เสนีย์ ปราโมช

ผู้เรียบเรียง ศรันยา สีมา

---

ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ รองเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร จเร พันธุ์เปรื่อง

---

หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช เป็นบุคคลที่มีบทบาทสำคัญเกี่ยวกับการเมืองการปกครองไทยเป็นอย่างมาก เคยดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีถึง 2 สมัย และยังมีบทบาทสำคัญในช่วงสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 ในฐานะผู้นำของขบวนการเสรีไทยในประเทศสหรัฐอเมริกา ซึ่งมีส่วนทำให้ประเทศไทยรอดพ้นจากสถานะของประเทศผู้แพ้สงครามในสมัยนั้นด้วย

ประวัติส่วนตัว

หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช เกิดเมื่อวันที่ 26 พฤษภาคม 2448 ตรงกับวันเสาร์ เดือน 6 ปีมะเส็ง ที่บ้านพักในกรมทหารจังหวัดนครสวรรค์ เป็นโอรสองค์แรกในพลโทพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าคำรบ ในกรมขุนวรจักรทรานุภาพ และหม่อมแดง บุนนาค ในเจ้าพระยาศรีพิพัฒน์ รัตนราชโกษาธิบดี (แพ บุนนาค) ชื่อ “เสนีย์” นั้นได้รับประทานจากสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส แปลว่า ทหาร นักรบ หรือนักต่อสู้ มีพี่น้องร่วมบิดามารดา 6 คน คือ หม่อมราชวงศ์หญิง บุญรับ พินิจชนคดี (ภริยา พลตำรวจเอก พระพินิจชนบดี), หม่อมราชวงศ์หญิง อุไรวรรณ ปราโมช, หม่อมราชวงศ์หญิง เล็ก ปราโมช, หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช, หม่อมราชวงศ์ ถ้วนเท่านึก ปราโมช และหม่อมราชวงศ์ คึกฤทธิ์ ปราโมช

หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช สมรสกับ นางสาวอุศนา ศาลิคุปต์ (ท่านผู้หญิง อุศนา ปราโมช) เมื่อวันที่ 16 พฤษภาคม 2475 มีบุตรธิดา 3 คน คือ หม่อมหลวง เสรี ปราโมช, หม่อมหลวง อัศนี ปราโมช และหม่อมหลวงหญิง นัยนา ปราโมช

ประวัติการศึกษา

หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช เริ่มศึกษาที่โรงเรียนราชินีล่าง โรงเรียนอัสสัมชัญ โรงเรียนเทพศิรินทร์ และโรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย ตามลำดับ จากนั้นได้เดินทางไปศึกษาต่อที่โรงเรียนมัธยมเทร้นท์ (Trent College) ประเทศอังกฤษ, วูซเตอร์ คอลเลจ (Worcester College) มหาวิทยาลัยออกซ์ฟอร์ด ได้รับปริญญาตรีด้านกฎหมาย เกียรตินิยมอันดับ 2 สำนักเนติบัณฑิตอังกฤษ ณ สำนักเกรย์อินน์ (Gray’s Inn) โดยสอบไล่เนติบัณฑิตอังกฤษได้คะแนนยอดเยี่ยม ชั้น 1 ทางโรงเรียนมัธยมเทร้นท์ ได้ประกาศให้นักเรียนหยุดเรียน 1 วัน เพื่อเป็นการระลึกถึงหม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช และได้เรียกวันนั้นว่า “วันเสนีย์” (Seni Day) และได้จารึกชื่อของท่านไว้บนแผ่นทองของโรงเรียนด้วย ต่อมาหม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช ได้เดินทางกลับประเทศไทย และได้ศึกษาวิชากฎหมายไทยเพิ่มเติมจนสอบไล่ได้เนติบัณฑิตไทย และได้รับปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขานิติศาสตร์และรัฐศาสตร์ จากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยและมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ปริญญา ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขามนุษยศาสตร์ จากมหาวิทยาลัยแห่งชาติไทเป

