ผลต่างระหว่างรุ่นของ "ดุสิตธานี"
สร้างหน้าด้วย " '''เรียบเรียงโดย''' ผศ.ดร.ณัฐพล ใจจริง '''ผู้ทรงคุณวุฒิปร..." |
ไม่มีความย่อการแก้ไข |
||
| บรรทัดที่ 8: | บรรทัดที่ 8: | ||
<br/> '''บทนำ''' | <br/> '''บทนำ''' | ||
ดุสิตธานี เป็นเมืองจำลอง | ดุสิตธานี เป็นเมืองจำลอง ที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว สร้างขึ้นเมื่อ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2461 บริเวณวังพญาไท ดุสิตธานีเป็นเมืองเล็ก ๆ มีเนื้อที่ 3 ไร่ แรกเริ่มตั้งอยู่บริเวณรอบพระที่นั่งอุดร ในพระราชวังดุสิต มีลักษณะเป็นเมืองขนาดเล็ก มีขนาดพื้นที่ 1 ใน 20 เท่าของเมืองจริง ประกอบด้วย พระราชวัง ศาลารัฐบาล วัดวาอาราม สถานที่ราชการ โรงทหาร โรงเรียน โรงพยาบาล ตลาดร้านค้าธนาคาร โรงละคร ประมาณเกือบสองร้อยหลัง โปรดเกล้าฯให้ดุสิตธานีมีธรรมนูญการปกครองลักษณะนคราภิบาล เป็นแนวทางในการปกครอง สถานะทางความรู้เกี่ยวกับดุสิตธานี มี 2 ประการ คือ ประการแรก ดุสิตธานี คือ เมืองทดลองประชาธิปไตยในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯ ในขณะที่สยามยังคงปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ประการที่สอง ดุสิตธานี คือ การทดลองการปกครองท้องถิ่น ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯ | ||
| | ||
| บรรทัดที่ 16: | บรรทัดที่ 16: | ||
ดุสิตธานี เป็นเมืองจำลองที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯทรงสร้างขึ้นนั้นมีสถานะทางความรู้ที่เกี่ยวกับเมืองดังกล่าวถูกตีความหมายออกเป็น 2 แนวทางดังนี้ | ดุสิตธานี เป็นเมืองจำลองที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯทรงสร้างขึ้นนั้นมีสถานะทางความรู้ที่เกี่ยวกับเมืองดังกล่าวถูกตีความหมายออกเป็น 2 แนวทางดังนี้ | ||
แนวทางแรก ดุสิตธานี คือ เมืองทดลองประชาธิปไตยในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าฯ ในขณะที่สยามยังคงปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ งานเขียนชิ้นสำคัญที่ถือเป็นหลักของการตีความแนวนี้ คือ งานของจมื่นอมรดรุณารักษ์ (แจ่ม สุนทรเวช ) มหาดเล็กผู้ใกล้ชิด เรื่อง ดุสิตธานี:เมืองประชาธิปไตยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ตีพิมพ์เมื่อ 2513 ตีความว่า การจัดตั้งดุสิตธานีเป็นพระราชประสงค์ที่พระองค์ทรงฝึกอบรม เสนาอำมาตย์ ราชบริพาร นับแต่เสนาบดีลงมาให้ซาบซึ้งใน | แนวทางแรก ดุสิตธานี คือ เมืองทดลองประชาธิปไตยในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าฯ ในขณะที่สยามยังคงปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ งานเขียนชิ้นสำคัญที่ถือเป็นหลักของการตีความแนวนี้ คือ งานของจมื่นอมรดรุณารักษ์ (แจ่ม สุนทรเวช ) มหาดเล็กผู้ใกล้ชิด เรื่อง ดุสิตธานี:เมืองประชาธิปไตยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ตีพิมพ์เมื่อ 2513 ตีความว่า การจัดตั้งดุสิตธานีเป็นพระราชประสงค์ที่พระองค์ทรงฝึกอบรม เสนาอำมาตย์ ราชบริพาร นับแต่เสนาบดีลงมาให้ซาบซึ้งใน พระบรมราโชบาย และวิธีการปกครองตามระบอบประชาธิปไตย [1] นอกจากนี้ ในงานเขียนของหลุย คีรีวัต นักหนังสือพิมพ์บางกอกเดลิเมล์ ผู้มีความใกล้ชิดพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯ ได้ตีความถึงพระราชดำริของพระองค์ว่า | ||
'''“''พระมหากษัตริย์ทำอะไร คนภายนอกก็รู้เท่าไม่ถึงการพากันเห็นไปว่าพระองค์ทรงทำเล่นๆ….ดุจเดียวกับที่พระองค์ทรงเล่นดุสิตธานีนั้น...เพราะมีจุดประสงค์จะสอนประชาธิปไตยให้ข้าราชบริพาร''” | '''“''พระมหากษัตริย์ทำอะไร คนภายนอกก็รู้เท่าไม่ถึงการพากันเห็นไปว่าพระองค์ทรงทำเล่นๆ….ดุจเดียวกับที่พระองค์ทรงเล่นดุสิตธานีนั้น...เพราะมีจุดประสงค์จะสอนประชาธิปไตยให้ข้าราชบริพาร''” [2]''' | ||
