ท้องถิ่นดิจิทัล (Digital for Local)
ผู้เรียบเรียงบทความ : ผู้ช่วยศาสตราจารย์ เอกวีร์ มีสุข
ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ : ศาสตราจารย์ ดร.สิริพรรณ นกสวน สวัสดี
ท้องถิ่นดิจิทัล (Digital for Local)
ท้องถิ่นดิจิทัล คือ การพยายามเปลี่ยนผ่านการดำเนินงานและบริการขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (local government digital transformation) สู่การเป็นดิจิทัลอันเป็นส่วนหนึ่งของการสร้างรัฐบาลดิจิทัลที่ต้องการให้การดำเนินงานของรัฐควรสะดวก ใช้งานได้ และเชื่อถือได้ สามารถทำธุรกรรมผ่านระบบดิจิทัลที่ใช้งานสะดวกและทำได้ทุกที่ทุกเวลา และมีระบบรักษาความปลอดภัยของข้อมูลและธุรกรรม[1] การเป็นท้องถิ่นดิจิทัลถือเป็นส่วนหนึ่งของการอภิบาลอิเล็กทรอนิกส์ (electronic governance: e-governance) อันหมายถึงการรวมกันของกรอบการอภิบาลที่อิงกับกระบวนการ (process-oriented framework of governance) ที่ให้ความสำคัญกับหน้าที่ ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย และพลวัตรทางอำนาจ ผสานเข้ากับข้อมูลข่าวสารและเทคโนโลยีการสื่อสาร (information and communication technology) ที่สนับสนุนและเสริมสร้างความเข้มแข็งให้กับกระบวนการข้อมูลข่าวสารและการสื่อสารระหว่างผู้มีส่วนได้ส่วนเสียต่าง ๆ กล่าวได้ว่า e-governance ถือเป็นการอภิบาลรูปแบบหนึ่งที่พยายามใช้ประโยชน์จากกระบวนการและโครงสร้างของเทคโนโลยีดิจิทัลในทุกระดับของการปกครอง รวมถึงทำงานร่วมกับหุ้นส่วน ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย และเครือข่ายต่าง ๆ เพื่อให้เกิดผลลัพท์ทางนโยบายขึ้นมาให้เกิดความโปร่งใส ความมีประสิทธิภาพ และความสะดวกรวดเร็ว[2] ในปัจจุบันเมืองจำนวนมากได้อาศัย e-governance เพื่อสร้างความเป็นเมืองอัจฉริยะ (smart city) เพื่อเอื้อให้สภาพแวดล้อมของเมืองมีเทคโนโลยีดิจิทัลที่สามารถใช้งานเพื่อการอภิบาลและจัดบริการสาธารณะของตัวแสดงจำนวนมาก เพื่อแก้ไขปัญหาความท้าทายของเมืองที่สัมพันธ์กับการใช้ชีวิตและเครือข่ายอันซับซ้อนของระบบสารสนเทศ ตัวอย่างเช่น สารสนเทศเมือง (urban informatics) ที่ใช้ในการวางผังเมืองอย่างการวิเคราะห์ข้อมูลอย่างเส้นทางการคมนาคม การจัดโซนของผังเมือง การวิเคราะห์สื่อสังคมออนไลน์ที่อิงกับพื้นที่ทางภูมิศาสตร์ เป็นต้น[3]
ในการสร้างท้องถิ่นดิจิทัลควรให้ความสำคัญกับ
1) การแสวงหานวัตกรรมที่เหมาะสมกับท้องถิ่น
2) การเพิ่มประสิทธิภาพในการทำงาน
3) การมุ่งเน้นประสบการณ์ที่ได้รับของประชาชน
4) ระบบไอทีต้องมีความทันสมัย
5) การรักษาความปลอดภัยต้องปฏิบัติอย่างต่อเนื่อง และ
6) ความคล่องตัวเป็นแกนหลัก[4]
รวมถึงมุ่งเป้าการเป็นท้องถิ่นดิจิทัลไปยังกลุ่มเป้าหมายหลัก ได้แก่ ประชาชนผู้ใช้บริการที่ควรเข้าถึงบริการที่หลากหลายผ่านช่องทางเดียวได้อย่างสะดวกและตลอดเวลา สามารถติดตามสถานะการดำเนินงานของธุรกรรมที่ตนทำกับท้องถิ่น และช่วยลดค่าใช้จ่ายและประหยัดเวลาจากการทำธุรกรรม และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ต้องใช้ความเป็นดิจิทัลเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการทำงานทั้งการบริหารจัดการและการให้บริการ สามารถจัดเก็บข้อมูล ติดตามการให้บริการ และลดต้นทุนการดำเนินงานได้[5]
