ผลต่างระหว่างรุ่นของ "การปกครองท้องถิ่น"
สร้างหน้าด้วย "'''ผู้เรียบเรียง :''' รองศาสตราจารย์ ดร.นิยม รัฐอมฤต '''ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ :''' ศาสตราจารย์พิเศษ นรนิติ เศรษฐบุตร '''<big>การปกครองท้องถิ่น</big>''' ''' ''' ''' ''' &n..." |
ไม่มีความย่อการแก้ไข |
||
| (ไม่แสดง 1 รุ่นระหว่างกลางโดยผู้ใช้คนเดียวกัน) | |||
| บรรทัดที่ 2: | บรรทัดที่ 2: | ||
'''ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ :''' ศาสตราจารย์พิเศษ นรนิติ เศรษฐบุตร | '''ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ :''' ศาสตราจารย์พิเศษ นรนิติ เศรษฐบุตร | ||
'''<big>การปกครองท้องถิ่น</big>''' | '''<big>การปกครองท้องถิ่น</big>''' | ||
''' ''' ''' ''' ''' ในประเทศไทย | ''' ''' ''' ''' ''' '''ในประเทศไทย การปกครองท้องถิ่น หมายถึง การบริหารงานของหน่วยการปกครองในระดับที่ต่ำกว่าระดับประเทศ โดยผู้แทนที่มาจากการเลือกตั้งของประชาชนในพื้นที่นั้น ๆ หน่วยการปกครองที่ว่า ได้แก่ องค์การบริหารส่วนตำบล เทศบาล องค์การบริหารส่วนจังหวัดจังหวัด และหน่วยการปกครองรูปแบบพิเศษ ได้แก่ กรุงเทพมหานคร และเมืองพัทยา ในกรณีของสหรัฐอเมริกา ซึ่งปกครองในรูปของสหพันธรัฐ การปกครองท้องถิ่น หมายถึงการปกครองในหน่วยการปกครองระดับต่ำกว่ามลรัฐ เช่น counties, cities, towns, townships และยังหมายถึงรูปแบบการปกครองเฉพาะกิจ เช่น school districts และ special districts อีกด้วย | ||
| โดยที่การจัดการปกครองท้องถิ่นของประเทศต่าง ๆ แบ่งเป็นหลายระดับและหลายประเภท รวมทั้งหน่วยการปกครองท้องถิ่นที่มีหน้าที่ทั่วไปและหน้าที่เฉพาะด้าน จึงอาจกล่าวได้ว่าการปกครองท้องถิ่นมีการแบ่งการปกครองโดยคำนึงถึงมิติเกี่ยวกับขนาด หน้าที่ และลักษณะของพื้นที่เป็นเกณฑ์ พื้นที่ขนาดใหญ่อาจต้องแบ่งเป็นหลายชั้นหลายระดับ อย่างของไทยในพื้นที่โดยทั่วไปจะแบ่งการปกครองท้องถิ่นเป็น 2 ชั้น คือระดับจังหวัด คือองค์การบริหารส่วนจังหวัด กับระดับตำบล ได้แก่ เทศบาลในพื้นที่ที่เป็นชุมชนเมือง ซึ่งยังแบ่งย่อยได้เป็น เทศบาลนคร พื้นที่เจริญมาก เทศบาลเมือง พื้นที่เจริญปานกลาง และเทศบาลตำบล พื้นที่เจริญน้อย และองค์การบริหารส่วนตำบล พื้นที่ที่เป็นชุมชนชนบท ส่วนในพื้นที่ที่เป็นเมืองหลวง คือกรุงเทพมหานคร จัดแบ่งเป็นการปกครองระดับเดียว แม้ในข้อเท็จจริงจะมีการแบ่งพื้นที่กรุงเทพมหานครเป็นเขต แต่หน่วยการปกครองที่เรียกว่า “เขต” ไม่มีอิสระในการปกครองตนเอง ถือเป็นองค์กรที่เป็นส่วนหนึ่งของกรุงเทพมหานคร | ||
| ในประเทศที่มีพื้นที่กว้างขวาง การปกครองท้องถิ่นในพื้นที่ทั่วไปที่ไม่ใช่มหานครมีแนว โน้มไปในทางแบ่งเป็นหลายระดับ เช่น จีนแบ่งเป็น 4 ระดับ ได้แก่ ระดับมณฑล ระดับจังหวัด ระดับอำเภอ และระดับตำบล ในสหรัฐอเมริกา แบ่งเป็น 3 ระดับ ได้แก่ ระดับ county ระดับ city และระดับ township | ||
| ทำไมต้องจัดให้มีการปกครองท้องถิ่น คำตอบคือ การปกครองท้องถิ่นเป็นการปกครองตนเองของประชาชนในท้องถิ่น ให้คนในท้องถิ่นเลือกผู้ปกครองในท้องถิ่นของตนเองเป็นรูปแบบการปกครองในอุดมคติของผู้ที่นิยมลัทธิประชาธิปไตย เพราะใกล้เคียงกับแนวคิดที่ว่าเป็นการปกครองของประชาชน โดยประชาชน เพื่อประชาชน มากที่สุด เนื่องจากเป็นการปกครองขนาดเล็ก ใกล้ชิดประชาชน การบริการตรงตามความต้องการ ขั้นตอนการบริหารไม่มาก บริการรวดเร็วมีประสิทธิภาพ ประชาชนมีส่วนร่วมในกิจกรรมการปกครองได้ง่าย การปกครองท้องถิ่นกล่าวได้ว่าเกี่ยวข้องกับการกระจายอำนาจอย่างมาก คือการปกครองท้องถิ่นจะเกิดขึ้นได้เมื่อรัฐบาลหรือรัฐบาลมลรัฐกระจายอำนาจไปให้หน่วยการปกครองในระดับต่ำลงมาภายในรัฐกรณีเป็นรัฐเดี่ยว หรือภายในมลรัฐกรณีเป็นสหพันธรัฐรับผิดชอบดำเนินการ | ||
| การปกครองท้องถิ่นมีหน้าที่ทำอะไรบ้าง ในประเด็นนี้ขึ้นอยู่กับระดับการกระจายอำนาจของรัฐบาลหรือรัฐบาลมลรัฐไปให้หน่วยการปกครองท้องถิ่นว่ามากน้อยเพียงใด เพราะแต่ละประเทศจะมีระดับการกระจายอำนาจให้หน่วยการปกครองท้องถิ่นในระดับแตกต่างกันไป โดยเฉพาะในประเทศที่ไม่มีการจัดตั้งราชการส่วนภูมิภาค การกระจายอำนาจให้ราชการส่วนท้องถิ่นจะมาก ส่วนประเทศที่มีการจัดตั้งราชการส่วนภูมิภาคควบคู่ไปกับราชการส่วนท้องถิ่น การกระจายอำนาจให้ราชการส่วนท้องถิ่นจะน้อย กรณีของประเทศอังกฤษ สหรัฐอเมริกา ญี่ปุ่น ไม่มีการจัดระเบียบบริหารให้มีการปกครองส่วนภูมิภาค การกระจายอำนาจให้ท้องถิ่นจะมาก กรณีของประเทศฝรั่งเศส ไทย มีการจัดตั้งการปกครองส่วนภูมิภาคควบคู่กับการปกครองท้องถิ่น การกระจายอำนาจให้ท้องถิ่นจะน้อย | ||
| ในกรณีของประเทศไทย การปกครองส่วนท้องถิ่นถือได้ว่ามีบทบาทเป็นรองการปกครองส่วนภูมิภาค บริการสาธารณะจำนวนมากรัฐบาลและราชการส่วนภูมิภาคเป็นผู้จัดทำโดยตรง เช่น บริการด้านการศึกษา การแพทย์และการรักษาพยาบาล การไฟฟ้า การประปา การก่อสร้างที่อยู่อาศัย สวัสดิการสังคมด้านต่าง ๆ ในอดีต หน่วยการปกครองท้องถิ่นไทยได้ชื่อว่าทำงานที่ราชการส่วนภูมิภาคไม่ประสงค์จะทำ เช่น ดูดส้วม ล้างท่อ เก็บขยะ กวาดถนน ดูแลสวนสาธารณะ | ||
| อย่างไรก็ดี กระแสความตื่นตัวในเรื่องประชาธิปไตย ทำให้มีการเคลื่อนไหวผลักดันเรื่องกระจายอำนาจและการปกครองท้องถิ่น ซึ่งนำมาสู่การปฏิรูปการปกครองท้องถิ่นในเวลาต่อมา โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมื่อมีการยกฐานะสภาตำบลให้เป็นหน่วยการปกครองท้องถิ่นที่เรียกว่า “[[องค์การบริหารส่วนตำบล]]” ซึ่งเริ่มต้นขึ้นใน พ.ศ. 2538 เป็นต้นมา และตามด้วยการปฏิรูปการปกครองท้องถิ่นตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540 ทำให้การปกครองท้องถิ่นไทยขยายตัวเพิ่มขึ้นอย่างมาก ตัวอย่างของบริการสาธารณะที่หน่วยการปกครองท้องถิ่นไทยเป็นผู้จัดทำ ในที่นี้จะขอยกกรณีหน้าที่ของเทศบาลตำบล ซึ่งเป็นเทศบาลขนาดเล็กสุด ได้แก่ | ||
| '' 1. รักษาความสงบเรียบร้อยของประชาชน'' | ||
