สนธิสัญญามิตรภาพเเละความร่วมมือในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia หรือ TAC)

ประวัติความเป็นมา

ในการประชุมสุดยอดอาเซียนครั้งที่ 1 ในปีค.ศ. 1976 ผู้นำอาเซียนได้ประกาศเจตนารมณ์ที่จะส่งเสริม สันติภาพและความมั่นคงในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ดังนั้นในการประชุมครั้งนี้ จึงก่อให้เกิดเอกสารทางการเมืองความมั่นคงที่สำคัญอันเป็นการแสดงเจตนารมณ์หรือจุดยืนร่วมกันของประชาคม ฉบับหนึ่งขึ้นมา คือ สนธิสัญญามิตรภาพและความร่วมมือในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia: TAC) ซึ่งสนธิสัญญาฉบับดังกล่าว ถือเป็นสนธิสัญญาฉบับแรกของอาเซียน ที่ได้จัดตั้งกลไกระงับข้อพิพาทระหว่างรัฐสมาชิก โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริมสันติภาพไมตรีและความร่วมมือ ระหว่างประชาชนในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ให้มีความสัมพันธ์ที่เหนียวแน่น สามัคคีและใกล้ชิดอย่างยั่งยืน นอกจากนี้หลักการต่างๆในสนธิสัญญายังได้ถูกรับรองให้เป็นแบบ แผนการปฏิบัติและกลไกทางการทูตเพื่อสนับสนุนการทูตเชิงป้องกัน และความร่วมมือด้านการเมือง และความมั่นคงอีกด้วย

สนธิสัญญาฉบับนี้ ถูกจัดทำขึ้นโดยสมาชิกอาเซียน จำนวน 5 ประเทศ ซึ่งได้แก่ อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ มาเลเซีย สิงคโปร์และไทย มีผลบังคับใช้ เมื่อวันที่ 24 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1976 ทั้งนี้สนธิสัญญา TAC มีพิธีสารแก้ไขเพิ่มเติม จำนวน 3 ฉบับ ได้แก่

ฉบับที่ 1 เมื่อวันที่ 15 ธันวาคม ค.ศ. 1997 แก้ไขเพิ่มเติมเพื่อเปิดให้รัฐนอกภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ สามารถภาคยานุวัติสนธิสัญญาฯได้

ฉบับที่ 2 เมื่อวันที่ 15 กรกฎาคม ค.ศ. 1998 แก้ไขเพิ่มเติมโดยการกำหนดให้การภาคยานุวัติ โดยรัฐอื่นนอกภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้นั้น จะต้องได้รับความยินยอมจากทุกประเทศสมาชิก

ฉบับที่ 3 เมื่อวันที่ 23 กรกฎาคม ค.ศ. 2010 แก้ไขเพิ่มเติมเพื่อให้องค์การระดับภูมิภาค ซึ่งมีสมาชิกเป็นรัฐอธิปไตย สามารถภาคยานุวัติสนธิสัญญาฯได้

หลักการพื้นฐาน

หลักการพื้นฐาน ซึ่งเป็นหลักการในการดำเนินความสัมพันธ์ในภูมิภาคของสนธิสัญญาฯฉบับนี้ ประกอบด้วย

1. การเคารพในอำนาจอธิปไตย ความเสมอภาค และบูรณภาพแห่งดินแดน และเอกลักษณ์ของชาติสมาชิกทั้งหมด

2. รัฐสมาชิกแต่ละรัฐ มีสิทธิที่จะปลอดจากการแทรกแซง การบ่อนทำลาย หรือการบังคับขู่เข็ญจากภายนอก

3. การไม่แทรกแซงกิจการภายในซึ่งกันและกัน

4. การแก้ไขปัญหาโดยสันติวิธี

5. การไม่คุกคามหรือใช้กำลัง

6. ความร่วมมือระหว่างอัครภาคีอย่างมีประสิทธิผล

กลไกการระงับข้อพิพาท

ในกรณีที่เกิดข้อพิพาทระหว่างสมาชิกอาเซียนด้วยกันเอง ถ้าข้อพิพาทมิได้เกิดจากตราสารอาเซียน กลไกที่จะมาเป็นเครื่องมือในการระงับข้อพิพาท คือ TAC ในเบื้องต้น ให้เริ่มจากการปรึกษาหารือ ตกลงกันโดยสันติวิธีแบบฉันทามติเสียก่อน หากตกลงกันไม่ได้ รัฐภาคีที่เป็นคู่กรณีอาจร้องขอให้มีการตั้งคณะมนตรีสภาสูง (High Council) ซึ่งประกอบด้วยผู้แทนของประเทศสมาชิกอาเซียนในระดับรัฐมนตรีขึ้นไป มาเป็นผู้พิจารณาข้อพิพาท หากคณะกรรมการฯ พิจารณาเห็นว่าข้อพิพาทนั้น น่าจะส่งผลกระทบต่อสันติภาพและความมั่นคงของภูมิภาค คณะกรรมการฯอาจมีข้อเสนอแนะ ให้ระงับข้อพิพาทด้วยวิธีการใดๆก็ได้ (สันติวิธีเท่านั้น)