ทั้งนี้ การให้บริการของท้องถิ่นดิจิทัลจะดำเนินการผ่านระบบบริการหลัก 5 แบบ สำหรับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นไทยเป็นอย่างน้อย คือ
1) ระบบบริหารจัดการจุดเดียวเบ็ดเสร็จ (one stop services: OSS) คือ ระบบบริการที่ให้ประชาชนสามารถยื่นคำร้องออนไลน์ด้วยตนเองได้ทุกเรื่องผ่านช่องทางออนไลน์เพียงช่องทางเดียวประชาชนสามารถติดตามกระบวนการการดำเนินงานทางเอกสารต่าง ๆ อละสามารถได้รับการแจ้งเตือนถึงขั้นตอนและผลการดำเนินงานผ่านระบบออนไลน์ที่หลากหลาย (อาทิ ทาง SMS หรือ E-mail) รวมถึงสามารถให้คะแนนประเมินความพึงพอใจได้ ทั้งนี้ทางองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรจัดตั้งหน่วยนงานรับเรื่องร้องทุกข์ที่สามารถประสานและแจ้งต่อหน่วยงานที่รับผิดชอบเพื่อแก้ไขปัญหาจากเรื่องที่ได้รับแจ้งผ่าน OSS รวมถึงจัดเก็บข้อมูลและจัดทำสถิติเรื่องที่ผ่านทางระบบ OSS ไว้ด้วย
2) ระบบขอใบอนุญาตการก่อสร้าง คือ ระบบที่ประชาชนสามารถขอใบอนุญาตก่อสร้างด้วยตนเองและสามารถปักหมุดสถานที่ก่อสร้างที่ต้องการขออนุญาตผ่านระบบออนไลน์ สามารถแนบเอกสาร การติดตามสถานะการดำเนินงาน ได้รับการแจ้งเตือนถึงขั้นตอน/ผลการดำเนินงาน และประเมินความพึงพอใจได้เหมือนระบบ OSS
3) ระบบออกหนังสือรับรองแจ้งสถานที่จำหน่ายอาหาร คือ ระบบที่ประชาชนสามารถขอหนังสือรับรองฯ ได้ด้วยตนเองผ่านระบบออนไลน์ สามารถแนบเอกสาร การติดตามสถานะการดำเนินงาน ได้รับการแจ้งเตือนถึงขั้นตอน/ผลการดำเนินงาน และประเมินความพึงพอใจได้เหมือนระบบ OSS
4) ระบบชำระค่าธรรมเนียมขยะ/บำบัดน้ำเสีย คือ ระบบที่ประชาชนสามารถชำระค่าธรรมเนียมผ่านออนไลน์ โดยสามารถสแกน QR Code หรือเลือกช่องทางชำระออนไลน์รูปแบบอื่นได้ สามารถแนบหลักฐานการชำระเงิน ติดตามสถานการณ์ชำระเงิน การรับใบเสร็จ และให้คะแนนความพึงพอใจของการใช้บริการ
5) ระบบสารบรรณอิเล็กทรอนิกส์ (E-Office) คือ ระบบที่หน่วยงานและเจ้าหน้าที่ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นสามารถใช้งานระบบสารบรรณอิเล็กทรอนิกส์ที่สอดคล้องกับระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยงานสารบรรณฉบับปัจจุบัน และรองรับการเชื่อมโยง รับ-ส่ง หนังสือสารบรรณอิเล็กทรอนิกส์กับหน่วยงานภาครัฐอื่น ๆ ได้ รวมถึงการจัดเก็บเอกสาร การลงนามเอกสารผ่านระบบอิเล็กทรอนิกส์ และการจัดลำดับชั้นการเข้าถึงเอกสาร[6]
ส่วนผลลัพท์ของการเป็นท้องถิ่นดิจิทัล Local Government Association (LGA) เสนอว่าสามารถแบ่งออกเป็น 12 ด้าน ที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรบรรลุถึงผลลัพท์ดังกล่าว
1) การเชื่อมต่อ (connectivity) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นสามารถสนับสนุนผู้อยู่อาศัยในท้องถิ่น ธุรกิจเอกชน และบุคลากรของท้องถิ่นให้เข้าถึงอินเทอร์เน็ตและบริการสาธารณะของท้องถิ่นผ่านดิจิทัลไม่ว่าพวกเขาจะอยู่ที่ไหนก็ตาม