ประวัติการทำงาน

ภายหลังจากที่ หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช ได้สำเร็จเป็นเนติบัณฑิตไทยแล้ว ได้เข้าฝึกงานที่ศาลฎีกาเป็นเวลา 6 เดือน จึงได้เป็นผู้พิพากษาในสังกัดกระทรวงยุติธรรม ตั้งแต่ พ.ศ. 2472 โดยได้ดำรงตำแหน่งผู้พิพากษาสำรอง ผู้พิพากษาศาลอาญา ผู้พิพากษาศาลแพ่ง เลขานุการศาลฎีกา ผู้พิพากษาศาลอุทธรณ์ และผู้พิพากษาศาลฎีกา ตามลำดับ ในระหว่างนี้ยังได้เขียนบันทึกท้ายคำพิพากษาศาลฎีกาในหนังสือธรรมสาร บรรณาธิการบทบัณฑิตย์ กรรมการร่างประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ บรรพ 6 ว่าด้วยมรดก กรรมการกฤษฎีกาช่วยกระทรวงการคลังร่างประมวลรัษฎากร นอกจากการปฏิบัติราชการประจำแล้ว หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช ยังได้เป็นรับหน้าที่เป็นอาจารย์สอนกฎหมายในโรงเรียนกฎหมายของกระทรวงยุติธรรม มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และเนติบัณฑิตยสภา

ในปี พ.ศ. 2483 ได้รับคำสั่งจาก จอมพล แปลก พิบูลสงคราม ให้เดินทางไปดำรงตำแหน่งเอกอัครรราชทูตผู้มีอำนาจเต็มประจำสหรัฐอเมริกา

หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช ได้ก่อตั้งสำนักงานทนายความและประกอบอาชีพทนายความด้วย ปี พ.ศ. 2502 ได้เป็นหัวหน้าคณะทนายความในการต่อสู้คดี Temple of Preah Vihear (Cambodia v. Thailand) ที่ประเทศกัมพูชายื่นฟ้องประเทศไทยต่อศาลยุติธรรมระหว่างประเทศในกรณีพิพาทเกี่ยวกับปราสาทพระวิหาร

