไมประเทศกูถึงมี “ลัทธิชังชาติ”,” ประชาไท,  สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://prachatai.com/journal/2018/11/79551.

“ทักษิณ ชินวัตร กับ 3 ความผิดพลาดราคาแพง,” บีบีซีไทย, สืบค้นเมื่อวันที่ 30 กรกฎาคม 2564, https://www.bbc.com/thai/thailand-47234217.

ประพันธ์ คูณมี, “พันธมิตรฯ กับพันธกิจกู้ชาติ,” ผู้จัดการออนไลน์,  สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://mgronline.com/daily/detail/9550000030734.

พิราภรณ์ วิทูรัตน์, “ชังชาติคืออะไร? วิจารณ์รัฐบาลเรียกชังชาติไหม? เมื่อนักการเมืองสองวัยมองชังชาติต่างกัน,” The Matter, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://thematter.co/social/left-right-national-critics-view/94942.

“ย้อนรอยม็อบ 5 เดือน 'ปลดแอก' ทะลุเพดาน,” กรุงเทพธุรกิจ, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://www.bangkokbiznews.com/news/detail/910138.

หทัยกาญจน์ ตรีสุวรรณ, ““ม็อบนกหวีด” กับ 4 เรื่องหลังฉาก กปปส.,” บีบีซีไทย, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://www.bbc.com/thai/thailand-41804763.

“อภิรัชต์ คงสมพงษ์ : โควิดเป็นแล้วหาย แต่ “โรคชังชาติรักษาไม่หาย”,” บีบีซีไทย, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://www.bbc.com/thai/thailand-53660467.

 

อ้างอิง

[1] กีรติ กล่อมดี, “ ‘รัฐ’ ‘ชาติ’ ‘ประชาชาติ’ และความเป็นไทยในทัศนะปัญญาชนเจ้าหัวก้าวหน้า : “พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์”,” วารสารสังคมศาสตร์ 40, ฉ.2 1 (กรกฎาคม – ธันวาคม 2552): 91-134.

[2] สมชาย ปรีชาศิลปกุล, “100 ปี แห่งสัญชาติไทย ตอนที่ 1,” วิภาษา 5, ฉ.5 (16 กันยายน – 31 ตุลาคม 2554): 16-22.

[3] กฤษกนก ลิมวัฒนานนท์ชัย, “พระราชดำริในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ต่อการก่อรูปของงานสถาปัตยกรรมแบบ “รักชาติ” ในรัชสมัย (พ.ศ. 2453-2468),” Veridian 7, ฉ.2 (พฤษภาคม – สิงหาคม 2557): 1365-1384.

[4] กีรติ กล่อมดี, อ้างแล้ว, 91-134.

[5] สายชล สัตยานุรักษ์, ความเปลี่ยนแปลงในการสร้าง “ชาติไทย” และ “ความเป็นไทย” โดยหลวงวิจิตรวาทการ, (กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มติชน, 2545), หน้า 29-38.

[6] ชัยพงษ์  สำเนียง, “ราชาชาตินิยมกับการเขียนประวัติศาสตร์ชาติไทย และประวัติศาสตร์กระแสอื่นในฐานะเชิงอรรถ,” ประชาไท, สืบค้นเมื่อวันที่ 30 กรกฎาคม 2564, https://prachatai.com/journal/2020/02/86456.

[7] ธงชัย วินิจจะกูล, โฉมหน้าราชาชาตินิยม, (นนทบุรี: สำนักพิมพ์ฟ้าเดียวกัน, 2559), หน้า 5-19.

[8] ชัยพงษ์  สำเนียง, “ราชาชาตินิยมกับการเขียนประวัติศาสตร์ชาติไทย และประวัติศาสตร์กระแสอื่นในฐานะเชิงอรรถ,” ประชาไท, สืบค้นเมื่อวันที่ 30 กรกฎาคม 2564, https://prachatai.com/journal/2020/02/86456.

[9] “ทักษิณ ชินวัตร กับ 3 ความผิดพลาดราคาแพง,” บีบีซีไทย, สืบค้นเมื่อวันที่ 30 กรกฎาคม 2564, https://www.bbc.com/thai/thailand-47234217.

[10] สิทธิเทพ เอกสิทธิพงษ์, “ “ลูกจีนรักชาติ” : สำนึกประวัติศาสตร์และนิยามประชาธิปไตย,” วารสารมนุษยศาสตร์สาร 16, ฉ.2 (กรกฎาคม – ธันวาคม 2558): 112-157.

[11] ประพันธ์ คูณมี, “พันธมิตรฯ กับพันธกิจกู้ชาติ,” ผู้จัดการออนไลน์,  สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://mgronline.com/daily/detail/9550000030734.

[12] หทัยกาญจน์ ตรีสุวรรณ, ““ม็อบนกหวีด” กับ 4 เรื่องหลังฉาก กปปส.,” บีบีซีไทย, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://www.bbc.com/thai/thailand-41804763.

[13] ข่าวการเมือง, “หมอวรงค์เปิดตัว "กลุ่มไทยภักดี" ชู 5อุดมการณ์ 3ข้อเรียกร้อง,” โพสต์ทูเดย์, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://www.posttoday.com/politic/news/631049.

[14] ทวี สุรฤทธิกุล, “ชังชาติ VS ชั่วชาติ,” สยามรัฐออนไลน์, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://siamrath.co.th/n/122562.

[15] ทวีศักดิ์ เกิดโภคา และกาญจนพงค์ รินสินธุ์, “เกษียร เตชะพีระ: ทำไมประเทศกูถึงมี “ลัทธิชังชาติ”,” ประชาไท,  สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://prachatai.com/journal/2018/11/79551.

[16] ข่าวการเมือง, ““หมอวรงค์” จัดหนัก สู้กับพวก “ชังชาติ” ใช้คนรุ่นใหม่เป็นเหยื่อ,” ผู้จัดการออนไลน์, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://mgronline.com/politics/detail/9620000109878.

[17] ข่าวการเมือง, “มือปราบลัทธิชังชาติ “หมอวรงค์” ชี้เปรี้ยง 5 สิ่งเลวร้ายปลูกฝังประชาชน,” ผู้จัดการออนไลน์, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://mgronline.com/politics/detail/9620000113029.

[18] “อภิรัชต์ คงสมพงษ์ : โควิดเป็นแล้วหาย แต่ “โรคชังชาติรักษาไม่หาย”,” บีบีซีไทย, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://www.bbc.com/thai/thailand-53660467.

[19] “ย้อนรอยม็อบ 5 เดือน 'ปลดแอก' ทะลุเพดาน,” กรุงเทพธุรกิจ, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://www.bangkokbiznews.com/news/detail/910138.

[20] พิราภรณ์ วิทูรัตน์, “ชังชาติคืออะไร? วิจารณ์รัฐบาลเรียกชังชาติไหม? เมื่อนักการเมืองสองวัยมองชังชาติต่างกัน,” The Matter, สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://thematter.co/social/left-right-national-critics-view/94942.

[21] ข่าวการเมือง, ““จาตุรนต์” เตือน “บิ๊กแดง” เห็นต่างไม่ใช่ “ชังชาติ” อีก 1 เดือนเกษียณทำลายตัวเองทำไม,” มติชนออนไลน์,  สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://www.matichon.co.th/politics/news_2295645.

[22] ทวีศักดิ์ เกิดโภคา และกาญจนพงค์ รินสินธุ์, “เกษียร เตชะพีระ: ทำไมประเทศกูถึงมี “ลัทธิชังชาติ”,” ประชาไท,  สืบค้นเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2564, https://prachatai.com/journal/2018/11/79551.