องค์ประชุม
ผู้เรียบเรียง : นางสาวฐานพร ม่วงมณี
ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ : นายจเร พันธุ์เปรื่อง
ประเทศไทยมีการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข โดยใช้รูปแบบการปกครองระบบรัฐสภา ซึ่งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยเกือบทุกฉบับบัญญัติให้รัฐสภาประกอบด้วยสภาผู้แทนราษฎร และวุฒิสภา เว้นแต่ในบางช่วงเวลาอันเนื่องมาจากสถานการณ์ทางการเมืองหรือการรัฐประหารที่มีการประกาศใช้ธรรมนูญการปกครองแห่งราชอาณาจักรหรือรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยฉบับชั่วคราวได้บัญญัติให้มีสภานิติบัญญัติแห่งชาติทำหน้าที่สภาผู้แทนราษฎร วุฒิสภา และรัฐสภา ดังเช่น รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พ.ศ.2557
รัฐสภาหรือสภานิติบัญญัติแห่งชาตินั้นนอกจากจะมีอำนาจหน้าที่ในด้านนิติบัญญัติแล้วยังมีหน้าที่ในการติดตาม ตรวจสอบ การบริหารราชการของฝ่ายบริหารอีกด้วย รัฐธรรมนูญจึงบัญญัติให้มีการตั้งคณะกรรมาธิการ เพื่อกระทำกิจการ พิจารณา สอบสวน หรือศึกษาเรื่องใดๆ อันอยู่ในอำนาจหน้าที่ของสภา แล้วรายงานต่อสภาเพื่อช่วยในการปฏิบัติหน้าที่ของสภาด้วย โดยในการทำหน้าที่ของสภาไม่ว่าจะเป็นรัฐสภาหรือสภานิติบัญญัติแห่งชาติ รวมถึงคณะกรรมาธิการต่างๆ ย่อมจะต้องมีการประชุม และเงื่อนไขหนึ่งที่สำคัญของการประชุมคือ “องค์ประชุม” ซึ่งเป็นเงื่อนไขในการกำหนดว่าการประชุมในครั้งนั้นๆ จะดำเนินการประชุมได้หรือไม่ โดยองค์ประชุมของรัฐสภา สภานิติบัญญัติแห่งชาติ สภาผู้แทนราษฎร วุฒิสภา และคณะกรรมาธิการ เป็นไปตามบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญ และข้อบังคับการประชุมสภานั้นๆ
ความหมายและความสำคัญขององค์ประชุม
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 ได้ให้ความหมายคำว่า “องค์ประชุม” หมายถึง จำนวนสมาชิกหรือกรรมการที่มาประชุมตามข้อบังคับการประชุมที่กำหนดไว้ เช่น กรรมการต้องมาประชุมอย่างน้อยครึ่งหนึ่งถึงจะถือว่าเป็นองค์ประชุม
จากความหมายดังกล่าว องค์ประชุมจึงเป็นเงื่อนไขในการกำหนดจำนวนต่ำสุดของสมาชิกที่เข้าร่วมประชุมและสามารถดำเนินการประชุมต่อไปได้ ดังนั้น องค์ประชุมจึงมีความสำคัญต่อการประชุมเพราะหากมีสมาชิกเข้าประชุมไม่ถึงจำนวนที่กำหนดก็ไม่สามารถจะดำเนินการประชุมต่อไปได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในการประชุมรัฐสภาหรือสภานิติบัญญัติแห่งชาติซึ่งมีอำนาจหน้าที่ในการตรากฎหมาย และปฏิบัติหน้าที่อื่นตามที่รัฐธรรมนูญบัญญัติ องค์ประชุมย่อมมีความสำคัญเป็นอย่างยิ่งดังที่ศาลรัฐธรรมนูญได้เคยวินิจฉัยสาระสำคัญของบทบัญญัติรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 มาตรา 126 ซึ่งบัญญัติเกี่ยวกับองค์ประชุมของการประชุมสภาผู้แทนราษฎรและการประชุมวุฒิสภาไว้ในคำวินิจฉัยศาลรัฐธรรมนูญที่ 16/2551 มีความอันเป็นสาระสำคัญว่า การกำหนดจำนวนของสมาชิกสภาที่มีจำนวนมากเพียงพอที่จะมาร่วมกันแสดงความคิดเห็นและแสดงเจตนาในลักษณะของมติที่ประชุมในการพิจารณาร่างกฎหมายและปฏิบัติหน้าที่อื่นตามบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญ อันเป็นหลักการประชุมสภาที่ใช้อยู่ในนานาประเทศ และรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยฉบับต่าง ๆ ที่ใช้บังคับตลอดมา ล้วนมีบทบัญญัติว่าด้วยองค์ประชุมของสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภาตามจำนวนที่กำหนดไว้ในรัฐธรรมนูญจึงจะเป็นองค์ประชุม การที่รัฐธรรมนูญทุกฉบับกำหนดจำนวนของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและสมาชิกวุฒิสภาที่ประกอบกันเป็นองค์ประชุมไว้ ก็เพื่อให้การประชุมพิจารณาเรื่องต่าง ๆ ของสภาเป็นไปด้วยความรอบคอบ และมีการอภิปรายแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกันอย่างกว้างขวาง โดยเฉพาะการปฏิบัติหน้าที่ของสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภาในส่วนที่เกี่ยวกับการตรากฎหมายนั้น กฎหมายที่ได้รับความเห็นชอบจากรัฐสภา เมื่อพระมหากษัตริย์ทรงลงพระปรมาภิไธยและประกาศในราชกิจจานุเบกษาแล้ว ย่อมมีผลใช้บังคับกับประชาชนทุกคนในประเทศจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องได้รับการพิจารณาอย่างรอบคอบในการพิจารณาทุกวาระ และเมื่อรัฐธรรมนูญกำหนดองค์ประชุมไว้ไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของแต่ละสภาย่อมมีความหมายว่า การประชุมสภาผู้แทนราษฎรและการประชุมวุฒิสภาที่มีจำนวนสมาชิกเข้าร่วมประชุมไม่ครบองค์ประชุม จะถือว่าเป็นการใช้อำนาจนิติบัญญัติโดยองค์กรสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภาไม่ได้ และหากมีการออกเสียงลงคะแนนในที่ประชุมสภาผู้แทนราษฎรและที่ประชุมวุฒิสภาที่ไม่ครบองค์ประชุมจะถือว่าเป็นการออกเสียงลงคะแนนของสมาชิกในสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภาที่ชอบด้วยบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญไม่ได้
องค์ประชุมตามบทบัญญัติรัฐธรรมนูญ
รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2557 ซึ่งใช้บังคับเมื่อวันที่ 22 กรกฎาคม 2557
มาตรา 6 บัญญัติว่า “ให้มีสภานิติบัญญัติแห่งชาติประกอบด้วยสมาชิกจำนวนไม่เกินสองร้อยยี่สิบคนซึ่งพระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งจากผู้มีสัญชาติไทยโดยการเกิดและมีอายุไม่ต่ำกว่าสี่สิบปี ตามที่คณะรักษาความสงบแห่งชาติถวายคำแนะนำ
ให้สภานิติบัญญัติแห่งชาติทำหน้าที่สภาผู้แทนราษฎร วุฒิสภา และรัฐสภา”
มาตรา 13 บัญญัติว่า “การประชุมสภานิติบัญญัติแห่งชาติต้องมีสมาชิกมาประชุมไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกทั้งหมด จึงจะเป็นองค์ประชุม
สภานิติบัญญัติแห่งชาติมีอำนาจตราข้อบังคับเกี่ยวกับการเลือกและการปฏิบัติหน้าที่ของประธานสภา รองประธานสภา และกรรมาธิการ วิธีการประชุม การเสนอและการพิจารณาร่างพระราชบัญญัติและร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญ การเสนอญัตติ การอภิปราย การลงมติ การตั้งกระทู้ถาม การรักษาระเบียบและความเรียบร้อย และกิจการอื่นเพื่อดำเนินการตามอำนาจหน้าที่”
จากบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญดังกล่าว สภานิติบัญญัติแห่งชาติมีสมาชิกจำนวน 220 คน ทำหน้าที่สภาผู้แทนราษฎร วุฒิสภา และรัฐสภา โดยในการประชุมสภานิติบัญญัติแห่งชาติต้องมีสมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติจำนวนไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกทั้งหมด ซึ่งก็คือสมาชิกจำนวน 110 คน มาเข้าร่วมประชุมจึงจะสามารถดำเนินการประชุมสภานิติบัญญัติแห่งชาติโดยชอบด้วยกฎหมายได้ ซึ่งเมื่อเปรียบเทียบองค์ประชุมดังกล่าวกับการประชุมรัฐสภา สภาผู้แทนราษฎร และวุฒิสภา ตามบทบัญญัติรัฐธรรมนูญฉบับอื่นๆที่ผ่านมาส่วนใหญ่จะบัญญัติจำนวนสมาชิกที่เป็นองค์ประชุมไว้ไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของแต่ละสภาเช่นเดียวกัน เช่น รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 มาตรา 126 วรรคแรก บัญญัติว่า “การประชุมสภาผู้แทนราษฎรและการประชุมวุฒิสภาต้องมีสมาชิกมาประชุมไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของแต่ละสภา จึงจะเป็นองค์ประชุม เว้นแต่ในกรณีการพิจารณาระเบียบวาระกระทู้ถามตามมาตรา 156 และมาตรา 157 สภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภาจะกำหนดเรื่ององค์ประชุมไว้ในข้อบังคับเป็นอย่างอื่นก็ได้”
องค์ประชุมตามข้อบังคับการประชุม
รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2557 มาตรา 13 วรรคสอง บัญญัติว่า “สภานิติบัญญัติแห่งชาติมีอำนาจตราข้อบังคับเกี่ยวกับการเลือกและการปฏิบัติหน้าที่ของประธานสภา รองประธานสภา และกรรมาธิการ วิธีการประชุม การเสนอและการพิจารณาร่างพระราชบัญญัติและร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญ การเสนอญัตติ การอภิปราย การลงมติ การตั้งกระทู้ถาม การรักษาระเบียบและความเรียบร้อย และกิจการอื่นเพื่อดำเนินการตามอำนาจหน้าที่” อย่างไรก็ตาม เมื่อพิจารณารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 ก็มีบทบัญญัติที่ให้อำนาจสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภาในการตั้งคณะกรรมาธิการ และให้มีอำนาจตราข้อบังคับการประชุมเกี่ยวกับเรื่องหรือกิจการอันเป็นอำนาจหน้าที่ของคณะกรรมาธิการสามัญ การปฏิบัติหน้าที่และองค์ประชุมของคณะกรรมาธิการได้ ซึ่งสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภาก็ได้ตราข้อบังคับการประชุมซึ่งมีข้อกำหนดในส่วนที่เกี่ยวข้องกับองค์ประชุมของรัฐสภา สภาผู้แทนราษฎร วุฒิสภา และคณะกรรมาธิการ ดังนี้
1. ข้อบังคับการประชุมสภาผู้แทนราฎร พ.ศ. 2551 ซึ่งตราขึ้นโดยอาศัยอำนาจตามความในมาตรา 134 ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550
ข้อ 18 วรรคสอง กำหนดว่า “เมื่อมีสมาชิกลงชื่อมาประชุมไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ จึงจะเป็นองค์ประชุม เว้นแต่ในกรณีพิจารณาระเบียบวาระกระทู้ถามตามมาตรา 156 และมาตรา 157 ของรัฐธรรมนูญ ถ้ามีสมาชิกลงชื่อมาประชุมไม่น้อยกว่าหนึ่งในห้าของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ก็ให้ถือว่าเป็นองค์ประชุมพิจารณาได้”
ข้อ 84 กำหนดว่า “การประชุมคณะกรรมาธิการต้องมีกรรมาธิการมาประชุมไม่น้อยกว่าหนึ่งในสามของจำนวนกรรมาธิการทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ จึงจะเป็นองค์ประชุม เว้นแต่ในการประชุมคณะกรรมาธิการที่จะมีการลงมติในเรื่องใดเรื่องหนึ่ง ต้องมีกรรมาธิการมาประชุมไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของกรรมาธิการทั้งหมดเท่าที่มีอยู่”