สำหรับแนวทางที่สอง เป็นการตีความใหม่ของ นรนิติ เศรษฐบุตร ในหนังสือเรื่อง ดุสิตธานี: การทดลองจัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เมื่อ พ.ศ.2461 (2550) ตีความว่า ดุสิตธานี คือ การทดลองการปกครองท้องถิ่น ซึ่งได้พิจารณาจาก “'''ธรรมนูญลักษณะปกครอง คณะนคราภิบาล (ดุสิตธานี) พระพุทธศักราช 2461'''” | สำหรับแนวทางที่สอง เป็นการตีความใหม่ของ นรนิติ เศรษฐบุตร ในหนังสือเรื่อง ดุสิตธานี: การทดลองจัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เมื่อ พ.ศ.2461 (2550) ตีความว่า ดุสิตธานี คือ การทดลองการปกครองท้องถิ่น ซึ่งได้พิจารณาจาก “'''ธรรมนูญลักษณะปกครอง คณะนคราภิบาล (ดุสิตธานี) พระพุทธศักราช 2461'''” [3] แล้ว มีความเห็นว่า ข้อบัญญัติต่าง ๆ ที่ปรากฏในกฎหมายฉบับดังกล่าวอันประกาศใช้ในดุสิตธานีนี้ คือ พระราชประสงค์ในการทดลองการจัดองค์กรปกครองท้องถิ่นในรูปเทศบาลในยุคสมบูรณาญาสิทธิราชย์ | ||
| | ||
| บรรทัดที่ 26: | บรรทัดที่ 26: | ||
'''กำเนิดดุสิตธานี''' | '''กำเนิดดุสิตธานี''' | ||
จุดเริ่มต้นของการการมีพระราชดำริให้มีดุสิตธานี เกิดภายหลังที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯได้ทรงเลี้ยงส่งทหารอาสาไปพระราชสงครามทวีปยุโรปเมื่อ 26 เมษายน 2461 แล้ว วันรุ่งขึ้น พระองค์ทรงเสด็จพระราชดำเนินพระราชวังบ้านปืน ที่จังหวัดเพชรบุรี ต่อมาพระองค์ได้ทรงเสด็จสรงน้ำทะเลที่หาดเจ้าสำราญ และทอดพระเนตรเห็นมหาดเล็กเล่นทรายกันที่ชายหาด พระองค์จึงทรงพระราชทานคำแนะนำให้มหาดเล็กสร้างเมืองทราย ขึ้น และที่เมืองทราย พระองค์ทรงสอนให้มหาดเล็กรู้จักทำน้ำตก การลำเลียงน้ำผ่านคลอง การสูบน้ำดับเพลิง ฯลฯ | จุดเริ่มต้นของการการมีพระราชดำริให้มีดุสิตธานี เกิดภายหลังที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯได้ทรงเลี้ยงส่งทหารอาสาไปพระราชสงครามทวีปยุโรปเมื่อ 26 เมษายน 2461 แล้ว วันรุ่งขึ้น พระองค์ทรงเสด็จพระราชดำเนินพระราชวังบ้านปืน ที่จังหวัดเพชรบุรี ต่อมาพระองค์ได้ทรงเสด็จสรงน้ำทะเลที่หาดเจ้าสำราญ และทอดพระเนตรเห็นมหาดเล็กเล่นทรายกันที่ชายหาด พระองค์จึงทรงพระราชทานคำแนะนำให้มหาดเล็กสร้างเมืองทราย ขึ้น และที่เมืองทราย พระองค์ทรงสอนให้มหาดเล็กรู้จักทำน้ำตก การลำเลียงน้ำผ่านคลอง การสูบน้ำดับเพลิง ฯลฯ[4] | ||
ต่อมา พระองค์ได้ทรงมีพระราชดำริในการให้ความรู้ด้านการปกครองระบอบประชาธิปไตยจึงทรงคิดถึงเมืองทรายที่พระองค์ทรงเคยสอนมหาดเล็กที่หาดเจ้าสำราญ | ต่อมา พระองค์ได้ทรงมีพระราชดำริในการให้ความรู้ด้านการปกครองระบอบประชาธิปไตยจึงทรงคิดถึงเมืองทรายที่พระองค์ทรงเคยสอนมหาดเล็กที่หาดเจ้าสำราญ [5] จากนั้น พระองค์ทรงสร้างดุสิตธานี เป็นเมืองจำลองขึ้นที่พระราชวังสวนดุสิต เมื่อ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2461 ดังจมื่นอมรดรุณารักษ์(แจ่ม สุทรเวช)ได้บันทึกว่า | ||
| | ||
'''“''ดุสิตธานีเป็นเมืองเล็กๆ สร้างขึ้นแห่งแรกในพระราชวัง ดุสิต(ภายหลังย้ายไปอยู่ที่พระราชวังพญาไท) มีเนื้อที่ประมาณ 2 ไร่ เนื้อที่มีลักษณะเกือบจะเป็นรูปสี่เหลี่ยม ทางด้านใต้ของ ดุสิตธานีชิดพระที่นั่งอุดร ทางด้านเหนือชิดอ่างหยก บ้าน ทั้งหมดมีจำนวนประมาณร้อยกว่าหลัง การประชุมโหวดครั้งที่ 1 มีทวยนาครโหวต 199 เสียง บ้านแต่ละหลังมีขนาดโตกว่าศาล พระภูมิ สร้างขึ้นด้วยฝีมือประณีต ฉลุสลักลวดลายอย่างวิจิตร ทาสีสวยงาม ทุกๆ บ้านมีไฟฟ้าติดสว่างอยู่กลางบ้าน ถนน หนทางในเมืองดุสิตธานีส่วนมากเป็นถนนสายเล็กๆ มีบางสายที่ ใหญ่โต พอที่จะเดินได้ ถนนทุกสายสะอาดสะอ้าน สวยงาม ปลูก ต้นไม้เล็กๆไว้ร่มรื่นสองข้างทางถนนที่เป็นสายสำคัญ''” | '''“''ดุสิตธานีเป็นเมืองเล็กๆ สร้างขึ้นแห่งแรกในพระราชวัง ดุสิต(ภายหลังย้ายไปอยู่ที่พระราชวังพญาไท) มีเนื้อที่ประมาณ 2 ไร่ เนื้อที่มีลักษณะเกือบจะเป็นรูปสี่เหลี่ยม ทางด้านใต้ของ ดุสิตธานีชิดพระที่นั่งอุดร ทางด้านเหนือชิดอ่างหยก บ้าน ทั้งหมดมีจำนวนประมาณร้อยกว่าหลัง การประชุมโหวดครั้งที่ 1 มีทวยนาครโหวต 199 เสียง บ้านแต่ละหลังมีขนาดโตกว่าศาล พระภูมิ สร้างขึ้นด้วยฝีมือประณีต ฉลุสลักลวดลายอย่างวิจิตร ทาสีสวยงาม ทุกๆ บ้านมีไฟฟ้าติดสว่างอยู่กลางบ้าน ถนน หนทางในเมืองดุสิตธานีส่วนมากเป็นถนนสายเล็กๆ มีบางสายที่ ใหญ่โต พอที่จะเดินได้ ถนนทุกสายสะอาดสะอ้าน สวยงาม ปลูก ต้นไม้เล็กๆไว้ร่มรื่นสองข้างทางถนนที่เป็นสายสำคัญ''” [6]''' | ||
