11 กันยายน พ.ศ. 2481

ผู้เรียบเรียง ศาสตราจารย์พิเศษ นรนิติ เศรษฐบุตร

---

ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ รองศาสตราจารย์ ดร.นิยม รัฐอมฤต

---

วันที่ 11 กันยายน พ.ศ. 2481 ได้มีการยุบสภาผู้แทนราษฎรเป็นครั้งแรกในประวัติ

ศาสตร์การเมืองไทย โดยนายกรัฐมนตรี พระยาพหลพลพยุหเสนา ขณะนั้นประเทศไทยใช้รัฐธรรมนูญ ฉบับ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475 ซึ่งมีบทบัญญัติในมาตรา 35 ว่า

“พระมหากษัตริย์ทรงไว้ซึ่งพระราชอำนาจที่จะยุบสภาผู้แทนราษฎร เพื่อให้ราษฎรเลือกตั้งสมาชิกมาใหม่ ในพระราชกฤษฎีกาให้ยุบสภาเช่นนี้ต้องมีกำหนดให้เลือกตั้งสมาชิกใหม่ภายในเก้าสิบวัน”

ในการปกครองระบอบประชาธิปไตยระบบรัฐสภา เมื่อทางฝ่ายรัฐบาลแพ้เสียงในสภาในเรื่องสำคัญ นายกรัฐมนตรีผู้เป็นหัวหน้ารัฐบาลก็มีทางเลือกว่าจะลาออกเพื่อให้มีการจัดตั้งรัฐบาลใหม่ที่ตัวท่านเอง อาจกลับมาเป็นนายกรัฐมนตรีอีกหรือไม่กลับมาเป็นอีกก็ได้ หรืออาจเลือกเอาทางยุบสภา ให้ประชาชนเป็นผู้ตัดสินใจเลือกสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรชุดใหม่เพื่อจัดตั้งรัฐบาลต่อไป

มูลเหตุของการที่จะมีการยุบสภาผู้แทนราษฎรครั้งแรกนี้มาจากการที่รัฐบาลของพระยาพหลพลพยุหเสนาแพ้เสียงในมติเกี่ยวกับการร่างข้อบังคับการประชุมสภาผู้แทนราษฎร ซึ่งมีการพิจารณากันเมื่อวันที่ 10 กันยายน พ.ศ. 2481 โดยรัฐบาลแพ้เสียง 45 ต่อ 31 เสียงในการลงคะแนนลับ

เมื่อกรณีเป็นไปเช่นนี้นายกรัฐมนตรี พระยาพหลพลพยุหเสนาจึงได้กราบถวายบังคมลาออกจากตำแหน่งนายกรัฐมนตรีต่อคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ในวันนี้ แต่คณะผู้สำเร็จราชการฯ ไม่ยอมรับใบลา อ้างว่าสถานการณ์บ้านเมืองมีความปั่นป่วน จึงได้ ให้ออกพระราชกฤษฎีกายุบสภาในวันถัดมา (11 กันยายน พ.ศ. 2481) และต่อมาก็ได้กำหนดให้มีการเลือกตั้งทั่วไปในวันที่ 12 พฤศจิกายน พ.ศ. 2481 นับว่าเป็นการเลือกตั้งทั่วไปครั้งที่ 3 ของประเทศ หลังการเลือกตั้งแล้วแม้มีผู้พยายามให้พระยาพหลพลพยุหเสนากลับมาเป็นนายกรัฐมนตรีอีก แต่ท่านก็มิได้หวนกลับมารับตำแหน่งหัวหน้ารัฐบาลอีกเลย