ทรงผนวช
สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ฯ กรมขุนศุโขทัยธรรมราชาทรงปฏิบัติราชการสนองพระเดชพระคุณมาด้วยความเรียบร้อย จนกระทั่งเดือนมีนาคม พุทธศักราช ๒๔๖๐ จึงทรงลาราชการเพื่อทรงผนวชเป็นเวลา ๑ พรรษา การพระราชพิธีทรงผนวชจัดขึ้น ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม โดยมีสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส เป็นพระอุปัชฌาย์ ทรงได้รับฉายาว่า “ปชาธิโป” หลังจากนั้นเสด็จประทับจำพรรษาที่วัดบวรนิเวศวิหารตามราชประเพณี ประทับที่พระตำหนักปั้นหย่าและพระตำหนักทรงพรตตามลำดับ
ความตอนหนึ่งในหนังสือเกิดวังปารุสก์ของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงศ์ กล่าวว่า ครั้งนั้นสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวงทรงปลื้มพระราชหฤทัยในการทรงผนวชอย่างยิ่ง “ย่าเสด็จไปฟังเทศน์กับฟังสวดมนต์เย็นเกือบทุกๆคืน”
ทรงศึกษาพระธรรมวินัยอย่างเอาพระทัยใส่จนทรงสอบผ่านประโยคนักธรรมชั้นตรีทั้งยังทรงแสดงพระปรีชาสามารถในการแต่งเรียงความแก้กระทู้ธรรมหลายเรื่อง และมีถึง ๓ เรื่องที่ทรงได้รับรางวัลเป็นเหตุให้สมเด็จพระสมณเจ้าทรงชวนให้อยู่ในภิกษุภาวะไปตลอด แต่พระภิกษุสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ ทรงปฏิเสธด้วยทรงมีจิตปฏิพัทธ หม่อมเจ้ารำไพพรรณี พระญาติสนิทมาอยู่ก่อนแล้ว แต่อาจกล่าวได้ว่าการทรงผนวช ส่งผลมาจนเสด็จขึ้นครองราชย์ นั่นคือความใส่พระราชหฤทัยในพระราชกรณียกิจทางการศาสนาที่มีมาตลอดรัชกาล
ที่มา
บทสารคดี “ปกเกล้าธรรมราชา” สารคดีเฉลิมพระเกียรติ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่ในวโรกาสครบ ๑๒๐ ปี แห่งวันพระบรมราชสมภพและเป็นบุคคลสำคัญของโลก โดยองค์การการศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (UNESCO) ประจำปี ๒๕๕๖