| | ||
| บรรทัดที่ 40: | บรรทัดที่ 40: | ||
| | ||
'''“''จังหวัดดุสิตธานีนี้มีพระมหากษัตริย์เปนผู้ปกครองเปนประธาน แล้วและทรงพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานอำนาจบางอย่างให้แก่ทวยนาครปกครองกันเอง ทวยนาครสมมตตั้งหัวน่าขึ้นคนหนึ่ง คือ นคราภิบาล ซึ่งเปนผู้รับอำนาจนั้นมาปฏิบัติให้เปนไป ส่วนอำนาจใดที่มิได้ทรงกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานก็ยังมีอยู่ในพระมหากษัตริย์ทั้งสิ้น ซึ่งมีสมุหเทศภิบาลสำเร็จราชการต่างพระเนตรพระกรรณอีกฝ่ายหนึ่ง เพราะฉะนั้นอำนาจใดที่ได้พระราชทานแล้วนั้น หากมีเหตุผลซึ่งไม่เหมาะแก่ความเจริญ จะทรงเลิกถอนเสียก็ได้ ''” | '''“''จังหวัดดุสิตธานีนี้มีพระมหากษัตริย์เปนผู้ปกครองเปนประธาน แล้วและทรงพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานอำนาจบางอย่างให้แก่ทวยนาครปกครองกันเอง ทวยนาครสมมตตั้งหัวน่าขึ้นคนหนึ่ง คือ นคราภิบาล ซึ่งเปนผู้รับอำนาจนั้นมาปฏิบัติให้เปนไป ส่วนอำนาจใดที่มิได้ทรงกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานก็ยังมีอยู่ในพระมหากษัตริย์ทั้งสิ้น ซึ่งมีสมุหเทศภิบาลสำเร็จราชการต่างพระเนตรพระกรรณอีกฝ่ายหนึ่ง เพราะฉะนั้นอำนาจใดที่ได้พระราชทานแล้วนั้น หากมีเหตุผลซึ่งไม่เหมาะแก่ความเจริญ จะทรงเลิกถอนเสียก็ได้ ''”[7]''' | ||
| | ||
ต่อมา ดุสิตธานีได้เติบโตขึ้นอย่างรวดเร็วจนไม่มีพื้นที่จะสร้างบ้านเรือนได้เพียงพอ | ต่อมา ดุสิตธานีได้เติบโตขึ้นอย่างรวดเร็วจนไม่มีพื้นที่จะสร้างบ้านเรือนได้เพียงพอ ประจวบกับพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯได้ทรงมีพระราชดำริสร้างพระราชฐานใหม่ที่วังพญาไท จึงได้โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายเมืองทั้งเมืองไปตั้งที่บริเวณวังพญาไท เมื่อเดือนธันวาคม พ.ศ. 2462 ในบริเวณของดุสิตธานีมีความกว้างขวางมากยิ่งขึ้น อาณาบริเวณของดุสิตธานี มีบ้านเรือนเล็ก ๆจำนวนมาก | ||
ทั้งนี้ ราษฎรที่อาศัยอยู่ในเมืองดุสิตธานีนั้น เรียกว่า ทวยนาครของดุสิตธานี อันประกอบด้วย ผู้เป็นมหาดเล็กรับใช้ใกล้ชิด ซึ่งมีทั้งเชื้อพระวงศ์ ชั้นหม่อมเจ้า สมมติชื่อตนเองเพื่อเป็นเจ้าของบ้านและแสดงอาชีพ ราษฎรผู้เป็นเจ้าของบ้านทุกคน มีหน้าที่ต้องคอยดูแลบ้านของตนให้สะอาดเรียบร้อย ซึ่งมีการบริการด้านสาธารณูปโภค และมีพนักงานชาวที่คอยดูแลตรวจตราความสะอาด เจ้าของบ้านในดุสิตานีต้องเสียค่าน้ำ ค่าไฟ เงินที่เก็บได้จะนำมาใช้ในการบำรุงเมืองดุสิตธานี สำหรับ พระราชสถานะของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯนั้น พระองค์ทรงใช้สามัญชื่อว่า “''ท่านราม ณ กรุงเทพ''” ทรงเป็นราษฎรคนหนึ่งของดุสิตธานีผู้หนึ่ง | ทั้งนี้ ราษฎรที่อาศัยอยู่ในเมืองดุสิตธานีนั้น เรียกว่า ทวยนาครของดุสิตธานี อันประกอบด้วย ผู้เป็นมหาดเล็กรับใช้ใกล้ชิด ซึ่งมีทั้งเชื้อพระวงศ์ ชั้นหม่อมเจ้า สมมติชื่อตนเองเพื่อเป็นเจ้าของบ้านและแสดงอาชีพ ราษฎรผู้เป็นเจ้าของบ้านทุกคน มีหน้าที่ต้องคอยดูแลบ้านของตนให้สะอาดเรียบร้อย ซึ่งมีการบริการด้านสาธารณูปโภค และมีพนักงานชาวที่คอยดูแลตรวจตราความสะอาด เจ้าของบ้านในดุสิตานีต้องเสียค่าน้ำ ค่าไฟ เงินที่เก็บได้จะนำมาใช้ในการบำรุงเมืองดุสิตธานี สำหรับ พระราชสถานะของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯนั้น พระองค์ทรงใช้สามัญชื่อว่า “''ท่านราม ณ กรุงเทพ''” ทรงเป็นราษฎรคนหนึ่งของดุสิตธานีผู้หนึ่ง ทรงมีอาชีพเป็นทนายและทรงเป็นมรรคนายกวัดพระบรมธาตุ เป็นพระราชมุนี เจ้าอาวาสวัดธรรมาธิปไตย และทรงแสดงพระธรรมเทศนาจริง ๆ ด้วย นอกจากนี้ทรงให้คำปรึกษาเกี่ยวกับกรณีพิพาทเรื่องที่ดินอาชีพ | ||