2) ข้อมูล (data) แนวปฏิบัติด้านข้อมูลขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรเป็นไปตามมาตรฐานที่ให้ความสำคัญกับการปรับปรุงการบริการและนโยบายการให้ข้อมูล ทั้งนี้ ความโปร่งใสเป็นหัวใจหลักของแนวปฏิบัติด้านข้อมูลที่จะช่วยทำให้ประชาชนสามารถเข้าถึงข้อมูลและทราบถึงแหล่งที่มาของข้อมูล ซึ่งจะช่วยเสริมประชาธิปไตยและการมีส่วนร่วมได้อีกทางด้วย
3) ประชาธิปไตยและการมีส่วนร่วม (democracy and participation) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรใช้เทคโนโลยีดิจิทัลให้เกิดประโยชน์สูงสุดในการสนับสนุนการประชุมสภาท้องถิ่น การสร้างความโปร่งใส การสร้างการตัดสินใจที่เป็นประชาธิปไตยด้วยแง่ดี และการเพิ่มความเกี่ยวพันและการประสานความร่วมมือของชุมชน
4) ผลิตภาพและการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ (economic productivity and growth) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรสนับสนุนการใช้เทคโนโลยีดิจิทัลของธุรกิจเอกชนในท้องถิ่น หุ้นส่วน และองค์กรที่อยู่นอกภาครัฐและเอกชน
5) จริยธรรมและความยั่งยืน (ethics and sustainability) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรใช้เทคโนโลยีดิจิทัลเพื่อบรรลุถึงประโยชน์ร่วมกันและไม่สร้างภัยคุกคาม เทคโนโลยีดิจิทัลควรมีเพื่อคุ้มครองมนุษย์ ความเป็นธรรม ความโปร่งใส และสิ่งแวดล้อม
6) การไม่ทิ้งใครไว้เบื้องหลัง (inclusion) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรส่งเสริมประโยชน์ของอินเทอร์เน็ต เทคโนโลยีดิจิทัล และบริการดิจิทัลในทางที่ทำให้คนทุกคนสามารถใช้งานได้และเข้าถึงได้
7) ภาวะผู้นำ (leadership) ภาวะผู้นำขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นขับเคลื่อนได้โดยเทคโนโลยีดิจิทัลเพื่อบรรลุเป้าหมายเชิงกลยุทธ์และเป้าหมายเชิงปฏิบัติการ และเอื้ออำนวยต่อการสร้างความเปลี่ยนแปลงขององค์กร
8) ศักยภาพองค์กร (organizational capability) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรทำให้เทคโนโลยีดิจิทัลเป็นหัวใจสำคัญของการทำงานและฝึกอบรมกำลังแรงงาน และสร้างบุคลากรที่มีความพร้อม (talent pipelines) ที่จะเข้ามาดำรงตำแหน่งและสับเปลี่ยนหมุนเวียนตำแหน่งในองค์กร และช่วยลดแรงกดดันของการคัดเลือกบุคลากร
9) พันธมิตร (partnership) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรทำงานร่วมกับภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคส่วนนอกภาครัฐและเอกชน เพื่อสร้างการบูรณาการ การเชื่อมโยงอย่างเหนียวแน่น และเน้นตัวแบบการทำงานที่ให้ความสำคัญกับผู้อยู่อาศัยในท้องถิ่นต่อการสร้างการเปลี่ยนผ่านทางเทคโนโลยีดิจิทัลของท้องถิ่นและการจัดบริการสาธารณะ
10) ความปลอดภัยและความยืดหยุ่น (security and resilience) เครือข่าย โครงสร้างพื้นฐาน ข้อมูล และการบริการขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรมีความปลอดภัย และท้องถิ่นควรมีความยืดหยุ่นในการรับมือกับภัยคุกคามทางไซเบอร์