ผู้นำขบวนการเสรีไทยในสหรัฐอเมริกา

ในขณะที่หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช ดำรงตำแหน่งเอกอัครราชทูตไทยประจำกรุงวอชิงตัน ประเทศสหรัฐอเมริกานั้น ได้เกิดสงครามโลกครั้งที่ 2 ขึ้น ประเทศไทยได้เข้าร่วมกับประเทศญี่ปุ่นประกาศสงครามกับประเทศกลุ่มสัมพันธมิตร ท่ามกลางความเห็นขัดแย้งที่แบ่งแยกกันออกเป็น 2 ฝ่าย ซึ่งมีทั้งที่เห็นด้วยและไม่เห็นด้วยกับการที่ประเทศไทยประกาศสงครามกับประเทศกลุ่มพันธมิตร โดยฝ่ายที่ไม่เห็นด้วยได้มีการก่อตั้ง “ขบวนการเสรีไทย” ขึ้นทั้งในประเทศไทยและต่างประเทศ โดยมีภารกิจเพื่อต่อสู้ญี่ปุ่นผู้รุกรานโดยพลังของคนไทยผู้รักชาติและร่วมกับฝ่ายสัมพันธมิตรปฏิบัติการเพื่อให้สัมพันธมิตรรับรองว่าเจตนารมณ์อันแท้จริงของคนไทยไม่เป็นศัตรูต่อฝ่ายสัมพันธมิตร และปฏิบัติเพื่อให้สัมพันธมิตรรับรองว่าประเทศไทยจะไม่ตกเป็นฝ่ายแพ้สงคราม ในประเทศสหรัฐอเมริกานั้น ขบวนการเสรีไทยอยู่ภายใต้การนำของหม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช สมาชิกประกอบด้วยข้าราชการสถานทูตและนักเรียนไทยที่ศึกษาอยู่ในสหรัฐอเมริกา ซึ่งขบวนการเสรีไทยในสหรัฐอเมริกานี้ถือได้ว่าเป็นขบวนการเสรีไทยที่เปิดเผยและเป็นทางการเป็นขบวนการแรก และได้รับการสนับสนุนจาก Office of Strategic Services (OSS) ซึ่งเป็นหน่วยงานพิเศษที่ตั้งขึ้นในสถานการณ์สงครามขึ้นตรงต่อประธานาธิบดีอเมริกัน ขบวนการเสรีไทยภายใต้การนำของ หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช นี้ได้ดำเนินการติดต่อประสานงานกับฝ่ายสัมพันธมิตรเพื่อต่อต้านการรุกรานของญี่ปุ่นด้วยดีเรื่อยมา จนกระทั่งญี่ปุ่นประกาศยอมจำนนต่อฝ่ายสัมพันธมิตรโดยปราศจากเงื่อนไขภายหลังจากที่ได้มีการทิ้งระเบิดปรมาณูที่เมืองฮิโรชิมาและนางาซากิ ประเทศไทยได้ประกาศสันติภาพโดยประกาศให้การประกาศสงครามกับฝ่ายสัมพันธมิตรเป็นโมฆะเนื่องจากการประกาศสงครามไม่เป็นไปตามเจตจำนงค์ของประชาชนชาวไทยและฝ่าฝืนขัดต่อบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญและกฎหมายบ้านเมือง ประเทศไทยจึงไม่อยู่ในฐานะประเทศผู้แพ้สงคราม แต่ทางฝ่ายอังกฤษไม่ยอมรับ นายควง อภัยวงศ์ นายกรัฐมนตรีพร้อมด้วยคณะรัฐมนตรีในขณะนั้นจึงลาออกจากตำแหน่งเพื่อเปิดโอกาสให้ผู้ที่มีความเหมาะสมเข้ามาดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีเพื่อดำเนินการเจรจากับฝ่ายสัมพันธมิตร จึงได้มีการเชิญให้ หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช กลับประเทศไทยเพื่อดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี ซึ่งจากบทบาทของขบวนการเสรีไทยในสหรัฐอเมริกาโดยการนำของ หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช ส่งผลให้ประเทศไทยได้รับความช่วยเหลือจากสหรัฐอเมริกาในการเจรจากับอังกฤษจนประสบผลสำเร็จ

บทบาททางการเมือง

ในสมัยที่ หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช รับราชการอยู่ที่กระทรวงยุติธรรม ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่กำลังมีการร่างกฎหมายเพื่อให้ประเทศไทยได้มาซึ่งเอกราชทางศาล หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช ได้รับการแต่งตั้งเป็นกรรมการและเลขานุการร่างประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ บรรพ 6 ว่าด้วยมรดก ได้เข้าชี้แจงเกี่ยวกับกฎหมายฉบับนี้ต่อสภาผู้แทนราษฎร ถือได้ว่า หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช ได้เริ่มเข้ามามีส่วนเกี่ยวข้องกับการเมืองตั้งแต่นั้น ต่อมาเมื่อวันที่ 17 กันยายน 2488 หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช ได้เดินทางกลับสู่ประเทศไทยเพื่อดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีเป็นครั้งแรก เพื่อดำเนินการเจรจากับฝ่ายสัมพันธมิตรมิให้ประเทศไทยต้องตกอยู่ภายใต้อาณานิคมของอังกฤษ ซึ่งสามารถดำเนินการเจรจาได้เป็นผลสำเร็จ และพ้นจากตำแหน่งนายกรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 31 มกราคม 2489

ต่อมาหม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช ได้เข้าสู่วงการเมืองโดยร่วมก่อตั้งพรรคประชาธิปัตย์ร่วมกับนายควง อภัยวงศ์ และคณะ โดยได้รับตำแหน่งรองหัวหน้าพรรคประชาธิปัตย์ด้วย ในปี พ.ศ. 2511 ได้รับเลือกให้เป็นหัวหน้าพรรรคประชาธิปัตย์ และได้รับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรกรุงเทพมหานครทุกสมัย ยกเว้นในการเลือกตั้งทั่วไป พ.ศ. 2500 และ 2522 ซึ่งไม่ได้ลงสมัครรับเลือกตั้ง

หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช ได้ดำรงตำแหน่งสำคัญทางการเมืองหลายตำแหน่ง โดยได้ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี 4 สมัย คือ

สมัยที่ 1 วันที่ 17 กันยายน 2488 – 31 มกราคม 2489

สมัยที่ 2 วันที่ 15 กุมภาพันธ์ 2518 – 13 มีนาคม 2518

สมัยที่ 3 วันที่ 20 เมษายน 2519 – 23 กันยายน 2519

สมัยที่ 4 วันที่ 25 กันยายน 2519 – 6 ตุลาคม 2519

นอกจากนั้นแล้วยังได้ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ กระทรวงยุติธรรม กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงมหาดไทย กระทรวงกลาโหม

พ.ศ. 2522 หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช ได้ลาออกจากตำแหน่งหัวหน้าพรรคประชาธิปัตย์ และวางมือทางการเมือง

บั้นปลายชีวิต

หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช ป่วยเป็นโรคหลอดลมอักเสบเรื้อรังมานานหลายปี ต่อมามีอาการถุงลมโป่งพองด้วย เมื่อเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2538 ได้เข้ารับการรักษาที่โรงพยาบาลกรุงเทพ จนถึงแก่อสัญกรรมเมื่อวันจันทร์ที่ 28 กรกฎาคม 2540 สิริอายุได้ 92 ปี 2 เดือน 2 วัน

หนังสือแนะนำให้อ่านต่อ

กระทรวงศึกษาธิการ. ขบวนการเสรีไทย. (กรุงเทพฯ : คุรุสภาลาดพร้าว). 2538.

ชาญวิทย์ เกษตรศิริ. ประวัติการเมืองไทย 2475-2500. (กรุงเทพฯ : เรือนแก้ว). 2549.

เสนีย์ ปราโมช,ม.ร.ว.. ชีวลิขิต ม.ร.ว. เสนีย์ ปราโมช. (กรุงเทพฯ : มูลนิธิ ม.ร.ว. เสนีย์ ปราโมช). 2548.

วิชิตวงศ์ ณ ป้อมเพชร. เสรีไทย : ประมวลเหตุการณ์และบุคคลที่เกี่ยวข้องในขบวนการเสรีไทย ระหว่าง พ.ศ. 2484-2488. (กรุงเทพฯ : เรือนแก้ว). 2538.

บรรณานุกรม

ชาญวิทย์ เกษตรศิริ. ประวัติการเมืองไทย 2475-2500. (กรุงเทพฯ : เรือนแก้ว), 2549.

พิพิธภัณฑ์ศาลไทยและจดหมายเหตุ. หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช. (ออนไลน์): http://www.museum.coj.go.th/SpPerson/senee.pdf.

วิชิตวงศ์ ณ ป้อมเพชร. เสรีไทย : ประมวลเหตุการณ์และบุคคลที่เกี่ยวข้องในขบวนการเสรีไทย ระหว่าง พ.ศ. 2484-2488. (กรุงเทพฯ : เรือนแก้วการพิมพ์). 2538.

เสนีย์ ปราโมช,ม.ร.ว.. ชีวลิขิต ม.ร.ว. เสนีย์ ปราโมช. (กรุงเทพฯ : มูลนิธิ ม.ร.ว. เสนีย์ ปราโมช). 2548.

สำนักงานเลขาธิการคณะรัฐมนตรี. ประวัตินายกรัฐมนตรีคนที่ 6 หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช. (ออนไลน์) : http://www.cabinet.thaigov.go.th/bb_main21.htm.

International Court of Justice. Reports of Judgments, advisory Opinions and Orders Case Concerning The Temple of Preah Vihear (Cambodia v. Thailand) 1962. (online): http://www.icj-cij.org.

ดูเพิ่มเติม

• ประวัตินายกรัฐมนตรี

• สงครามโลกครั้งที่ 2

• พรรคประชาธิปัตย์

• ขบวนการเสรีไทย

• ปราสาทพระวิหาร