ทั้งนี้ ตาม “ธรรมนูญลักษณะปกครอง คณะนคราภิบาล (ดุสิตธานี) พระพุทธศักราช 2461” | ทั้งนี้ ตาม “ธรรมนูญลักษณะปกครอง คณะนคราภิบาล (ดุสิตธานี) พระพุทธศักราช 2461” [8]กำหนดให้ นคราภิบาล เป็นหน่วยการปกครองของดุสิตธานี มีคณะนคราภิบาลทำหน้าที่ในการบริหารและว่าราชการทั่วไป รวมทั้ง การจัดเก็บภาษีอากรทุกเดือน ในดุสิตธานีกำหนดให้นับเวลา 1 เดือนเท่ากับ 1 ปีของเวลาปกติ มีการจัดการทำนุบำรุงด้านสุขาภิบาลและการป้องกันโรคภัย จัดการเก็บภาษีที่ดิน และมีสภานคราภิบาล ในดุสิตธานี มีพรรคการเมืองสองพรรค คือ พรรคแพรแถบสีน้ำเงินและพรรคแพรแถบสีแดง เป็นต้น[9] อย่างไรก็ตาม การดำเนินกิจกรรมทั้งหมดดำเนินไปในเมืองจำลองขนาดเล็กที่ชื่อว่าดุสิตธานี อันมีพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯ ขุนนาง พระบรมวงศานุวงศ์และมหาดเล็ก แสดงบทบาทสมมุติในดุสิตธานีแห่งนี้ | ||
นอกจากนี้ ในดุสิตธานี มีหนังสือพิมพ์ 3 ฉบับคือ ดุสิตสมัย เป็นหนังสือพิมพ์รายวัน ดุสิตสักขี เป็นหนังสือพิมพ์รายวัน และดุสิตสมิต โดย ท่านราม ณ กรุงเทพฯ หรือพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงจัดทำเป็นหนังสือพิมพ์รายสัปดาห์ออกทุกวันเสาร์ | นอกจากนี้ ในดุสิตธานี มีหนังสือพิมพ์ 3 ฉบับคือ ดุสิตสมัย เป็นหนังสือพิมพ์รายวัน ดุสิตสักขี เป็นหนังสือพิมพ์รายวัน และดุสิตสมิต โดย ท่านราม ณ กรุงเทพฯ หรือพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงจัดทำเป็นหนังสือพิมพ์รายสัปดาห์ออกทุกวันเสาร์ | ||
| บรรทัดที่ 54: | บรรทัดที่ 54: | ||
สุดท้ายนี้ การเข้าใจพระราชประสงค์ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯถึงแนวพระราชดำริในการจัดสร้างเมืองขนาดเล็กอันมีนามว่า ดุสิตธานีเพื่อสิ่งใดนั้น อาจเข้าในใจได้จากการเสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดศาลารัฐบาลมณฑลดุสิตธานี เมื่อวันที่ 9 กรกฎาคม 2462 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯได้ทรงมีพระราชดำรัสว่า | สุดท้ายนี้ การเข้าใจพระราชประสงค์ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯถึงแนวพระราชดำริในการจัดสร้างเมืองขนาดเล็กอันมีนามว่า ดุสิตธานีเพื่อสิ่งใดนั้น อาจเข้าในใจได้จากการเสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดศาลารัฐบาลมณฑลดุสิตธานี เมื่อวันที่ 9 กรกฎาคม 2462 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯได้ทรงมีพระราชดำรัสว่า | ||
'''“ ''วิธีการดำเนินการในธานีเล็ก ๆ ของเราเป็นเช่นไร ก็ตั้งใจไว้ว่าจะให้ประเทศสยามได้เป็นเช่นเดียวกัน แต่จะให้เป็นการสำเร็จรวดเร็วดังธานีเล็กนี้ ก็ยังทำไปทีเดียวยังไม่ได้ โดยมีอุปสรรคบางอย่าง เพราะฉะนั้น ข้าพเจ้าขอให้ข้าราชการทั้งหลาย ตลอดจนทวยนาคร จงตั้งใจกระทำกิจการของตนตามหน้าที่ให้สมกับธานีซึ่งได้จัดตั้งขึ้นนี้ ในไม่ช้าจะได้แลเห็นผลของประเทศสยามว่าเจริญไปได้เพียงใด'' ” | '''“ ''วิธีการดำเนินการในธานีเล็ก ๆ ของเราเป็นเช่นไร ก็ตั้งใจไว้ว่าจะให้ประเทศสยามได้เป็นเช่นเดียวกัน แต่จะให้เป็นการสำเร็จรวดเร็วดังธานีเล็กนี้ ก็ยังทำไปทีเดียวยังไม่ได้ โดยมีอุปสรรคบางอย่าง เพราะฉะนั้น ข้าพเจ้าขอให้ข้าราชการทั้งหลาย ตลอดจนทวยนาคร จงตั้งใจกระทำกิจการของตนตามหน้าที่ให้สมกับธานีซึ่งได้จัดตั้งขึ้นนี้ ในไม่ช้าจะได้แลเห็นผลของประเทศสยามว่าเจริญไปได้เพียงใด'' ”[10]''' | ||
'''อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันนี้ ร่องรอยของดุสิตธานี คงเหลือแต่เพียงอาคารจำลองจำนวนหนึ่งที่ถูกเก็บรักษาไว้ ณ หอวชิราวุธานุสรณ์ '''หอสมุดแห่งชาติ ท่าวาสุกรี กรุงเทพฯและการตีความสถานะทางความรู้ของดุสิตธานี ขณะนี้มีสองแนวทาง คือ ดุสิตธานี คือ เมืองทดลองประชาธิปไตย และ ดุสิตธานี คือ การทดลองการปกครองท้องถิ่น ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯ | '''อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันนี้ ร่องรอยของดุสิตธานี คงเหลือแต่เพียงอาคารจำลองจำนวนหนึ่งที่ถูกเก็บรักษาไว้ ณ หอวชิราวุธานุสรณ์ '''หอสมุดแห่งชาติ ท่าวาสุกรี กรุงเทพฯและการตีความสถานะทางความรู้ของดุสิตธานี ขณะนี้มีสองแนวทาง คือ ดุสิตธานี คือ เมืองทดลองประชาธิปไตย และ ดุสิตธานี คือ การทดลองการปกครองท้องถิ่น ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯ | ||