11) บริการ (services) บริการขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรถูกออกแบบเพื่อตอบสนองความจำเป็นของผู้พักอาศัยและผู้ใช้งาน และควรสอดคล้องกับหลักการและมาตรฐานที่ภาครัฐกำหนด การบริการที่เกิดจากการนำดิจิทัลมาช่วยปรับปรุงควรเพิ่มประสิทธิภาพและความรวดเร็วให้มากขึ้นด้วย
12) คุณค่า (value) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรจัดสรรทรัพยากรอย่างมีประสิทธิผลเพื่อควบคุมให้เกิดโอกาสของเทคโนโลยีดิจิทัล[7]
นอกจากผลลัพท์ของการพัฒนาความเป็นดิจิทัลท้องถิ่นที่ได้กล่าวมาข้างต้น ท้องถิ่นดิจิทัลยังช่วยกำหนดชื่อเสียง (reputation) ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นทั้งด้านการรับรู้และความคาดหวังที่ผู้คนมีต่อองค์กร ความมีชื่อเสียงดังกล่าวจะกำหนดพฤติกรรมและการกระทำของตัวองค์กร[8] แต่ทั้งนี้ต้องตระหนักว่าสภาพความเป็นดิจิทัลสามารถสร้างประโยชน์หรือเป็นภัยคุกคามทำลายชื่อเสียงขององค์กรก็ได้ ในด้านประโยชน์การมีระบบการมีชื่อเสียง (reputation systems) ผ่านช่องทางดิจิทัลที่เข้าถึงได้สามารถเป็นตัวกลางและเอื้ออำนวยให้เกิดการใช้ข้อมูลข่าวสารที่มีคุณค่าต่อการตัดสินใจ ผ่านการมีระบบสนับสนุนและการยืนยันตัวเลือกของการตัดสินใจ กล่าวคือ ความเป็นดิจิทัลจะสร้างความโปร่งใสและแสดงความเป็นสาธารณะต่อบรรดาตัวเลือกเชิงนโยบายของปัจเจกบุคคลหรือขององค์กร (เพราะประชาชนรับทราบว่าผู้บริหารหรือองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นตัดสินใจจากทางเลือกนโยบายแบบใดจากข้อมูลที่ปรากฎผ่านดิจิทัล อย่างเช่น ทำไมท้องถิ่นถึงเลือกใช้งบประมาณตัดถนนแทนที่จะสร้างสวนสาธารณะ) แต่ในอีกด้านระบบการสร้างชื่อเสียงอาจเป็นภัยคุกคาม เพราะทำให้ประชาชนที่ได้รับผลกระทบจากตัวเลือกเชิงนโยบายดังกล่าวมีความอดทนต่อผลกระทบดังกล่าวน้อยลงและมีประสบการณ์เชิงลบต่อตัวเลือกเหล่านั้น (เนื่องจากประชาชนรับรู้ข่าวสารการดำเนินงานของท้องถิ่นที่โปร่งใสมากขึ้น) ดังนั้น ระบบการมีชื่อเสียงขององค์กรผ่านดิจิทัลในอีกด้านจึงเปรียบเสมือนแบรนด์ (brand) ที่จะให้คำมั่นสัญญาถึงสิ่งที่องค์กรถูกคาดหวังว่าควรจะดำเนินการ และจากคำมั่นดังกล่าวทำให้ประชาชนคาดหวังการทำงานขององค์กรอยู่บนฐานของความเป็นจริงมากขึ้นด้วย (เพราะประชาชนรับรู้ว่าองค์กรให้สัญญาแบบใดไว้ พวกเขาจึงคาดหวังว่าองค์กรควรทำตามสัญญาแต่ก็ไม่ได้ตั้งความหวังไว้ในสิ่งที่เป็นไปไม่ได้) แต่ในทางกลับกัน ระบบการมีชื่อเสียงผ่านดิจิทัลกลับเป็นประเด็นที่ท้าทายเพราะองค์กรอาจสร้างภาพลักษณ์ไว้เกินเลยกว่าความเป็นจริงก็ได้ (สิ่งที่อยู่ในอินเทอร์เน็ตสวนทางกับประสบการณ์ที่ประชาชนในพื้นที่เจอ) การสร้างภาพลักษณ์ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นย่อมมีความสำคัญในอนาคตเนื่องจากพลเมือง/ลูกค้าจะเลือกใช้บริการขององค์กรและบริการสาธารณะของท้องถิ่นหรือไม่ขึ้นอยู่กับระดับของการประกอบสร้างภาพลักษณ์ในโลกออนไลน์ในสามมิติ คือ หนึ่ง การสร้างการรับรู้ถึงความเป็นกันเองขององค์กร (niceness) สอง การสร้างความโดดเด่นในการกระทำขององค์กร (noteworthiness) และ สาม การกำหนดจุดยืนเชิงค่านิยมบนสื่อสังคมออนไลน์ (position of value)[9]
