การดำรงตำแหน่งของประธานรัฐสภา

ผู้เรียบเรียง : รองศาสตราจารย์ ดร.ยุทธพร อิสรชัย

ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ : ศาสตราจารย์ ดร.บรรเจิด สิงคะเนติ

 

การดำรงตำแหน่งของประธานรัฐสภา

          ประธานรัฐสภาเป็นตำแหน่งสูงสุดของฝ่ายนิติบัญญัติ ซึ่งเป็นหนึ่งในสามของอำนาจอธิปไตย โดยมีอำนาจและหน้าที่เป็นประธานของที่ประชุมรัฐสภา เป็นผู้กำหนดการประชุมรัฐสภา ควบคุมและดำเนินกิจการของรัฐสภา รักษาความสงบเรียบร้อยในที่ประชุมรัฐสภาตลอดถึงบริเวณของรัฐสภา เป็นผู้แทนรัฐสภาในกิจการภายนอก และอำนาจและหน้าที่อื่นตามที่มีกฎหมายบัญญัติไว้หรือตามที่กำหนดไว้ในข้อบังคับการประชุมรัฐสภา

          ภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ได้มีการประชุมสภาผู้แทนราษฎรเป็นครั้งแรก ในวันที่ 28 มิถุนายน พ.ศ. 2475 ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม ซึ่งที่ประชุมได้เลือก มหาอำมาตย์เอกเจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรี เป็นประธานสภาผู้แทนราษฎรคนแรก โดยรัฐธรรมนูญในขณะนั้นได้กำหนดให้รัฐสภามีสภาผู้แทนราษฎรเพียงสภาเดียว จึงถือว่าประธานสภาผู้แทนราษฎรเป็นประธานรัฐสภา

          รัฐธรรมนูญแต่ละฉบับที่ผ่านมาได้บัญญัติให้มีบุคคลทำหน้าที่ประธานรัฐสภา ถ้าช่วงใดที่ใช้รูปแบบสภาเดี่ยว เช่น สภาผู้แทนราษฎร สภาร่างรัฐธรรมนูญ[1] สภานิติบัญญัติแห่งชาติ หรือสภาปฏิรูปการปกครองแผ่นดิน แล้วแต่กรณี ก็จะให้ประธานสภาดังกล่าวทำหน้าที่ในตำแหน่งประธานรัฐสภา แต่หากช่วงเวลาใดใช้รูปแบบสภาคู่ กล่าวคือ มีทั้งสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภา จะต้องพิจารณาว่ารัฐธรรมนูญที่ใช้ในขณะนั้นบัญญัติให้ประธานของสภาใดเป็นประธานรัฐสภา ก็จะเป็นไปตามนั้น[2]

          การดำรงตำแหน่งประธานรัฐสภาจึงมีความสัมพันธ์กับที่มาของประธานรัฐสภา และเป็นไปตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญในแต่ละสมัย เช่น หากรัฐธรรมนูญบัญญัติว่า ประธานสภาผู้แทนราษฎรเป็นประธานรัฐสภา ประธานวุฒิสภาเป็นรองประธานรัฐสภา ผู้ที่ได้รับเลือกเป็นประธานสภาผู้แทนราษฎรก็จะมีฐานะเป็นประธานรัฐสภาโดยผลของรัฐธรรมนูญด้วย และผู้ดำรงตำแหน่งประธานวุฒิสภาก็จะมีฐานะเป็นรองประธานรัฐสภาเช่นเดียวกัน แต่ถ้ารัฐธรรมนูญบัญญัติว่าประธานวุฒิเป็นประธานรัฐสภา ผู้ที่ดำรงตำแหน่งประธานวุฒิสภาก็จะมีฐานะเป็นประธานรัฐสภาและประธานสภาผู้แทนราษฎรก็จะมีฐานะเป็นรองประธานรัฐสภา หรือในบางสมัยที่เป็นสภานิติบัญญัติแห่งชาติเมื่อเลือกประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติแล้วก็จะปฏิบัติหน้าที่ประธานรัฐสภา หรือในบางสมัยรัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราวก็กำหนดให้ประธานสภาร่างรัฐธรรมนูญหรือประธานสภาปฏิรูปการปกครองแผ่นดินเป็นประธานรัฐสภาเช่นเดียวกัน สำหรับการพ้นจากตำแหน่งของประธานรัฐสภาก็จะเป็นไปตามการพ้นจากตำแหน่งต่าง ๆ ดังที่กล่าวมาข้างต้น

          รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 ได้กำหนดให้รัฐสภาไทยประกอบด้วยวุฒิสภาและสภาผู้แทนราษฎร โดยมาตรา 80 บัญญัติให้ประธานสภาผู้แทนราษฎรเป็นประธานรัฐสภา ประธานวุฒิสภาเป็นรองประธานรัฐสภา

          ในกรณีที่ไม่มีประธานสภาผู้แทนราษฎร หรือประธานสภาผู้แทนราษฎรไม่อยู่หรือไม่สามารถปฏิบัติหน้าที่ประธานรัฐสภาได้ ให้ประธานวุฒิสภาทำหน้าที่ประธานรัฐสภาแทน ในระหว่างที่ประธานวุฒิสภาต้องทำหน้าที่ประธานรัฐสภา แต่ไม่มีประธานวุฒิสภาและเป็นกรณีที่เกิดขึ้นในระหว่างไม่มีสภาผู้แทนราษฎรให้รองประธานวุฒิสภาทำหน้าที่ประธานรัฐสภา ถ้าไม่มีรองประธานวุฒิสภาให้สมาชิกวุฒิสภาซึ่งมีอายุมากที่สุดในขณะนั้น ทำหน้าที่ประธานรัฐสภาและให้ดำเนินการเลือกประธานวุฒิสภาโดยเร็ว

          ตลอดระยะเวลากว่า 89 ปี (พ.ศ. 2475 - 2564) มีบุคคลผลัดเปลี่ยนมาดำรงตำแหน่งประธานรัฐสภาแล้วทั้งสิ้น จำนวน 31 คน ดังตารางที่ 1