| บรรทัดที่ 64: | บรรทัดที่ 64: | ||
จมื่นอมรดรุณารักษ์ (แจ่ม สุนทรเวช) เรียบเรียง. '''ดุสิต ธานีเมืองประชาธิปไตยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว'''. กรุงเทพฯ: หอสมุดแห่งชาติ, 2513. | จมื่นอมรดรุณารักษ์ (แจ่ม สุนทรเวช) เรียบเรียง. '''ดุสิต ธานีเมืองประชาธิปไตยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว'''. กรุงเทพฯ: หอสมุดแห่งชาติ, 2513. | ||
นรนิติ เศรษฐบุตร. '''ดุสิตธานี'''''': การทดลองจัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เมื่อ พ. ศ. 2461'''. นนทบุรี :สถาบันพระปกเกล้าฯ, 2550. | นรนิติ เศรษฐบุตร. '''ดุสิตธานี'''''': การทดลองจัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เมื่อ พ. ศ. 2461'''. นนทบุรี :สถาบันพระปกเกล้าฯ, 2550. | ||
วรชาติ มีชูบท. '''เกร็ดพงศาวดาร รัชกาลที่ 6'''. กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊คส์, 2554. | วรชาติ มีชูบท. '''เกร็ดพงศาวดาร รัชกาลที่ 6'''. กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊คส์, 2554. | ||
<div> | <div> | ||
| | ||
| บรรทัดที่ 72: | บรรทัดที่ 72: | ||
'''อ้างอิง''' | '''อ้างอิง''' | ||
<div id="ftn1"> | <div id="ftn1"> | ||
[1] จมื่นอมรดรุณารักษ์ (แจ่ม สุนทรเวช) เรียบเรียง, ดุสิต ธานีเมืองประชาธิปไตยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว. (กรุงเทพฯ: หอสมุดแห่งชาติ, 2513), หน้า 322-323. | |||
</div> <div id="ftn2"> | </div> <div id="ftn2"> | ||
[2] หลุย คีรีวัต, ประชาธิปไตย 17 ปี , (พระนคร : โอเดียนสโตร์, 2493) ,หน้า 84. | |||
</div> <div id="ftn3"> | </div> <div id="ftn3"> | ||
[3] นรนิติ เศรษฐบุตร, ดุสิตธานี: การทดลองจัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เมื่อ พ.ศ.2461,( นนทบุรี :สถาบันพระปกเกล้าฯ, 2550). | |||
</div> <div id="ftn4"> | </div> <div id="ftn4"> | ||
[4] วรชาติ มีชูบท, เกร็ดพงศาวดาร รัชกาลที่ 6 (กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊คส์ , 2554), หน้า 283-284. | |||
</div> <div id="ftn5"> | </div> <div id="ftn5"> | ||
[5] วรชาติ มีชูบท, เกร็ดพงศาวดาร รัชกาลที่ 6 (กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊คส์ , 2554), หน้า 285. | |||
</div> <div id="ftn6"> | </div> <div id="ftn6"> | ||
[6] จมื่นอมรดรุณารักษ์ (แจ่ม สุนทรเวช) เรียบเรียง, ดุสิต ธานีเมืองประชาธิปไตยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว. (กรุงเทพฯ: หอสมุดแห่งชาติ, 2513), หน้า 8. | |||
</div> <div id="ftn7"> | </div> <div id="ftn7"> | ||
[7] วรชาติ มีชูบท, เกร็ดพงศาวดาร รัชกาลที่ 6 (กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊คส์ , 2554), หน้า 291. | |||
</div> <div id="ftn8"> | </div> <div id="ftn8"> | ||
[8] โปรดดูเพิ่มใน นรนิติ เศรษฐบุตร, ดุสิตธานี: การทดลองจัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เมื่อ พ.ศ.2461,( นนทบุรี :สถาบันพระปกเกล้าฯ, 2550), หน้า 27-49. | |||
</div> <div id="ftn9"> | </div> <div id="ftn9"> | ||
[9] โปรดศึกษาเพิ่มเติมใน จมื่นอมรดรุณารักษ์ (แจ่ม สุนทรเวช) เรียบเรียง, ดุสิตธานีเมืองประชาธิปไตยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว. (กรุงเทพฯ: หอสมุดแห่งชาติ, 2513). | |||
</div> <div id="ftn10"> | </div> <div id="ftn10"> | ||
[10] วรชาติ มีชูบท, เกร็ดพงศาวดาร รัชกาลที่ 6 (กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊คส์ , 2554), หน้า 299. | |||
</div> </div> | </div> </div> | ||
[[Category:ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับการปกครองท้องถิ่น]] | [[Category:ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับการปกครองท้องถิ่น]] | ||