อย่างไรก็ดี ความเป็นดิจิทัลของท้องถิ่นไม่ได้เป็นสิ่งที่ทำให้ท้องถิ่นและผู้คนตัดขาดออกจากพื้นที่ทางกายภาพของเมืองอย่างการพักผ่อนในสวนสาธารณะหรือการเผชิญหน้าและสัมผัสระหว่างกันของมนุษย์ ตัวอย่างเช่นพื้นที่และบริบทของการละเล่น (play) ภายในเมืองที่เอื้อให้เมืองสามารถเกิดกิจกรรมการละเล่นได้ ดิจิทัลสามารถสร้างพื้นที่ผสมสำหรับการเล่นเกมดิจิทัลในเมือง กล่าวคือทำให้พื้นที่เมืองกลายเป็นพื้นที่ที่ผสมโลกจริงและโลกเสมือนเข้าด้วยกัน เกมส์ดิจิทัลในเมือง (urban digital games) เกิดขึ้นพร้อมกับการเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโ,ยีที่สร้างเกมดิจิทัลที่มีปฏิบัติการภายในพื้นที่แบบผสม โดยผสานเอาปฏิสัมพันธ์ของมนุษย์กับโครงสร้างพื้นฐานของเมืองในโลกจริงเข้ากับโลกเสมือนที่ผสานผ่านเทคโนโลยีโทรศัพท์เคลื่อนที่แบบสมาร์ตโฟนมาใช้เพื่อสร้าง “เกมส์ที่มีปฏิสัมพันธ์กับบรรดาสิ่งของในเมือง”[10] ตัวอย่างเช่น เกมส์โปเกมอนโก (Pokémon GO) ที่มีชื่อเสียงของบริษัท Niantic ได้นำเอาเค้าโครงจากการ์ตูนและเกมส์โปเกมอนที่ผู้จับโปเกมอนสามารถโยนมอนสเตอร์บอลเพื่อจับโปเกมอนมาดัดแปลงเป็นเกมส์เสมือนจริงที่ผู้เล่นใช้ศัพท์มือถือของตนเพื่อจับตัวโปเกมอนที่ปรากฎตามสถานที่ต่าง ๆ การละเล่นดังกล่าวจึงผสานเอาพื้นที่ในโลกจริงกับพื้นที่เสมือน ดังที่พบผู้จับโปเกมม่อนเล่นเกมส์ตามสถานที่สาธารณะของเมืองที่แตกต่างกัน หรือเกมส์อื่นอย่างเกมบีตเดอะสตรีต (Beat the Street) ของสหราชอาณาจักรที่อาศัยแนวคิดเดียวกันเพื่อพัฒนาเกมส์เพื่อเน้นการส่งเสริมสุขภาพและการลดน้ำหนักผ่านการละเล่นในพื้นที่เมือง[11] หรือเกมส์ชตัดต์ฟลูคต์ (Stadtflucht) ของเยอรมนีที่มุ่งหวังเพื่อสร้างเสริมสุขภาพ ประสบการณ์จากการเล่นเกมส์จะช่วยกระตุ้นกิจกรรมนันทนาการให้กับสภาพแวดล้อมของเมือง เอื้ออำนวยต่อการประเมินการรับรู้ของผู้เล่นเกมส์ และกระตุ้นให้ผู้เล่นให้เข้าไปมีสว่วนร่วมในกระบวนการวางแผนของเมือง สอดคล้องกับการวิจัยเชิงทดลองกับผู้เล่นเกมส์นี้ในนครแฟรงก์เฟิร์ต ประเทศเยอรมนีที่การละเล่นเกมส์ดังกล่าวในพื้นที่สาธาณณะของเมือง และเสนอว่าผู้ออกแบบเมืองควรเรียนรู้จากการออกแบบเกมส์เกี่ยวกับการสร้างมโนทัศน์เชิงพื้นที่ (conception of space) ที่เอื้อให้เกิดปฏิสัมพันธ์เชิงการละเล่นและมีอิสระในสภาพแวดล้อมที่ถูกสร้างขึ้นมา[12]
ภาพที่ 1: เกมส์โปเกมอนโก (Pokémon GO)
.jpg)
ที่มา: pokemongolive.com
การละเล่นของเมืองที่ผสานกับดิจิทัลข้างต้นยังเป็นประโยชน์ต่อการสร้างเมืองอัจฉริยะ (smart city) เพราะการละเล่นดังกล่าวสามารถให้ข้อมูลอันเกิดจากการละเล่นและสามารถนำมาใช้ในการออกแบบเมืองใน 3 แนวคิด คือ หนึ่ง ข้อมูลจากปฏิสัมพันธ์ผ่านการละเล่นทำให้ออกแบบเมืองอัจฉริยะที่มีประชาชนเป็นศูนย์กลางมากขึ้น โปร่งใสมากขึ้น และมีความเป็นประชาธิปไตย สอง การละเล่นช่วยให้ผู้คนเข้ามามีส่วนร่วมและเข้าใจสภาพแวดล้อมของเมืองมากขึ้น ซึ่งเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาเมืองและสร้างเสริมสุขภาพด้วย และ สาม การละเล่นช่วยให้เมืองมีความสุขและน่าอยู่อาศัยมากขึ้น[13]
