การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ครั้งที่ 18 วันที่ 22 มีนาคม 2535

ผู้เรียบเรียง รศ.ดร.นครินทร์ เมฆไตรรัตน์

---

ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ รองศาสตราจารย์นรนิติ เศรษฐบุตร และ รองศาสตราจารย์ ดร.นิยม รัฐอมฤต

---

การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรครั้งที่ 18 วันที่ 22 มีนาคม พ.ศ.2535

การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรครั้งที่ 18 วันที่ 22 มีนาคม พ.ศ.2535 เกิดขึ้นหลังจากคณะรักษาความสงบเรียบร้อยแห่งชาติ (รสช.) ได้ยึดอำนาจการปกครองจากรัฐบาลของพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ ในวันที่ 23 กุมพาพันธ์ พ.ศ.2534 และได้นำร่างธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร พ.ศ.2534 ขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเพื่อทรงลงพระปรมาภิไธย และประกาศใช้เป็นธรรมนูญการปกครองประเทศเมื่อวันที่ 1 มีนาคม พ.ศ.2534 โดยมีพลเอกสุนทร คงสมพงษ์ หัวหน้าคณะรักษาความสงบเรียบร้อบแห่งชาติ เป็นผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ ธรรมนูญฉบับดังกล่าวได้บัญญัติให้สภานิติบัญญัติแห่งชาติทำหน้าที่เป็นทั้งรัฐสภาและสภาร่างรัฐธรรมนูญเพื่อร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ ซึ่งต่อมาในวันที่ 9 ธันวาคม ปีเดียวกันคณะ รสช.ได้ประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2534 แต่สาระสำคัญของรัฐธรรมนูญฉบับนี้บางมาตราแอบแฝงประเด็นที่เกี่ยวข้องกับการสืบทอดอำนาจของ รสช.จนถูกขนานนามว่าเป็น “รัฐธรรมนูญฉบับหมกเม็ด”

รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2534 มาตรา 99 และพระราชบัญญัติการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร พ.ศ.2522 (แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ.2535) มาตรา 99-102 ได้กำหนดให้มีจำนวนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไว้ทั้งหมด 360 คน ต่อจำนวนประชากรทั้งประเทศ (เท่ากับประชากรในขณะนั้นประมาณ 150,000 คนขึ้นไป ต่อ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร 1 คน) โดยการใช้การเลือกตั้งโดยตรงแบบผสม เขตละไม่เกิน 3 คน และผู้สมัครรับเลือกตั้งทุกคนต้องสังกัดพรรคการเมือง และพรรคการเมืองนั้นจะต้องส่งสมาชิกเข้าสมัครรับเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไม่น้อยกว่า 120 คน

นอกจากนั้น กฎหมายยังได้ระบุให้การเลือกตั้งครั้งนี้มี “องค์กรกลาง” ทำหน้าที่เป็นผู้ควบคุมและดูแลการเลือกตั้งครั้งนี้เป็นครั้งแรกอีกด้วย โดยจัดให้องค์กรกลางเป็นองค์กรอิสระ และมี ศาสตราจารย์ ดร.เกษม สุวรรณกุล เป็นประธานกรรมการ

จากรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2534 นี้เองได้ส่งผลให้มีการกำหนด การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรครั้งที่ 18 วันที่ 22 มีนาคม พ.ศ.2535 โดยมีประชาชนผู้มีสิทธิเลือกตั้งทั่วประเทศมาใช้สิทธิคิดเป็นร้อยละ 58.26 ของจำนวนผู้มีสิทธิเลือกตั้งทั้งหมด

จำนวนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรของพรรคการเมือง-การเลือกตั้งทั่วไป 22 มีนาคม พ.ศ.2535

พรรคการเมือง	จำนวน ส.ส.แบบแบ่งเขต (คน)
สามัคคีธรรม	79
ชาติไทย	74
ความหวังใหม่	72
ประชาธิปัตย์	44
พลังธรรม	41
กิจสังคม	31
ประชากรไทย	7
เอกภาพ	6
ราษฎร	4
มวลชน	1
ปวงชนชาวไทย	1

ในการเลือกตั้งครั้งนี้มีพรรคการเมืองส่งผู้สมัครจำนวน 15 พรรค โดยประกอบไปด้วย พรรคสามัคคีธรรม พรรคชาติไทย พรรคความหวังใหม่ พรรคประชาธิปัตย์ พรรคพลังธรรม พรรคกิจสังคม พรรคประชากรไทย พรรคเอกภาพ พรรคราษฎร พรรคมวลชน พรรคส่งเสริมประชาธิปไตย พรรคเทิดไท พรรคประชาไทย พรรคเกษตรกรไทยและพรรคปวงชนชาวไทย ทั้งที่มีพรรคการเมืองที่จดทะเบียนถูกต้องตามกฎหมายจำนวน 21 พรรคการเมือง

(1) พรรคการเมืองที่ผู้สมัครได้รับเลือกตั้ง มีจำนวนทั้งหมด 11 พรรค คือ พรรคสามัคคีธรรม พรรคชาติไทย พรรคความหวังใหม่ พรรคประชาธิปัตย์ พรรคพลังธรรม พรรคกิจสังคม พรรคประชากรไทย พรรคเอกภาพ พรรคราษฎร พรรคมวลชน และพรรคปวงชนชาวไทย

(2) พรรคการเมืองที่ผู้สมัครไม่ได้รับเลือกตั้ง มีทั้งหมด 4 พรรค ได้แก่ พรรคส่งเสริมประชาธิปไตย พรรคเทิดไท พรรคประชาไทย และพรรคเกษตรกรไทย

ผลจากการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรครั้งที่ 18 วันที่ 22 มีนาคม พ.ศ.2535 ปรากฎว่า 5 พรรคการเมือง อันประกอบด้วย พรรคสามัคคีธรรม พรรคชาติไทย พรรคกิจสังคม พรรคประชากรไทย และพรรคราษฎร ได้รวมตัวกันจัดตั้งรัฐบาลด้วยคะแนนเสียง 195 เสียง ต่อพรรคฝ่ายค้าน 6 พรรคการเมือง อันประกอบด้วย พรรคความหวังใหม่ พรรคประชาธิปัตย์ พรรคพลังธรรม พรรคเอกภาพ พรรคมวลชน และพรรคปวงชนชาวไทย ด้วยคะแนนเสียง 165 เสียง

แต่อย่างไรก็ตาม กลับไม่มีสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรคนใดเลยได้ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี ด้วยเพราะพรรครัฐบาลได้สนับสนุนให้พลเอกสุจินดา คราประยูร ผู้บัญชาการทหารสูงสุดและผู้บัญชาการทหารบกดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีแทน โดยอ้างว่า รัฐธรรมนูญไม่ได้กำหนดให้นายกรัฐมนตรีต้องมาจากสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร และ นายณรงค์ วงศ์วรรณ หัวหน้าพรรคสามัคคีธรรม ซึ่งเป็นพรรคแกนนำไม่สามารถรับตำแหน่งนายกรัฐมนตรีได้ เพราะมีมลทินจากการถูกปฏิเสธการออกวีซ่าเข้าประเทศสหรัฐอเมริกา โดยทางการสหรัฐอเมริกาสงสัยว่านายณรงค์ วงศ์วรรณ จะมีส่วนเกี่ยวข้องกับการค้ายาเสพติด

หลังจากพลเอกสุจินดา คราประยูร ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีไม่นาน ก็ได้ถูกคัดค้านจากประชาชนอย่างหนัก เนื่องจากพลเอกสุจินดา คราประยูรมิได้เป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและได้เคยประกาศว่าจะไม่สืบทอดอำนาจของ รสช. อีกทั้งยังพบว่าการเลือกตั้งครั้งที่ 18 วันที่ 22 มีนาคม พ.ศ.2535 เป็นการเลือกตั้งที่สกปรกที่สุดครั้งหนึ่งของประเทศไทย เพราะพรรคการเมืองแต่ละพรรคใช้เงินซื้อเสียงอย่างเปิดเผยและเป็นจำนวนมากที่สุดในประวัติศาสตร์ จนนำไปสู่ “เหตุการณ์พฤษภาทมิฬ” เมื่อเหตุการณ์สงบลง พลเอกสุจินดา คราประยูร จึงได้ลาออกจากตำแหน่งนายกรัฐมนตรี ในวันที่ 24 พฤษภาคม พ.ศ.2535 และต่อจากนั้น พรรคร่วมรัฐบาล 5 พรรค ได้อ้างว่าเหตุการณ์พฤษภาทมิฬเป็นการกระทำของ พลเอกสุจินดา คราประยูร และคณะนายทหารเท่านั้น ไม่เกี่ยวกับพรรคร่วมรัฐบาลแต่อย่างใด

ดังนั้น พรรคร่วมรัฐบาลเดิมจึงมีสิทธิจัดตั้งรัฐบาลอีกครั้ง ในขณะที่พรรคร่วมฝ่ายค้านประกอบด้วย พรรคความหวังใหม่ พรรคประชาธิปัตย์ พรรคพลังธรรม พรรคเอกภาพ พรรคมวลชน และพรรคปวงชนชาวไทย ก็ได้อ้างความชอบธรรมในการจัดตั้งรัฐบาลด้วยเช่นกัน

จากความขัดแย้งของทั้ง 2 ฝ่าย นายอาทิตย์ อุไรรัตน์ ประธานสภาผู้แทนราษฎร จึงได้กราบบังคมทูลพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวให้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้ง นายอานันท์ ปันยารชุน เป็นนายกรัฐมนตรีอีกครั้ง เมื่อวันที่ 10 มิถุนายน พ.ศ.2535 เพื่อแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2534 ตามที่ประชาชนได้ร้องขอในประเด็นสำคัญ อันได้แก่

1. นายกรัฐมนตรีต้องมาจากการเลือกตั้ง

2. ให้ประธานสภาผู้แทนราษฎรเป็นประธานรัฐสภา

3. ลดอำนาจของวุฒิสภาลง

4. สภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภาสามารถพิจารณาเรื่องต่าง ๆ ได้ในสมัยประชุมสามัญประจำปีครั้งที่สอง

อีกทั้งยังได้ให้รัฐบาลนายอานันท์ ปันยารชุน เตรียมการจัดการเลือกตั้งครั้งใหม่ โดยนายอานันท์ ได้ประกาศยุบสภา เพื่อจัดให้มีการเลือกตั้งใหม่ในวันที่ 13 กันยายน พ.ศ.2535

ที่มา

คณะทำงาน ฝ่ายวิชาการ คณะกรรมการติดตามและสอดส่องดูแลการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร, รายงานฉบับสมบูรณ์ การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร 22 มีนาคม 2535.

นคร และ อุกฤษ พจนวรพงษ์, ข้อมูลประวัติศาสตร์การเมืองไทย (กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์ไทยวัฒนาพานิช, 2542)

สมบัติ ธำรงธัญวงศ์, การเมืองการปกครองไทย : ยุคเผด็จการ-ยุคปฏิรูป (กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์เสมาธรรม, 2548)