| '' 2. ให้มีและบำรุงทางบกและทางน้ำ'' | ||
| '' 3. รักษาความสะอาดของถนนหรือทางเดินและที่สาธารณะ รวมทั้งการกำจัดขยะมูลฝอยและสิ่งปฏิกูล'' | ||
| '' 4. ป้องกันและระงับโรคติดต่อ'' | ||
| '' 5. ให้มีเครื่องใช้ในการดับเพลิง'' | ||
| '' 6. ให้ราษฎรได้รับการศึกษาอบรม'' | ||
| '' 7. ส่งเสริมการพัฒนาสตรี เด็ก เยาวชน ผู้สูงอายุ และผู้พิการ'' | ||
| '' 8. บำรุงศิลปะ จารีตประเพณี ภูมิปัญญาท้องถิ่น และวัฒนธรรมอันดีของท้องถิ่น'' | ||
| '' 9. หน้าที่อื่นตามที่กฎหมายบัญญัติให้เป็นหน้าที่ของเทศบาล'' | ||
| นอกจากหน้าที่ข้างต้น ซึ่งเป็นหน้าที่บังคับต้องทำแล้ว เทศบาลตำบลยังอาจจัดทำหน้าที่ดังต่อไปนี้ | ||
| '' 1. ให้มีน้ำสะอาดหรือการประปา'' | ||
| '' 2. ให้มีโรงฆ่าสัตว์'' | ||
| '' 3. ให้มีตลาด ท่าเทียบเรือ และท่าข้าม'' | ||
| '' 4. ให้มีสุสานและฌาปนสถาน'' | ||
| '' 5. บำรุงและส่งเสริมการทำมาหากินของราษฎร'' | ||
| '' 6. ให้มีการบำรุงสถานที่ทำการพิทักษ์รักษาคนเจ็บไข้'' | ||
| '' 7. ให้มีและบำรุงการไฟฟ้าหรือแสงสว่างโดยวิธีอื่น'' | ||
| '' 8. ให้มีและบำรุงทางระบายน้ำ'' | ||
| '' 9. เทศพาณิชย์'' | ||
| ในส่วนประเด็นที่ว่าการปกครองท้องถิ่นมีการจัดโครงสร้างองค์การในรูปแบบใดบ้าง โดยทั่วไป อาจกล่าวได้ว่าจัดกันใน 4 รูปแบบ ได้แก่ รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจน้อย (the Weak-Mayor Form of Government) รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจมาก (the Strong-Mayor Form of Government) รูปแบบคณะกรรมการ (the Commission Form of Government) และรูปแบบสภากับผู้จัดการ (the Council-Manager Form of Government) | ||
| รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจน้อย เป็นการจัดโครงสร้างการปกครองที่ประกอบด้วยสภาท้องถิ่นที่สมาชิกมาจากการเลือกตั้งของประชาชนในพื้นที่ ทำหน้าที่นิติบัญญัติ และเลือกตั้งหัวหน้าฝ่ายบริหาร เพื่อให้ ทำหน้าที่เป็นผู้นำในการบริหารงานท้องถิ่น และรับผิดชอบในการบริหารต่อสภาท้องถิ่น ในทำนองเดี่ยวกันกับรูปแบบการปกครองระบบรัฐสภาในการปกครองระดับประเทศ รูปแบบการปกครองเช่นนี้ได้ชื่อว่า รูปแบบ “นายกเทศมนตรีมีอำนาจน้อย” เพราะหัวหน้าฝ่ายบริหารอาจถูกสภาท้องถิ่นลงมติไม่ไว้วางใจได้ในระหว่างดำรงตำแหน่งยังไม่ครบวาระได้ง่าย | ||
| รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจมาก เป็นการจัดโครงสร้างการปกครองที่ประกอบด้วย สภาท้องถิ่นที่มาจากการเลือกตั้งของประชาชนในพื้นที่ทำหน้าที่นิติบัญญัติ และหัวหน้าฝ่ายบริหารที่มาจากการเลือกตั้งโดยตรงของประชาชนในพื้นที่เช่นกัน ทำหน้าที่หัวหน้าฝ่ายบริหาร ทั้งสภาท้องถิ่นและหัวหน้าฝ่ายบริหารต่างรับผิดชอบต่อประชาชนโดยตรง ต่างฝ่ายต่างทำหน้าที่ของตนแยกส่วนจากกัน ในทำนองรูปแบบการปกครองระบบประธานาธิบดีในการปกครองระดับประเทศ ส่วนที่รูปแบบนี้ได้ชื่อว่า รูปแบบ “'''นายกเทศมนตรีมีอำนาจมาก'''” เพราะไม่ต้องรับผิดชอบการบริหารต่อสภาท้องถิ่น และสภาท้องถิ่นไม่อาจลงมติไม่ไว้วางใจฝ่ายบริหารคือไม่อาจให้ฝ่ายบริหารพ้นจากตำแหน่งโดยการลงมติในสภา แต่กรณีขัดแย้งสูงมากประชาชนในท้องถิ่นสามารถใช้มาตรการลงคะแนนเสียงถอดถอน (recall) ฝ่ายบริหารได้ | ||