รุ่นแก้ไขเมื่อ 10:32, 3 สิงหาคม 2560
เรียบเรียงโดย ผศ.ดร.ณัฐพล ใจจริง
ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ รศ.ดร.ปธาน สุวรรณมงคล
บทนำ
ดุสิตธานี เป็นเมืองจำลอง ที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว สร้างขึ้นเมื่อ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2461 บริเวณวังพญาไท ดุสิตธานีเป็นเมืองเล็ก ๆ มีเนื้อที่ 3 ไร่ แรกเริ่มตั้งอยู่บริเวณรอบพระที่นั่งอุดร ในพระราชวังดุสิต มีลักษณะเป็นเมืองขนาดเล็ก มีขนาดพื้นที่ 1 ใน 20 เท่าของเมืองจริง ประกอบด้วย พระราชวัง ศาลารัฐบาล วัดวาอาราม สถานที่ราชการ โรงทหาร โรงเรียน โรงพยาบาล ตลาดร้านค้าธนาคาร โรงละคร ประมาณเกือบสองร้อยหลัง โปรดเกล้าฯให้ดุสิตธานีมีธรรมนูญการปกครองลักษณะนคราภิบาล เป็นแนวทางในการปกครอง สถานะทางความรู้เกี่ยวกับดุสิตธานี มี 2 ประการ คือ ประการแรก ดุสิตธานี คือ เมืองทดลองประชาธิปไตยในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯ ในขณะที่สยามยังคงปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ประการที่สอง ดุสิตธานี คือ การทดลองการปกครองท้องถิ่น ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯ
สถานะทางความรู้ของดุสิตธานี
ดุสิตธานี เป็นเมืองจำลองที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯทรงสร้างขึ้นนั้นมีสถานะทางความรู้ที่เกี่ยวกับเมืองดังกล่าวถูกตีความหมายออกเป็น 2 แนวทางดังนี้
แนวทางแรก ดุสิตธานี คือ เมืองทดลองประชาธิปไตยในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าฯ ในขณะที่สยามยังคงปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ งานเขียนชิ้นสำคัญที่ถือเป็นหลักของการตีความแนวนี้ คือ งานของจมื่นอมรดรุณารักษ์ (แจ่ม สุนทรเวช ) มหาดเล็กผู้ใกล้ชิด เรื่อง ดุสิตธานี:เมืองประชาธิปไตยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ตีพิมพ์เมื่อ 2513 ตีความว่า การจัดตั้งดุสิตธานีเป็นพระราชประสงค์ที่พระองค์ทรงฝึกอบรม เสนาอำมาตย์ ราชบริพาร นับแต่เสนาบดีลงมาให้ซาบซึ้งใน พระบรมราโชบาย และวิธีการปกครองตามระบอบประชาธิปไตย [1] นอกจากนี้ ในงานเขียนของหลุย คีรีวัต นักหนังสือพิมพ์บางกอกเดลิเมล์ ผู้มีความใกล้ชิดพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯ ได้ตีความถึงพระราชดำริของพระองค์ว่า
“พระมหากษัตริย์ทำอะไร คนภายนอกก็รู้เท่าไม่ถึงการพากันเห็นไปว่าพระองค์ทรงทำเล่นๆ….ดุจเดียวกับที่พระองค์ทรงเล่นดุสิตธานีนั้น...เพราะมีจุดประสงค์จะสอนประชาธิปไตยให้ข้าราชบริพาร” [2]
สำหรับแนวทางที่สอง เป็นการตีความใหม่ของ นรนิติ เศรษฐบุตร ในหนังสือเรื่อง ดุสิตธานี: การทดลองจัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เมื่อ พ.ศ.2461 (2550) ตีความว่า ดุสิตธานี คือ การทดลองการปกครองท้องถิ่น ซึ่งได้พิจารณาจาก “ธรรมนูญลักษณะปกครอง คณะนคราภิบาล (ดุสิตธานี) พระพุทธศักราช 2461” [3] แล้ว มีความเห็นว่า ข้อบัญญัติต่าง ๆ ที่ปรากฏในกฎหมายฉบับดังกล่าวอันประกาศใช้ในดุสิตธานีนี้ คือ พระราชประสงค์ในการทดลองการจัดองค์กรปกครองท้องถิ่นในรูปเทศบาลในยุคสมบูรณาญาสิทธิราชย์
กำเนิดดุสิตธานี
จุดเริ่มต้นของการการมีพระราชดำริให้มีดุสิตธานี เกิดภายหลังที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯได้ทรงเลี้ยงส่งทหารอาสาไปพระราชสงครามทวีปยุโรปเมื่อ 26 เมษายน 2461 แล้ว วันรุ่งขึ้น พระองค์ทรงเสด็จพระราชดำเนินพระราชวังบ้านปืน ที่จังหวัดเพชรบุรี ต่อมาพระองค์ได้ทรงเสด็จสรงน้ำทะเลที่หาดเจ้าสำราญ และทอดพระเนตรเห็นมหาดเล็กเล่นทรายกันที่ชายหาด พระองค์จึงทรงพระราชทานคำแนะนำให้มหาดเล็กสร้างเมืองทราย ขึ้น และที่เมืองทราย พระองค์ทรงสอนให้มหาดเล็กรู้จักทำน้ำตก การลำเลียงน้ำผ่านคลอง การสูบน้ำดับเพลิง ฯลฯ[4]
