ยุบพรรค
ผู้เรียบเรียง รศ.ดร.ปรีชา หงษ์ไกรเลิศ
ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ ศ.อนันต์ เกตุวงศ์
การยุบพรรคการเมือง
การยุบพรรคการเมือง เป็นขั้นตอนในกระบวนการทางการเมืองของการปกครองตามระบอบประชาธิปไตย ตามหลักการที่กำหนดให้บุคคลมีเสรีภาพในการรวมกันจัดตั้งเป็นพรรคการเมือง เพื่อสร้างเจตนารมณ์ทางการเมือง และเพื่อดำเนินกิจการในทางการเมืองให้เป็นไปตามเจตนารมณ์นั้นร่วมกัน
การจัดตั้งพรรคการเมืองจึงเป็นเสรีภาพของบุคคลตามระบอบประชาธิปไตย อย่างไรก็ดี การดำเนินกิจกรรมทางการเมืองของพรรคการเมืองจะต้องไม่ขัดกับกฎหมายของบ้านเมือง รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2540 มาตรา 47 บัญญัติให้เสรีภาพของบุคคลในการรวมตัวกันจัดตั้งพรรคการเมืองได้ แต่การจัดองค์กรภายใน การดำเนินกิจการ และข้อบังคับของพรรคการเมืองจะต้องสอดคล้องกับหลักการพื้นฐานของการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข
ถ้ามีการละเมิดกฎหมายอาจถูกยุบพรรคได้ มาตรา 65 ของรัฐธรรมนูญบัญญัติว่า “พรรคการเมืองย่อมเลิกหรือยุบด้วยเหตุใดเหตุหนึ่ง ดังต่อไปนี้
(1)มีเหตุต้องเลิกตามข้อบังคับพรรคการเมือง
(2)มีจำนวนสมาชิกเหลือไม่ถึงสิบห้าคน
(3)มีการยุบพรรคการเมืองไปรวมกับพรรคการเมืองอื่น ตามหมวด 5
(4)มีคำสั่งศาลรัฐธรรมนูญยุบพรรคการเมือง
(5)ไม่ดำเนินการให้เป็นไปตามมาตรา 25 มาตรา 26 มาตรา 29 มาตรา 35 หรือมาตรา 62 ...”
นอกจากนี้ มาตรา 66 บัญญัติว่า “เมื่อพรรคการเมืองกระทำการอย่างใดอย่างหนึ่งต่อไปนี้ อาจถูกศาลรัฐธรรมนูญยุบพรรคการเมือง
(1)กระทำการล้มล้างการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขตามรัฐธรรมนูญ หรือเพื่อให้ได้มาซึ่งอำนาจในการปกครองประเทศโดยวิธีการซึ่งมิได้เป็นไปตามวิถีทางที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญ
(2)กระทำการอันอาจเป็นปฏิปักษ์ต่อการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขตามรัฐธรรมนูญ
(3)กระทำการอันอาจเป็นภัยต่อความมั่นคงของรัฐหรือขัดต่อกฎหมาย หรือความสงบเรียบร้อยหรือศีลธรรมอันดีของประชาชน หรือ
(4)กระทำการฝ่าฝืนมาตรา 23 วรรคหนึ่ง (ห้ามมิให้พรรคการเมืองรับบุคคลผู้ไม่มีสัญชาติไทยโดยการเกิดเข้าเป็นสมาชิก หรือดำรงตำแหน่งใด ๆ ในพรรคการเมือง หรือยอมให้กระทำการอย่างใดอย่างหนึ่งเพื่อประโยชน์ของพรรคการเมือง)มาตรา 52 (ห้ามมิให้พรรคการเมืองหรือสมาชิกผู้ใดรับเงิน ทรัพย์สินหรือประโยชน์อื่นใดจากผู้ใด
เพื่อกระทำการหรือสนับสนุนการกระทำอันเป็นการบ่อนทำลายความมั่นคงของราชอาณาจักร ราชบัลลังก์ เศรษฐกิจของประเทศ หรือราชการแผ่นดิน หรือกระทำการอันเป็นการก่อกวนหรือคุกคามความสงบเรียบร้อยหรือศีลธรรมอันดีของประชาชน หรือเป็นการบั่นทอนสุขภาพอนามัยของประชาชน)หรือมาตรา 53(ห้ามมิให้พรรคการเมืองหรือสมาชิกผู้ใดรับเงิน ทรัพย์สินหรือประโยชน์อื่นใด เพื่อดำเนินกิจการของพรรคการเมืองหรือดำเนินกิจการในทางการเมืองจากบุคคลผู้ไม่มีสัญชาติไทยหรือนิติบุคคลตามกฎหมายต่างประเทศ นิติบุคคลที่จดทะเบียนนอกราชอาณาจักรซึ่งมีบุคคลผู้ไม่มีสัญชาติไทยมีทุนหรือเป็นผู้ถือหุ้นเกินร้อยละยี่สิบห้า องค์การหรือนิติบุคคลที่ได้รับทุนหรือได้รับเงินอุดหนุนจากต่างประเทศซึ่งมีวัตถุประสงค์ดำเนินกิจการเพื่อประโยชน์ของบุคคลผ้ไม่มีสัญชาติไทย หรือมีผู้จัดการ หรือกรรมการเป็นบุคคลผู้ไม่มีสัญชาติไทย)
การจัดตั้งและยุบพรรคการเมือง เป็นปรากฏการณ์ในการปกครองระบอบประชาธิปไตย แต่จะต้องเป็นไปตามรัฐธรรมนูญและกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญหรือกฎหมายที่เกี่ยวข้องบัญญัติไว้