| รูปแบบคณะกรรมการ เป็นการจัดการปกครองโดยไม่แบ่งแยกโครงสร้างองค์การเป็นฝ่ายนิติบัญญัติและฝ่ายบริหารเหมือนดังกรณีของรูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจน้อย หรือนายกเทศมนตรีมีอำนาจมาก แต่ให้คณะกรรมการทำหน้าที่ทั้ง 2 ด้านในองค์กรเดียว คือเป็นทั้งฝ่ายนิติบัญญัติและฝ่ายบริหารพร้อมกัน กรรมการมาจากการเลือกตั้งของประชาชนในพื้นที่ ส่วนการทำหน้าที่จะแบ่งงานและมอบหมายให้กรรมการแต่ละคนรับผิดชอบงานเป็นด้าน ๆ โดยการตัดสินใจทั้งหมดขึ้นกับคณะกรรมการ | ||
| รูปแบบสภากับผู้จัดการนคร เป็นการจัดการปกครองโดยสภาท้องถิ่นมาจากการเลือกตั้งของประชาชนในท้องถิ่น ส่วนผู้จัดการทำหน้าที่หัวหน้าฝ่ายบริหาร เป็นนักบริหารมืออาชีพที่เข้าสู่ตำแหน่งโดยการว่าจ้างของสภาท้องถิ่นด้วยวิธีคัดเลือก รูปแบบการปกครองประเภทนี้เหมาะกับพื้นที่ที่ประชาชนขาดทักษะการบริหาร | ||
โครงสร้างการปกครองทั้ง 4 รูปแบบนี้ ประเทศไทยเคยใช้มาแล้วทั้งสิ้น แต่ในที่สุดมายุติตรงที่เลือกใช้รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจมาก เพราะเห็นว่าจะเป็นรูปแบบที่มีประสิทธิภาพมากที่สุดและเปิดโอกาสให้ประชาชนได้มีส่วนร่วมในการปกครองมากที่สุด การปกครองท้องถิ่นของไทยเริ่มจากให้ประชาชนมีส่วนร่วมบางส่วน ข้าราชการประจำเป็นฝ่ายนำการบริหารในรูปแบบของคณะกรรมการ โดยใช้ชื่อว่า “[[สุขาภิบาล]]” ต่อมาพัฒนาเข้าสู่รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจน้อย โดยจัดการปกครองที่เรียกว่า “[[เทศบาล]]” ในยุคหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ใช้รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจมากกับกรุงเทพมหานครในยุคหลังเหตุการณ์ [[14 ตุลาคม พ.ศ. 2516|14 ตุลาคม 2516]] และใช้รูปแบบสภากับผู้จัดการนครกับเมืองพัทยาในยุคหลังเหตุการณ์ [[6 ตุลาคม 2519]] หลังเหตุการณ์พฤษภาทมิฬ การเคลื่อนไหวเรียกร้องให้มี[[การกระจายอำนาจ]] ทำให้มีการปฏิรูปการปกครองท้องถิ่น และการประยุกต์ใช้รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจมากตั้งแต่ พ.ศ. 2543 เป็นต้นไป และใช้อย่างกว้างขวางในการปกครองท้องถิ่นทุกรูปแบบตั้งแต่ พ.ศ. 2546 เป็นต้นไป | |||
'''บรรณานุกรม''' | |||
'''<big>บรรณานุกรม</big>''' | |||
พระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ. 2496 แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 11) พ.ศ. 2543. | พระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ. 2496 แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 11) พ.ศ. 2543. | ||
| บรรทัดที่ 86: | บรรทัดที่ 89: | ||
