13 กันยายน พ.ศ. 2477
ผู้เรียบเรียง ศ.นรนิต เศรษฐบุตร
ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ รองศาสตราจารย์ ดร.นิยม รัฐอมฤต
วันที่ 13 กันยายน พ.ศ. 2477 เป็นวันที่สภาผู้แทนราษฎรมีมติไม่ให้สัตยาบันสัญญา ที่ทางรัฐบาลไทยในขณะนั้นได้ไปทำกับต่างประเทศ
เรื่องการให้สัตยาบันสัญญานี้ ตั้งแต่มีการบัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญตั้งแต่ต้นและรัฐบาลเอาสัญญาที่ทำกับต่างประเทศมาขอสัตยาบันจากสภาก็จะได้สัตยาบันไปแทบทุกครั้ง
มีอยู่ครั้งเดียวเมื่อ พ.ศ. 2477 ในสมัยของรัฐบาลที่มีพระยาพหลพลพยุหเสนาเป็นนายกรัฐมนตรี ขณะนั้นใช้รัฐธรรมนูญฉบับถาวรฉบับแรก คือ ฉบับวันที่ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475 ซึ่งรัฐธรรมนูญฉบับนี้ได้บัญญัติไว้ในมาตรา 54 ว่า
“หนังสือสัญญาใด ๆ มีบทเปลี่ยนแปลงอาณาเขตต์สยาม หรือจะต้องออกพระราชบัญญัติเพื่อให้การเป็นไปตามสัญญาไซร้ ท่านว่าต้องได้รับความเห็นชอบของสภาผู้แทนราษฎร”
ครั้งนั้นทางรัฐบาลของนายพันเอก พระยาพหลฯ ได้มาขอความเห็นชอบต่อสภาผู้แทนราษฎรในข้อตกลงที่ทำกับต่างประเทศเกี่ยวกับโควตาค้ายาง ซึ่งสภาผู้แทนราษฎรก็ไม่ยอมให้สัตยาบันสัญญา ดังที่ประเสริฐ ปัทมะสุคนธ์ ได้บันทึกเล่าเอาไว้ว่า
“วันจันทร์ที่ 10 กันยายน ที่ประชุมได้พิจารณาเรื่องนี้ ผู้แทนราษฎรในจังหวัดที่มีสวนยางได้ชี้แจงทางได้ทางเสียในข้อสัญญาตามที่ทางรัฐบาลได้ไปตกลงมา การพิจารณาได้ต่อเนื่องไปจนถึงวันที่ 13 กันยายน อีกวันหนึ่ง ที่ประชุมเห็นว่า ถ้าให้สัตยาบันสัญญานี้จะทำให้ราษฎรสยาม ที่มีอาชีพในการทำสวนยางถูกผูกมัดเสียเปรียบเป็นอันมาก จึงลงมติไม่เห็นชอบด้วยกับสนธิสัญญาที่รัฐบาลทำไป ไม่อนุมัติตามที่รัฐบาลขอสัตยาบันมาด้วยคะแนน 73 ต่อ 25”
เมื่อเป็นเช่นนี้นายกรัฐมนตรี พระยาพหลฯ จึงนำรัฐบาลาออกจากตำแหน่ง นับเป็นครั้งแรกและยังเป็นครั้งเดียวที่สภาไม่ได้ให้สัตยาบันสัญญา ที่น่าแปลกก็คือสภาผู้แทนราษฎรสมัยนั้นมีสมาชิกสภาที่มาจากการแต่งตั้งถึงครึ่งหนึ่งของจำนวนผู้แทนราษฎรทั้งสภา แต่รัฐบาลกลับแพ้เสียงเป็นจำนวนมาก