ตารางที่ 1 รายชื่อและการดำรงตำแหน่งประธานรัฐสภาของไทย

ลำดับ (สมัย)	ชื่อ	การดำรงตำแหน่ง				ตำแหน่ง
		เริ่มวาระ	สิ้นสุดวาระ	ระยะเวลา
1 (1)	เจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรี (สนั่น เทพหัสดิน ณ อยุธยา)	28 มิถุนายน พ.ศ. 2475	1 กันยายน พ.ศ. 2475	0 ปี 65 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
2	เจ้าพระยาพิชัยญาติ (ดั่น บุนนาค)	2 กันยายน พ.ศ. 2475	10 ธันวาคม พ.ศ. 2476	1 ปี 99 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
1 (2)	เจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรี (สนั่น เทพหัสดิน ณ อยุธยา)	15 ธันวาคม พ.ศ. 2476	26 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2477	0 ปี 73 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
3 (1)	พลเรือตรี พระยาศรยุทธเสนี (กระแส ประวาหะนาวิน)	26 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2477	22 กันยายน พ.ศ. 2477	0 ปี 208 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
4	เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ (จิตร ณ สงขลา)	22 กันยายน พ.ศ. 2477	31 กรกฎาคม พ.ศ. 2479	1 ปี 313 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
5 (1-8)	พระยามานวราชเสวี (ปลอด วิเชียร ณ สงขลา)	3 สิงหาคม พ.ศ. 2479	10 ธันวาคม พ.ศ. 2480	6 ปี 325 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
		10 ธันวาคม พ.ศ. 2480	24 มิถุนายน พ.ศ. 2481
		28 มิถุนายน พ.ศ. 2481	10 ธันวาคม พ.ศ. 2481
		12 ธันวาคม พ.ศ. 2481	24 มิถุนายน พ.ศ. 2482
		28 มิถุนายน พ.ศ. 2482	24 มิถุนายน พ.ศ. 2483
		1 กรกฎาคม พ.ศ. 2483	24 มิถุนายน พ.ศ. 2484
		1 กรกฎาคม พ.ศ. 2484	24 มิถุนายน พ.ศ. 2485
		30 มิถุนายน พ.ศ. 2485	24 มิถุนายน พ.ศ. 2486
3 (2)	พลเรือตรี พระยาศรยุทธเสนี (กระแส ประวาหะนาวิน)	6 กรกฎาคม พ.ศ. 2486	24 มิถุนายน พ.ศ. 2487	0 ปี 354 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
5 (9-10)	พระยามานวราชเสวี (ปลอด วิเชียร ณ สงขลา)	2 กรกฎาคม พ.ศ. 2487	26 มิถุนายน พ.ศ. 2488	1 ปี 105 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
		29 มิถุนายน พ.ศ. 2488	15 ตุลาคม พ.ศ. 2488
6	พันตรีวิลาศ โอสถานนท์	4 มิถุนายน พ.ศ. 2489	24 สิงหาคม พ.ศ. 2489	0 ปี 81 วัน	ประธานวุฒิสภา
3 (3-4)	พลเรือตรี พระยาศรยุทธเสนี (กระแส ประวาหะนาวิน)	31 สิงหาคม พ.ศ. 2489	8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490	5 ปี 90 วัน	ประธานวุฒิสภา
		26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490	29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2494
7 (1-9)	พลเอก พระประจนปัจจนึก (พุก มหาดิลก)	1 ธันวาคม พ.ศ. 2494	17 มีนาคม พ.ศ. 2495	5 ปี 289 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
		22 มีนาคม พ.ศ. 2495	23 มิถุนายน พ.ศ. 2495
		28 มิถุนายน พ.ศ. 2495	23 มิถุนายน พ.ศ. 2496
		2 กรกฎาคม พ.ศ. 2496	23 มิถุนายน พ.ศ. 2497
		29 มิถุนายน พ.ศ. 2497	23 มิถุนายน พ.ศ. 2498
		2 กรกฎาคม พ.ศ. 2497	23 มิถุนายน พ.ศ. 2499
		25 มิถุนายน พ.ศ. 2499	25 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2500
		16 มีนาคม พ.ศ. 2500	23 มิถุนายน พ.ศ. 2500
		28 มิถุนายน พ.ศ. 2500	16 กันยายน พ.ศ. 2500
8 (1)	พลเอก หลวงสุทธิสารรณกร (สุทธิ สุขะวาที)	20 กันยายน พ.ศ. 2500	14 ธันวาคม พ.ศ. 2500	0 ปี 85 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
7 (10-11)	พลเอก พระประจนปัจจนึก (พุก มหาดิลก)	27 ธันวาคม พ.ศ. 2500	23 มิถุนายน พ.ศ. 2501	0 ปี 297 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
		25 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2501	20 ตุลาคม พ.ศ. 2501
8 (2)	พลเอก หลวงสุทธิสารรณกร (สุทธิ สุขะวาที)	6 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2502	2 พฤษภาคม พ.ศ. 2511	8 ปี 245 วัน	ประธานสภาร่างรัฐธรรมนูญ
9	ทวี บุณยเกตุ	8 พฤษภาคม พ.ศ. 2511	20 มิถุนายน พ.ศ. 2511	0 ปี 43 วัน	ประธานสภาร่างรัฐธรรมนูญ
10 (1-2)	พันเอก นายวรการบัญชา (บุญเกิด สุตันตานนท์)	22 กรกฎาคม พ.ศ. 2511	6 กรกฎาคม พ.ศ. 2514	3 ปี 118 วัน	ประธานวุฒิสภา
		7 กรกฎาคม พ.ศ. 2514	17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2514
11	พลตรีศิริ สิริโยธิน	18 ธันวาคม พ.ศ. 2515	11 ธันวาคม พ.ศ. 2516	0 ปี 358 วัน	ประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติ
12	พลตรี หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช	29 ธันวาคม พ.ศ. 2516	7 ตุลาคม พ.ศ. 2517	0 ปี 282 วัน	ประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติ
13	ประภาศน์ อวยชัย	17 ตุลาคม พ.ศ. 2517	25 มกราคม พ.ศ. 2518	0 ปี 100 วัน	ประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติ
14	ประสิทธิ์ กาญจนวัฒน์	7 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2518	12 มกราคม พ.ศ. 2519	0 ปี 339 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
15 (1)	อุทัย พิมพ์ใจชน	19 เมษายน พ.ศ. 2519	6 ตุลาคม พ.ศ. 2519	0 ปี 170 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
16	พลเอกกมล เดชะตุงคะ	22 ตุลาคม พ.ศ. 2519	20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2519	0 ปี 29 วัน	ประธานสภาปฏิรูปการปกครองแผ่นดิน
17 (1-3)	พลอากาศเอกหะริน หงสกุล	28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2519	20 ตุลาคม พ.ศ. 2520	6 ปี 111 วัน	ประธานสภาปฏิรูปการปกครองแผ่นดิน
		25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2520	22 เมษายน พ.ศ. 2522		ประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติ
		9 พฤษภาคม พ.ศ. 2522	19 มีนาคม พ.ศ. 2526		ประธานวุฒิสภา
18	ร้อยโทจารุบุตร เรืองสุวรรณ	26 เมษายน พ.ศ. 2526	19 มีนาคม พ.ศ. 2527	0 ปี 328 วัน	ประธานวุฒิสภา
19 (1-3)	อุกฤษ มงคลนาวิน	30 เมษายน พ.ศ. 2527	30 เมษายน พ.ศ. 2528	4 ปี 357 วัน	ประธานวุฒิสภา
		1 พฤษภาคม พ.ศ. 2528	23 เมษายน พ.ศ. 2530
		24 เมษายน พ.ศ. 2530	22 เมษายน พ.ศ. 2532
20	ร้อยตำรวจตรีวรรณ ชันซื่อ	4 พฤษภาคม พ.ศ. 2532	23 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2534	1 ปี 295 วัน	ประธานวุฒิสภา
19 (4-5)	อุกฤษ มงคลนาวิน	2 เมษายน พ.ศ. 2534	21 มีนาคม พ.ศ. 2535	1 ปี 54 วัน	ประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติ
		3 เมษายน พ.ศ. 2535	26 พฤษภาคม พ.ศ. 2535		ประธานวุฒิสภา
21 (1)	มีชัย ฤชุพันธุ์	28 มิถุนายน พ.ศ. 2535	29 มิถุนายน พ.ศ. 2535	0 ปี 1 วัน	ประธานวุฒิสภา
22	มารุต บุนนาค	22 กันยายน พ.ศ. 2535	19 พฤษภาคม พ.ศ. 2538	2 ปี 239 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
23	พลตรีบุญเอื้อ ประเสริฐสุวรรณ	11 กรกฎาคม พ.ศ. 2538	27 กันยายน พ.ศ. 2539	1 ปี 78 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
24	วันมูหะมัดนอร์ มะทา	24 พฤศจิกายน พ.ศ. 2539	27 มิถุนายน พ.ศ. 2543	3 ปี 216 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
25	พิชัย รัตตกุล	30 มิถุนายน พ.ศ. 2543	9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2543	0 ปี 132 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
15 (2)	อุทัย พิมพ์ใจชน	6 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2544	5 มกราคม พ.ศ. 2548	3 ปี 334 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
26	โภคิน พลกุล	8 มีนาคม พ.ศ. 2548	24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2549	0 ปี 353 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
21 (2)	มีชัย ฤชุพันธุ์	25 ตุลาคม พ.ศ. 2549	28 มกราคม พ.ศ. 2551	1 ปี 95 วัน	ประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติ
27	ยงยุทธ ติยะไพรัช	13 มกราคม พ.ศ. 2551	30 เมษายน พ.ศ. 2551	0 ปี 108 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
28	ชัย ชิดชอบ	15 พฤษภาคม พ.ศ. 2551	10 พฤษภาคม พ.ศ. 2554	2 ปี 360 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
29	สมศักดิ์ เกียรติสุรนนท์	2 สิงหาคม พ.ศ. 2554	9 ธันวาคม พ.ศ. 2556	2 ปี 129 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร
30	พรเพชร วิชิตชลชัย	17 สิงหาคม พ.ศ. 2557	21 พฤษภาคม พ.ศ. 2562	4 ปี 277 วัน	ประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติ
31	ชวน หลีกภัย	28 พฤษภาคม พ.ศ. 2562	ปัจจุบัน	2 ปี 98 วัน	ประธานสภาผู้แทนราษฎร

ที่มา: วิกิพีเดีย, 2021. รายชื่อประธานรัฐสภาไทย. สืบค้นเมื่อ 31 Aug 2021 จาก https://th.wikipedia.org/wiki/รายชื่อประธานรัฐสภาไทย#รายชื่อประธานรัฐสภาไทย

 

อ้างอิง

[1] ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร พุทธศักราช 2502 มาตรา 6 บัญญัติให้ สภาร่างรัฐธรรมนูญมีฐานะเป็นรัฐสภา ประธานสภาร่างรัฐธรรมนูญจึงมีสถานะเป็นประธานรัฐสภาในเวลานั้นด้วย

[2] พิพิธภัณฑ์รัฐสภา สำนักวิชาการ สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร, 2564. ประธานรัฐสภา พ.ศ. 2475 – ปัจจุบัน. สืบค้นเมื่อ 31 Aug 2021 จาก https://parliamentmuseum.go.th/89y/content3.html