Meny, Yves. Local Government in France, translated by Mary Stevens and Anne Stevens. Paris: la Documentation francaise, 2001. | Meny, Yves. Local Government in France, translated by Mary Stevens and Anne Stevens. Paris: la Documentation francaise, 2001. | ||
[[index.php?title=หมวดหมู่:การปกครองท้องถิ่น]] | |||
[[index.php?title=หมวดหมู่:สารานุกรม คำศัพท์ต่าง ๆ]] | |||
รุ่นแก้ไขปัจจุบันเมื่อ 15:29, 13 มิถุนายน 2568
ผู้เรียบเรียง : รองศาสตราจารย์ ดร.นิยม รัฐอมฤต
ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ : ศาสตราจารย์พิเศษ นรนิติ เศรษฐบุตร
การปกครองท้องถิ่น
ในประเทศไทย การปกครองท้องถิ่น หมายถึง การบริหารงานของหน่วยการปกครองในระดับที่ต่ำกว่าระดับประเทศ โดยผู้แทนที่มาจากการเลือกตั้งของประชาชนในพื้นที่นั้น ๆ หน่วยการปกครองที่ว่า ได้แก่ องค์การบริหารส่วนตำบล เทศบาล องค์การบริหารส่วนจังหวัดจังหวัด และหน่วยการปกครองรูปแบบพิเศษ ได้แก่ กรุงเทพมหานคร และเมืองพัทยา ในกรณีของสหรัฐอเมริกา ซึ่งปกครองในรูปของสหพันธรัฐ การปกครองท้องถิ่น หมายถึงการปกครองในหน่วยการปกครองระดับต่ำกว่ามลรัฐ เช่น counties, cities, towns, townships และยังหมายถึงรูปแบบการปกครองเฉพาะกิจ เช่น school districts และ special districts อีกด้วย
โดยที่การจัดการปกครองท้องถิ่นของประเทศต่าง ๆ แบ่งเป็นหลายระดับและหลายประเภท รวมทั้งหน่วยการปกครองท้องถิ่นที่มีหน้าที่ทั่วไปและหน้าที่เฉพาะด้าน จึงอาจกล่าวได้ว่าการปกครองท้องถิ่นมีการแบ่งการปกครองโดยคำนึงถึงมิติเกี่ยวกับขนาด หน้าที่ และลักษณะของพื้นที่เป็นเกณฑ์ พื้นที่ขนาดใหญ่อาจต้องแบ่งเป็นหลายชั้นหลายระดับ อย่างของไทยในพื้นที่โดยทั่วไปจะแบ่งการปกครองท้องถิ่นเป็น 2 ชั้น คือระดับจังหวัด คือองค์การบริหารส่วนจังหวัด กับระดับตำบล ได้แก่ เทศบาลในพื้นที่ที่เป็นชุมชนเมือง ซึ่งยังแบ่งย่อยได้เป็น เทศบาลนคร พื้นที่เจริญมาก เทศบาลเมือง พื้นที่เจริญปานกลาง และเทศบาลตำบล พื้นที่เจริญน้อย และองค์การบริหารส่วนตำบล พื้นที่ที่เป็นชุมชนชนบท ส่วนในพื้นที่ที่เป็นเมืองหลวง คือกรุงเทพมหานคร จัดแบ่งเป็นการปกครองระดับเดียว แม้ในข้อเท็จจริงจะมีการแบ่งพื้นที่กรุงเทพมหานครเป็นเขต แต่หน่วยการปกครองที่เรียกว่า “เขต” ไม่มีอิสระในการปกครองตนเอง ถือเป็นองค์กรที่เป็นส่วนหนึ่งของกรุงเทพมหานคร
ในประเทศที่มีพื้นที่กว้างขวาง การปกครองท้องถิ่นในพื้นที่ทั่วไปที่ไม่ใช่มหานครมีแนว โน้มไปในทางแบ่งเป็นหลายระดับ เช่น จีนแบ่งเป็น 4 ระดับ ได้แก่ ระดับมณฑล ระดับจังหวัด ระดับอำเภอ และระดับตำบล ในสหรัฐอเมริกา แบ่งเป็น 3 ระดับ ได้แก่ ระดับ county ระดับ city และระดับ township