ต่อมา พระองค์ได้ทรงมีพระราชดำริในการให้ความรู้ด้านการปกครองระบอบประชาธิปไตยจึงทรงคิดถึงเมืองทรายที่พระองค์ทรงเคยสอนมหาดเล็กที่หาดเจ้าสำราญ [5] จากนั้น พระองค์ทรงสร้างดุสิตธานี เป็นเมืองจำลองขึ้นที่พระราชวังสวนดุสิต เมื่อ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2461 ดังจมื่นอมรดรุณารักษ์(แจ่ม สุทรเวช)ได้บันทึกว่า
“ดุสิตธานีเป็นเมืองเล็กๆ สร้างขึ้นแห่งแรกในพระราชวัง ดุสิต(ภายหลังย้ายไปอยู่ที่พระราชวังพญาไท) มีเนื้อที่ประมาณ 2 ไร่ เนื้อที่มีลักษณะเกือบจะเป็นรูปสี่เหลี่ยม ทางด้านใต้ของ ดุสิตธานีชิดพระที่นั่งอุดร ทางด้านเหนือชิดอ่างหยก บ้าน ทั้งหมดมีจำนวนประมาณร้อยกว่าหลัง การประชุมโหวดครั้งที่ 1 มีทวยนาครโหวต 199 เสียง บ้านแต่ละหลังมีขนาดโตกว่าศาล พระภูมิ สร้างขึ้นด้วยฝีมือประณีต ฉลุสลักลวดลายอย่างวิจิตร ทาสีสวยงาม ทุกๆ บ้านมีไฟฟ้าติดสว่างอยู่กลางบ้าน ถนน หนทางในเมืองดุสิตธานีส่วนมากเป็นถนนสายเล็กๆ มีบางสายที่ ใหญ่โต พอที่จะเดินได้ ถนนทุกสายสะอาดสะอ้าน สวยงาม ปลูก ต้นไม้เล็กๆไว้ร่มรื่นสองข้างทางถนนที่เป็นสายสำคัญ” [6]
สำหรับระบอบการปกครองของดุสิตธานี เป็นเช่นไรนั้น พบว่า แบบเรียนของจังหวัดดุสิตธานี ซึ่งเขียนโดย พระยามหามนตรีศรีองครักษ์สมุทร์ (พงษ์สวัสดิ-ชูโต)ได้ให้รายละเอียดเกี่ยวกับการปกครองดุสิตธานีว่า
“จังหวัดดุสิตธานีนี้มีพระมหากษัตริย์เปนผู้ปกครองเปนประธาน แล้วและทรงพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานอำนาจบางอย่างให้แก่ทวยนาครปกครองกันเอง ทวยนาครสมมตตั้งหัวน่าขึ้นคนหนึ่ง คือ นคราภิบาล ซึ่งเปนผู้รับอำนาจนั้นมาปฏิบัติให้เปนไป ส่วนอำนาจใดที่มิได้ทรงกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานก็ยังมีอยู่ในพระมหากษัตริย์ทั้งสิ้น ซึ่งมีสมุหเทศภิบาลสำเร็จราชการต่างพระเนตรพระกรรณอีกฝ่ายหนึ่ง เพราะฉะนั้นอำนาจใดที่ได้พระราชทานแล้วนั้น หากมีเหตุผลซึ่งไม่เหมาะแก่ความเจริญ จะทรงเลิกถอนเสียก็ได้ ”[7]
ต่อมา ดุสิตธานีได้เติบโตขึ้นอย่างรวดเร็วจนไม่มีพื้นที่จะสร้างบ้านเรือนได้เพียงพอ ประจวบกับพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯได้ทรงมีพระราชดำริสร้างพระราชฐานใหม่ที่วังพญาไท จึงได้โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายเมืองทั้งเมืองไปตั้งที่บริเวณวังพญาไท เมื่อเดือนธันวาคม พ.ศ. 2462 ในบริเวณของดุสิตธานีมีความกว้างขวางมากยิ่งขึ้น อาณาบริเวณของดุสิตธานี มีบ้านเรือนเล็ก ๆจำนวนมาก
ทั้งนี้ ราษฎรที่อาศัยอยู่ในเมืองดุสิตธานีนั้น เรียกว่า ทวยนาครของดุสิตธานี อันประกอบด้วย ผู้เป็นมหาดเล็กรับใช้ใกล้ชิด ซึ่งมีทั้งเชื้อพระวงศ์ ชั้นหม่อมเจ้า สมมติชื่อตนเองเพื่อเป็นเจ้าของบ้านและแสดงอาชีพ ราษฎรผู้เป็นเจ้าของบ้านทุกคน มีหน้าที่ต้องคอยดูแลบ้านของตนให้สะอาดเรียบร้อย ซึ่งมีการบริการด้านสาธารณูปโภค และมีพนักงานชาวที่คอยดูแลตรวจตราความสะอาด เจ้าของบ้านในดุสิตานีต้องเสียค่าน้ำ ค่าไฟ เงินที่เก็บได้จะนำมาใช้ในการบำรุงเมืองดุสิตธานี สำหรับ พระราชสถานะของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯนั้น พระองค์ทรงใช้สามัญชื่อว่า “ท่านราม ณ กรุงเทพ” ทรงเป็นราษฎรคนหนึ่งของดุสิตธานีผู้หนึ่ง ทรงมีอาชีพเป็นทนายและทรงเป็นมรรคนายกวัดพระบรมธาตุ เป็นพระราชมุนี เจ้าอาวาสวัดธรรมาธิปไตย และทรงแสดงพระธรรมเทศนาจริง ๆ ด้วย นอกจากนี้ทรงให้คำปรึกษาเกี่ยวกับกรณีพิพาทเรื่องที่ดินอาชีพ
ทั้งนี้ ตาม “ธรรมนูญลักษณะปกครอง คณะนคราภิบาล (ดุสิตธานี) พระพุทธศักราช 2461” [8]กำหนดให้ นคราภิบาล เป็นหน่วยการปกครองของดุสิตธานี มีคณะนคราภิบาลทำหน้าที่ในการบริหารและว่าราชการทั่วไป รวมทั้ง การจัดเก็บภาษีอากรทุกเดือน ในดุสิตธานีกำหนดให้นับเวลา 1 เดือนเท่ากับ 1 ปีของเวลาปกติ มีการจัดการทำนุบำรุงด้านสุขาภิบาลและการป้องกันโรคภัย จัดการเก็บภาษีที่ดิน และมีสภานคราภิบาล ในดุสิตธานี มีพรรคการเมืองสองพรรค คือ พรรคแพรแถบสีน้ำเงินและพรรคแพรแถบสีแดง เป็นต้น[9] อย่างไรก็ตาม การดำเนินกิจกรรมทั้งหมดดำเนินไปในเมืองจำลองขนาดเล็กที่ชื่อว่าดุสิตธานี อันมีพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯ ขุนนาง พระบรมวงศานุวงศ์และมหาดเล็ก แสดงบทบาทสมมุติในดุสิตธานีแห่งนี้