2. ข้อบังคับการประชุมวุฒิสภา พ.ศ. 2551 ซึ่งตราขึ้นโดยอาศัยอำนาจตามความในมาตรา 134 ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550
ข้อ 19 วรรคสอง กำหนดว่า “เมื่อมีสมาชิกลงชื่อมาประชุมไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ จึงจะเป็นองค์ประชุม เว้นแต่ในกรณีพิจารณาระเบียบวาระกระทู้ถาม ถ้ามีสมาชิกลงชื่อมาประชุมไม่น้อยกว่าหนึ่งในสามของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ก็ให้ถือว่าเป็นองค์ประชุมพิจารณาได้”
ข้อ 84 กำหนดว่า “การประชุมคณะกรรมาธิการต้องมีกรรมาธิการมาประชุมไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของกรรมาธิการทั้งหมดเท่าที่มีอยู่จึงจะเป็นองค์ประชุม และให้นำข้อบังคับนี้เฉพาะที่เกี่ยวกับการประชุมวุฒิสภามาใช้บังคับโดยอนุโลม”
3. ข้อบังคับการประชุมรัฐสภา พ.ศ. 2553 ซึ่งตราขึ้นโดยอาศัยอำนาจตามความในมาตรา 136 (8) และมาตรา 137 ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550
ข้อ 16 วรรคแรก กำหนดว่า “ก่อนเข้าประชุมทุกครั้งให้สมาชิกรัฐสภาผู้มาประชุมลงชื่อในสมุดที่จัดไว้ หรือแสดงตนตามระเบียบที่ประธานรัฐสภากำหนด เมื่อมีสมาชิกรัฐสภาลงชื่อมาประชุมไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกรัฐสภาทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ จึงจะเป็นองค์ประชุม”
ข้อ 63 กำหนดว่า “การประชุมคณะกรรมาธิการต้องมีกรรมาธิการมาประชุมไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของกรรมาธิการทั้งหมดเท่าที่มีอยู่จึงจะเป็นองค์ประชุม”
อ้างอิง
บรรณานุกรม
ข้อบังคับการประชุมสภาผู้แทนราษฎร พ.ศ. 2551.
ข้อบังคับการประชุมวุฒิสภา พ.ศ. 2551.
ข้อบังคับการประชุมรัฐสภา พ.ศ. 2553.
คำวินิจฉัยศาลรัฐธรรมนูญที่ 16/2551 ลงวันที่ 6 พฤศจิกายน 2551 เรื่อง ประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติ ส่งความเห็นของสมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติขอให้ศาลรัฐธรรมนูญพิจารณาวินิจฉัยว่า ร่างพระราชบัญญัติสำนักงานสลากกินแบ่งรัฐบาล (ฉบับที่ ..) พ.ศ. .... ตราขึ้นโดยถูกต้องตามบทบัญญัติรัฐธรรมนูญ และมีข้อความขัดหรือ
แย้งต่อรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 หรือไม่.
รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2557.
รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550.
ราชบัณฑิตยสถาน. “องค์ประชุม”. http://rirs3.royin.go.th/new-search/word-search-all-x.asp (25 กรกฎาคม 2557).
สุธรรม แสงประทุม.(2539). “ปัญหาประสิทธิภาพในการดำเนินการประชุมของสภาผู้แทนราษฎร ศึกษากรณี การตรวจสอบองค์ประชุม และการนับคะแนนใหม่” เอกสารวิจัยส่วนบุคคล สถาบันพระปกเกล้า.
สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร.(2555). “ระบบงานรัฐสภา 2555”กรุงเทพฯ: สำนักการพิมพ์ สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร.