บรรณานุกรม
Behrooz, Arman, and Albert Meijer. "E-Governance: Concept, Practive and Ethics." In Public Management and Governance Fourth Edition. Edited by Bovaird Tony and Elke Loeffler. London and New York: Routledge, 2024.
Canel, M.J., and V. Luoma-aho. Public Sector Communication: Closing Gaps between Citizens and Public Organizations: Wiley, 2018.
Local Government Association. "12 Local Government Digitalisation Outcomes." 2024. Accessed 7 June, 2024. https://www.investopedia.com/terms/p/private-sector.asp.
Miranda, Marianne Halblaub, and Martin Knöll. "Stadtflucht: Learning About Healthy Places with a Location-Based Game." Navigationen - Zeitschrift für Medien- und Kulturwissenschaften 16, no. 1 (2016): 101-18. https://dx.doi.org/10.25969/mediarep/1613.
จีรณา น้อยมณี, สุดเขต เชยกลิ่นเทศ, ณัฐวัฒน์ วรสิทธิ์ตระกูล, กฤตพันธ์ ก้าวสัมพันธ์, และ ณัฐฐา สักกะวงศ์. ท้องถิ่นดิจิทัล. กรุงเทพมหานคร: พีเอเอ็น (ไทยแลนด์), 2566.
โร, เจนนี. ให้นครเยียวยาใจ. ธาม โสธรประภากร (แปล). กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์มติชน, 2566.
[1] จีรณา น้อยมณี และคณะ, ท้องถิ่นดิจิทัล (กรุงเทพมหานคร: พีเอเอ็น (ไทยแลนด์), 2566), 12.
[2] Arman Behrooz, and Albert Meijer, "E-Governance: Concept, Practive and Ethics," in Public Management and Governance Fourth Edition, ed. Bovaird Tony and Elke Loeffler (London and New York: Routledge, 2024), 259-60.
[3] Behrooz, and Meijer, in Public Management and Governance Fourth Edition, 261-62.
[4] จีรณา น้อยมณี และคณะ, 14.
[5] จีรณา น้อยมณี และคณะ, 20.
[6] จีรณา น้อยมณี และคณะ, 20, 24, 30.
[7] Local Government Association, "12 Local Government Digitalisation Outcomes," 2024, accessed 7 June, 2024, https://www.investopedia.com/terms/p/private-sector.asp.
[8] M.J. Canel, and V. Luoma-aho, Public Sector Communication: Closing Gaps between Citizens and Public Organizations (Wiley, 2018), 124.
[9] ดัดแปลงจาก Canel, and Luoma-aho, 122-23.
[10] เจนนี โร, ให้นครเยียวยาใจ, ธาม โสธรประภากร (แปล) (กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์มติชน, 2566), 305, 08.
[11] โร, 308.
[12] Marianne Halblaub Miranda, and Martin Knöll, "Stadtflucht: Learning About Healthy Places with a Location-Based Game," Navigationen - Zeitschrift für Medien- und Kulturwissenschaften 16, no. 1 (2016): 115, https://dx.doi.org/10.25969/mediarep/1613.
[13] โร, 312-13. index.php?title=หมวดหมู่:การปกครองท้องถิ่น