ทำไมต้องจัดให้มีการปกครองท้องถิ่น คำตอบคือ การปกครองท้องถิ่นเป็นการปกครองตนเองของประชาชนในท้องถิ่น ให้คนในท้องถิ่นเลือกผู้ปกครองในท้องถิ่นของตนเองเป็นรูปแบบการปกครองในอุดมคติของผู้ที่นิยมลัทธิประชาธิปไตย เพราะใกล้เคียงกับแนวคิดที่ว่าเป็นการปกครองของประชาชน โดยประชาชน เพื่อประชาชน มากที่สุด เนื่องจากเป็นการปกครองขนาดเล็ก ใกล้ชิดประชาชน การบริการตรงตามความต้องการ ขั้นตอนการบริหารไม่มาก บริการรวดเร็วมีประสิทธิภาพ ประชาชนมีส่วนร่วมในกิจกรรมการปกครองได้ง่าย การปกครองท้องถิ่นกล่าวได้ว่าเกี่ยวข้องกับการกระจายอำนาจอย่างมาก คือการปกครองท้องถิ่นจะเกิดขึ้นได้เมื่อรัฐบาลหรือรัฐบาลมลรัฐกระจายอำนาจไปให้หน่วยการปกครองในระดับต่ำลงมาภายในรัฐกรณีเป็นรัฐเดี่ยว หรือภายในมลรัฐกรณีเป็นสหพันธรัฐรับผิดชอบดำเนินการ
การปกครองท้องถิ่นมีหน้าที่ทำอะไรบ้าง ในประเด็นนี้ขึ้นอยู่กับระดับการกระจายอำนาจของรัฐบาลหรือรัฐบาลมลรัฐไปให้หน่วยการปกครองท้องถิ่นว่ามากน้อยเพียงใด เพราะแต่ละประเทศจะมีระดับการกระจายอำนาจให้หน่วยการปกครองท้องถิ่นในระดับแตกต่างกันไป โดยเฉพาะในประเทศที่ไม่มีการจัดตั้งราชการส่วนภูมิภาค การกระจายอำนาจให้ราชการส่วนท้องถิ่นจะมาก ส่วนประเทศที่มีการจัดตั้งราชการส่วนภูมิภาคควบคู่ไปกับราชการส่วนท้องถิ่น การกระจายอำนาจให้ราชการส่วนท้องถิ่นจะน้อย กรณีของประเทศอังกฤษ สหรัฐอเมริกา ญี่ปุ่น ไม่มีการจัดระเบียบบริหารให้มีการปกครองส่วนภูมิภาค การกระจายอำนาจให้ท้องถิ่นจะมาก กรณีของประเทศฝรั่งเศส ไทย มีการจัดตั้งการปกครองส่วนภูมิภาคควบคู่กับการปกครองท้องถิ่น การกระจายอำนาจให้ท้องถิ่นจะน้อย
ในกรณีของประเทศไทย การปกครองส่วนท้องถิ่นถือได้ว่ามีบทบาทเป็นรองการปกครองส่วนภูมิภาค บริการสาธารณะจำนวนมากรัฐบาลและราชการส่วนภูมิภาคเป็นผู้จัดทำโดยตรง เช่น บริการด้านการศึกษา การแพทย์และการรักษาพยาบาล การไฟฟ้า การประปา การก่อสร้างที่อยู่อาศัย สวัสดิการสังคมด้านต่าง ๆ ในอดีต หน่วยการปกครองท้องถิ่นไทยได้ชื่อว่าทำงานที่ราชการส่วนภูมิภาคไม่ประสงค์จะทำ เช่น ดูดส้วม ล้างท่อ เก็บขยะ กวาดถนน ดูแลสวนสาธารณะ
อย่างไรก็ดี กระแสความตื่นตัวในเรื่องประชาธิปไตย ทำให้มีการเคลื่อนไหวผลักดันเรื่องกระจายอำนาจและการปกครองท้องถิ่น ซึ่งนำมาสู่การปฏิรูปการปกครองท้องถิ่นในเวลาต่อมา โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมื่อมีการยกฐานะสภาตำบลให้เป็นหน่วยการปกครองท้องถิ่นที่เรียกว่า “องค์การบริหารส่วนตำบล” ซึ่งเริ่มต้นขึ้นใน พ.ศ. 2538 เป็นต้นมา และตามด้วยการปฏิรูปการปกครองท้องถิ่นตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540 ทำให้การปกครองท้องถิ่นไทยขยายตัวเพิ่มขึ้นอย่างมาก ตัวอย่างของบริการสาธารณะที่หน่วยการปกครองท้องถิ่นไทยเป็นผู้จัดทำ ในที่นี้จะขอยกกรณีหน้าที่ของเทศบาลตำบล ซึ่งเป็นเทศบาลขนาดเล็กสุด ได้แก่
1. รักษาความสงบเรียบร้อยของประชาชน
2. ให้มีและบำรุงทางบกและทางน้ำ
3. รักษาความสะอาดของถนนหรือทางเดินและที่สาธารณะ รวมทั้งการกำจัดขยะมูลฝอยและสิ่งปฏิกูล
4. ป้องกันและระงับโรคติดต่อ
5. ให้มีเครื่องใช้ในการดับเพลิง
6. ให้ราษฎรได้รับการศึกษาอบรม
