20 มิถุนายน พ.ศ. 2476

ผู้เรียบเรียง ศาสตราจารย์พิเศษ นรนิติ เศรษฐบุตร

---

ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ รองศาสตราจารย์ ดร.นิยม รัฐอมฤต

---

วันที่ 20 มิถุนายน พ.ศ. 2476 เป็นวันที่มีคณะทหารเข้ายึดอำนาจซ้ำขึ้นเป็นครั้งแรกภายหลัง การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 โดยมี พ.อ. พระยาพหลพยุหเสนา เป็นหัวหน้า ที่เรียกตำแหน่งในตอนยึดอำนาจว่า “ผู้รักษาพระนคร” และมีนายทหารบกและทหารเรือคนสำคัญในคณะราษฎร อีก 2 ท่านร่วม คือ พ.ท.หลวงพิบูลสงคราม เป็นเลขานุการฝ่ายทหารบก และ น.ต. หลวงศุภชลาศัย เป็นเลขานุการฝ่ายทหารเรือ ขณะนั้นพระยามโนปกรณ์นิติธาดา เป็นนายกรัฐมนตรี

การยึดอำนาจในวันที่ 20 มิถุนายน พ.ศ. 2476 นี้น่าจะมีสาเหตุมาจากความขัดแย้งภายในคณะราษฎรหรือคณะผู้เปลี่ยนแปลงการปกครองระดับผู้นำสำคัญเอง เพราะโดยตัวนายกรัฐมนตรี คือ พระยามโนปกรณ์นิติธาดาเองนั้นไม่ได้มีอำนาจในตัวท่านเองมากนัก และการขัดแย้งที่ปรากฏก็เป็นเรื่องเค้าโครงเศรษฐกิจของรัฐบาล ที่มอบให้หลวงประดิษฐ์มนูธรรมไปจัดทำมาเสนอ เมื่อจัดทำมาเสนอให้คณะรัฐมนตรีพิจารณาก็มีความเห็นแตกต่างกันมากอย่างเห็นได้ชัด ทำให้รัฐบาลยังไม่นำเสนอต่อสภา จนมีสมาชิกสภาซักถามและตำหนิรัฐบาล ทางเสียงข้างมากในคณะรัฐมนตรีมองว่าแนวทางในเค้าโครงเศรษฐกิจเป็นไปทางสังคมนิยมมาก ถึงขนาดกล่าวอ้างไปในทางเสียหาย

เมื่อเผชิญหน้ากับการซักถามในสภาโดยไม่เกรงใจรัฐบาลเช่นนั้น ทางนายกรัฐมนตรีและพวกซึ่งน่าจะมีฝ่ายทหารบก กลุ่มสนับสนุนจึงออกพระราชกฤษฎีกาปิดสภา และงดใช้รัฐธรรมนูญบางมาตราในวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2476 และมีการปรับคณะรัฐมนตรีใหม่ ให้รัฐมนตรีที่ไม่เห็นด้วยออกไป และออกกฎหมายเกี่ยวกับการกระทำอันเป็นคอมมิวนิสต์ ฉบับแรกออกมาใช้ขณะที่ปิดสภา

แต่ความตึงเครียดทางการเมืองอันเนื่องมาจากปิดสภาก็ได้มีอยู่ประมาณ 80 วัน ถึงวันที่ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2476 คณะทหารที่ไม่เห็นด้วยกับการปิดสภาจึงยึดอำนาจ ขอให้นายกรัฐมนตรีลาออก และขอให้ประธานสภาผู้แทนราษฎรดำเนินการเปิดสภา จากนั้นพระยาพหลพยุหเสนา หัวหน้าคณะทหารจึงเข้ามาเป็นนายกรัฐมนตรีจัดตั้งรัฐบาล ส่วนพระยามโนปกรณ์นิติธาดา อดีตนายกรัฐมนตรีนั้นเมื่อลาออกจากหัวหน้ารัฐบาลแล้วก็เดินทางไปลี้ภัยอยู่ที่เมืองปีนัง ประเทศมลายู และอยู่นานต่อมาจนเสียชีวิตที่นั่น