นอกจากนี้ ในดุสิตธานี มีหนังสือพิมพ์ 3 ฉบับคือ ดุสิตสมัย เป็นหนังสือพิมพ์รายวัน ดุสิตสักขี เป็นหนังสือพิมพ์รายวัน และดุสิตสมิต โดย ท่านราม ณ กรุงเทพฯ หรือพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงจัดทำเป็นหนังสือพิมพ์รายสัปดาห์ออกทุกวันเสาร์
สุดท้ายนี้ การเข้าใจพระราชประสงค์ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯถึงแนวพระราชดำริในการจัดสร้างเมืองขนาดเล็กอันมีนามว่า ดุสิตธานีเพื่อสิ่งใดนั้น อาจเข้าในใจได้จากการเสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดศาลารัฐบาลมณฑลดุสิตธานี เมื่อวันที่ 9 กรกฎาคม 2462 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯได้ทรงมีพระราชดำรัสว่า
“ วิธีการดำเนินการในธานีเล็ก ๆ ของเราเป็นเช่นไร ก็ตั้งใจไว้ว่าจะให้ประเทศสยามได้เป็นเช่นเดียวกัน แต่จะให้เป็นการสำเร็จรวดเร็วดังธานีเล็กนี้ ก็ยังทำไปทีเดียวยังไม่ได้ โดยมีอุปสรรคบางอย่าง เพราะฉะนั้น ข้าพเจ้าขอให้ข้าราชการทั้งหลาย ตลอดจนทวยนาคร จงตั้งใจกระทำกิจการของตนตามหน้าที่ให้สมกับธานีซึ่งได้จัดตั้งขึ้นนี้ ในไม่ช้าจะได้แลเห็นผลของประเทศสยามว่าเจริญไปได้เพียงใด ”[10]
อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันนี้ ร่องรอยของดุสิตธานี คงเหลือแต่เพียงอาคารจำลองจำนวนหนึ่งที่ถูกเก็บรักษาไว้ ณ หอวชิราวุธานุสรณ์ หอสมุดแห่งชาติ ท่าวาสุกรี กรุงเทพฯและการตีความสถานะทางความรู้ของดุสิตธานี ขณะนี้มีสองแนวทาง คือ ดุสิตธานี คือ เมืองทดลองประชาธิปไตย และ ดุสิตธานี คือ การทดลองการปกครองท้องถิ่น ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯ
บรรณานุกรม
จมื่นอมรดรุณารักษ์ (แจ่ม สุนทรเวช) เรียบเรียง. ดุสิต ธานีเมืองประชาธิปไตยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว. กรุงเทพฯ: หอสมุดแห่งชาติ, 2513.
นรนิติ เศรษฐบุตร. ดุสิตธานี': การทดลองจัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เมื่อ พ. ศ. 2461'. นนทบุรี :สถาบันพระปกเกล้าฯ, 2550.
วรชาติ มีชูบท. เกร็ดพงศาวดาร รัชกาลที่ 6. กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊คส์, 2554.
อ้างอิง
[1] จมื่นอมรดรุณารักษ์ (แจ่ม สุนทรเวช) เรียบเรียง, ดุสิต ธานีเมืองประชาธิปไตยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว. (กรุงเทพฯ: หอสมุดแห่งชาติ, 2513), หน้า 322-323.
[2] หลุย คีรีวัต, ประชาธิปไตย 17 ปี , (พระนคร : โอเดียนสโตร์, 2493) ,หน้า 84.
[3] นรนิติ เศรษฐบุตร, ดุสิตธานี: การทดลองจัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เมื่อ พ.ศ.2461,( นนทบุรี :สถาบันพระปกเกล้าฯ, 2550).
[4] วรชาติ มีชูบท, เกร็ดพงศาวดาร รัชกาลที่ 6 (กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊คส์ , 2554), หน้า 283-284.
[5] วรชาติ มีชูบท, เกร็ดพงศาวดาร รัชกาลที่ 6 (กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊คส์ , 2554), หน้า 285.
[6] จมื่นอมรดรุณารักษ์ (แจ่ม สุนทรเวช) เรียบเรียง, ดุสิต ธานีเมืองประชาธิปไตยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว. (กรุงเทพฯ: หอสมุดแห่งชาติ, 2513), หน้า 8.
[7] วรชาติ มีชูบท, เกร็ดพงศาวดาร รัชกาลที่ 6 (กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊คส์ , 2554), หน้า 291.
[8] โปรดดูเพิ่มใน นรนิติ เศรษฐบุตร, ดุสิตธานี: การทดลองจัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เมื่อ พ.ศ.2461,( นนทบุรี :สถาบันพระปกเกล้าฯ, 2550), หน้า 27-49.
[9] โปรดศึกษาเพิ่มเติมใน จมื่นอมรดรุณารักษ์ (แจ่ม สุนทรเวช) เรียบเรียง, ดุสิตธานีเมืองประชาธิปไตยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว. (กรุงเทพฯ: หอสมุดแห่งชาติ, 2513).
[10] วรชาติ มีชูบท, เกร็ดพงศาวดาร รัชกาลที่ 6 (กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊คส์ , 2554), หน้า 299.