7. ส่งเสริมการพัฒนาสตรี เด็ก เยาวชน ผู้สูงอายุ และผู้พิการ
8. บำรุงศิลปะ จารีตประเพณี ภูมิปัญญาท้องถิ่น และวัฒนธรรมอันดีของท้องถิ่น
9. หน้าที่อื่นตามที่กฎหมายบัญญัติให้เป็นหน้าที่ของเทศบาล
นอกจากหน้าที่ข้างต้น ซึ่งเป็นหน้าที่บังคับต้องทำแล้ว เทศบาลตำบลยังอาจจัดทำหน้าที่ดังต่อไปนี้
1. ให้มีน้ำสะอาดหรือการประปา
2. ให้มีโรงฆ่าสัตว์
3. ให้มีตลาด ท่าเทียบเรือ และท่าข้าม
4. ให้มีสุสานและฌาปนสถาน
5. บำรุงและส่งเสริมการทำมาหากินของราษฎร
6. ให้มีการบำรุงสถานที่ทำการพิทักษ์รักษาคนเจ็บไข้
7. ให้มีและบำรุงการไฟฟ้าหรือแสงสว่างโดยวิธีอื่น
8. ให้มีและบำรุงทางระบายน้ำ
9. เทศพาณิชย์
ในส่วนประเด็นที่ว่าการปกครองท้องถิ่นมีการจัดโครงสร้างองค์การในรูปแบบใดบ้าง โดยทั่วไป อาจกล่าวได้ว่าจัดกันใน 4 รูปแบบ ได้แก่ รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจน้อย (the Weak-Mayor Form of Government) รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจมาก (the Strong-Mayor Form of Government) รูปแบบคณะกรรมการ (the Commission Form of Government) และรูปแบบสภากับผู้จัดการ (the Council-Manager Form of Government)
รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจน้อย เป็นการจัดโครงสร้างการปกครองที่ประกอบด้วยสภาท้องถิ่นที่สมาชิกมาจากการเลือกตั้งของประชาชนในพื้นที่ ทำหน้าที่นิติบัญญัติ และเลือกตั้งหัวหน้าฝ่ายบริหาร เพื่อให้ ทำหน้าที่เป็นผู้นำในการบริหารงานท้องถิ่น และรับผิดชอบในการบริหารต่อสภาท้องถิ่น ในทำนองเดี่ยวกันกับรูปแบบการปกครองระบบรัฐสภาในการปกครองระดับประเทศ รูปแบบการปกครองเช่นนี้ได้ชื่อว่า รูปแบบ “นายกเทศมนตรีมีอำนาจน้อย” เพราะหัวหน้าฝ่ายบริหารอาจถูกสภาท้องถิ่นลงมติไม่ไว้วางใจได้ในระหว่างดำรงตำแหน่งยังไม่ครบวาระได้ง่าย
รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจมาก เป็นการจัดโครงสร้างการปกครองที่ประกอบด้วย สภาท้องถิ่นที่มาจากการเลือกตั้งของประชาชนในพื้นที่ทำหน้าที่นิติบัญญัติ และหัวหน้าฝ่ายบริหารที่มาจากการเลือกตั้งโดยตรงของประชาชนในพื้นที่เช่นกัน ทำหน้าที่หัวหน้าฝ่ายบริหาร ทั้งสภาท้องถิ่นและหัวหน้าฝ่ายบริหารต่างรับผิดชอบต่อประชาชนโดยตรง ต่างฝ่ายต่างทำหน้าที่ของตนแยกส่วนจากกัน ในทำนองรูปแบบการปกครองระบบประธานาธิบดีในการปกครองระดับประเทศ ส่วนที่รูปแบบนี้ได้ชื่อว่า รูปแบบ “นายกเทศมนตรีมีอำนาจมาก” เพราะไม่ต้องรับผิดชอบการบริหารต่อสภาท้องถิ่น และสภาท้องถิ่นไม่อาจลงมติไม่ไว้วางใจฝ่ายบริหารคือไม่อาจให้ฝ่ายบริหารพ้นจากตำแหน่งโดยการลงมติในสภา แต่กรณีขัดแย้งสูงมากประชาชนในท้องถิ่นสามารถใช้มาตรการลงคะแนนเสียงถอดถอน (recall) ฝ่ายบริหารได้
รูปแบบคณะกรรมการ เป็นการจัดการปกครองโดยไม่แบ่งแยกโครงสร้างองค์การเป็นฝ่ายนิติบัญญัติและฝ่ายบริหารเหมือนดังกรณีของรูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจน้อย หรือนายกเทศมนตรีมีอำนาจมาก แต่ให้คณะกรรมการทำหน้าที่ทั้ง 2 ด้านในองค์กรเดียว คือเป็นทั้งฝ่ายนิติบัญญัติและฝ่ายบริหารพร้อมกัน กรรมการมาจากการเลือกตั้งของประชาชนในพื้นที่ ส่วนการทำหน้าที่จะแบ่งงานและมอบหมายให้กรรมการแต่ละคนรับผิดชอบงานเป็นด้าน ๆ โดยการตัดสินใจทั้งหมดขึ้นกับคณะกรรมการ
รูปแบบสภากับผู้จัดการนคร เป็นการจัดการปกครองโดยสภาท้องถิ่นมาจากการเลือกตั้งของประชาชนในท้องถิ่น ส่วนผู้จัดการทำหน้าที่หัวหน้าฝ่ายบริหาร เป็นนักบริหารมืออาชีพที่เข้าสู่ตำแหน่งโดยการว่าจ้างของสภาท้องถิ่นด้วยวิธีคัดเลือก รูปแบบการปกครองประเภทนี้เหมาะกับพื้นที่ที่ประชาชนขาดทักษะการบริหาร
โครงสร้างการปกครองทั้ง 4 รูปแบบนี้ ประเทศไทยเคยใช้มาแล้วทั้งสิ้น แต่ในที่สุดมายุติตรงที่เลือกใช้รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจมาก เพราะเห็นว่าจะเป็นรูปแบบที่มีประสิทธิภาพมากที่สุดและเปิดโอกาสให้ประชาชนได้มีส่วนร่วมในการปกครองมากที่สุด การปกครองท้องถิ่นของไทยเริ่มจากให้ประชาชนมีส่วนร่วมบางส่วน ข้าราชการประจำเป็นฝ่ายนำการบริหารในรูปแบบของคณะกรรมการ โดยใช้ชื่อว่า “สุขาภิบาล” ต่อมาพัฒนาเข้าสู่รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจน้อย โดยจัดการปกครองที่เรียกว่า “เทศบาล” ในยุคหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ใช้รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจมากกับกรุงเทพมหานครในยุคหลังเหตุการณ์ 14 ตุลาคม 2516 และใช้รูปแบบสภากับผู้จัดการนครกับเมืองพัทยาในยุคหลังเหตุการณ์ 6 ตุลาคม 2519 หลังเหตุการณ์พฤษภาทมิฬ การเคลื่อนไหวเรียกร้องให้มีการกระจายอำนาจ ทำให้มีการปฏิรูปการปกครองท้องถิ่น และการประยุกต์ใช้รูปแบบนายกเทศมนตรีมีอำนาจมากตั้งแต่ พ.ศ. 2543 เป็นต้นไป และใช้อย่างกว้างขวางในการปกครองท้องถิ่นทุกรูปแบบตั้งแต่ พ.ศ. 2546 เป็นต้นไป
บรรณานุกรม
พระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ. 2496 แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 11) พ.ศ. 2543.
รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540.
นิยม รัฐอมฤต. การปกครองท้องถิ่นจีน. กรุงเทพฯ : สถาบันพระปกเกล้า, 2557.
ศุภสวัสดิ์ ชัชวาล. การปกครองท้องถิ่น..มุมมองจากประเทศฝรั่งเศส ญี่ปุ่น สหราชอาณาจักร สหรัฐอเมริกา และไทย. กรุงเทพฯ : คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2563.
Bingham, Richard D. and David Hedge. State and Local Government in a Changing Society (2nd Edition), New York: McGraw-Hill, 1986.
Chandler, J.A. Local Government Today (3rd edition), Manchester: Manchester University Press, 2001.
Meny, Yves. Local Government in France, translated by Mary Stevens and Anne Stevens. Paris: la Documentation francaise, 2001.
index.php?title=หมวดหมู่:การปกครองท้องถิ่น index.php?title=หมวดหมู่:สารานุกรม คำศัพท์ต่าง ๆ