อย่างไรก็ดีแม้ว่า ข้อเสนอแนะของคณะกรรมการฯนั้นไม่ผูกพัน แต่อย่างไรก็ดีมีข้อสังเกตว่าจนถึงปัจจุบันยังไม่เคยมีการตั้งคณะมนตรีสภาสูงดังกล่าว

ในส่วนของ ระเบียบวิธีพิจารณาของคณะมนตรีของสภาสูงตามสนธิสัญญามิตรภาพและความร่วมมือแห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (The Rules of Procedure of the High Council of the Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia) อาเซียนได้ออกระเบียบวิธีพิจารณาของคณะมนตรีของสภาสูงตามสนธิสัญญามิตรภาพและความร่วมมือแห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในปี พ.ศ. 2544 เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพของ สนธิสัญญา TAC และเป็นประกันว่ากลไกระงับข้อพิพาทภายใต้สนธิสัญญาดังกล่าวจะสามารถทำงานได้จริง ระเบียบนี้ประกอบขึ้นด้วย 10 ส่วน รวมทั้งสิ้น 25 ข้อ โดยในส่วนที่ 4 ได้กำหนดเงื่อนไขในการใช้กลไก สนธิสัญญา TAC ไว้สองกรณี คือ

(ก.) คณะมนตรีของสภาสูงฯ อาจยอมรับข้อพิพาทที่ระบุไว้ใน ข้อ 14-16 ของ สนธิสัญญามิตรภาพและความร่วมมือแห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

(ข.) คู่พิพาทจะต้องมีส่วนได้ส่วนเสียโดยตรงและเป็นภาคีสนธิสัญญามิตรภาพและความร่วมมือแห่ง เอเชียตะวันออกเฉียงใต้

อย่างไรก็ดีระเบียบฯ ได้กำหนดว่าการนำเรื่องเข้าสู่การพิจารณาของคณะมนตรีของสภาสูงฯ จะต้องทำเป็นลายลักษณ์อักษรต่อประธานคณะมนตรีฯ และจะต้องได้รับความยินยอมจากคู่กรณีทุกฝ่าย จากนั้นประธานจะทำหนังสือยืนยันจากคู่กรณีทุกฝ่ายอีกครั้ง เมื่อได้รับคำยืนยันแล้ว คณะมนตรีจึงสามารถนำเรื่องเข้าพิจารณาเพื่อสั่งให้ยุติข้อพิพาทตามสนธิสัญญา TAC ต่อไป

ประเทศสมาชิก

หลักเกณฑ์ที่อาเซียนใช้ในการพิจารณาประเทศ ที่จะเข้ามาเป็นภาคีของ สนธิสัญญา TAC คือ

1. ความสำคัญในฐานะเป็นประเทศคู่เจรจากับอาเซียน

2. เป็นประเทศมหาอำนาจในการส่งเสริมหรือสร้างความสงบและความมั่นคงต่อภูมิภาคได้

3. ความสำคัญในการทำงานร่วมกับประเทศภาคีอื่นๆ ในการสร้างความสงบและสันติภาพในภูมิภาค รวมทั้งการสร้างประชาคมด้วย

ปัจจุบัน สนธิสัญญา TAC มีอัครภาคี 29 ประเทศกับ 1 องค์การระหว่างประเทศ เรียงกันตามการภาคยานุวัติ ประกอบด้วย ประเทศต่างๆดังต่อไปนี้ คือ 1. อินโดนีเซีย 2. ไทย 3. ฟิลิปปินส์ 4. มาเลเซีย 5. สิงคโปร์ 6. บรูไน7. เวียดนาม 8. ลาว 9. กัมพูชา 10. เมียนมา 11. ปาปัวกินี 12. จีน 13. อินเดีย 14. ญี่ปุ่น 15. ปากีสถาน 16. เกาหลีใต้ 17. รัสเซีย 18 .มองโกเลีย 19. นิวซีแลนด์ 20. ออสเตรเลีย 21.ฝรั่งเศส 22. ติมอร์-เลสเต 23. ศรีลังกา 24. บังกลาเทศ 25. เกาหลีเหนือ 26. สหรัฐอเมริกา 27. ตุรกี 28. เเคนาดา 29. สหราชอาณาจักรและสหภาพยุโรป และ องค์การระหว่างประเทศ คือ สหภาพยุโรป

บรรณานุกรม

กรมอาเซียน กระทรวงการต่างประเทศ.2555. งานสัมมนาเรื่อง กลไกระงับข้อพิพาทของอาเซียนและกฎสำหรับการเสนอเรื่องการไม่ปฏิบัติตามให้ที่ ประชุมสุดยอดอาเซียนตัดสิน. http://aseanwatch.org/wp-content/uploads/2012/01/สรุปงานสัมมนา-DSM.pdf (accessed April 23 2015).

กรมอาเซียน กระทรวงการต่างประเทศ.2555. สนธิสัญญามิตรภาพเเละความร่วมมือในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้. http://www.mfa.go.th/asean/contents/files/asean-media-center-20121218-094956-767622.pdf (accessed April 23 2015).

กระทรวงการต่างประเทศ.2554. Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia สนธิสัญญามิตรภาพเเละความร่วมมือในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้. http://www.mfa.go.th/asean/contents/files/asean-media-center-20121203-175739-200288.pdf (accessed April 23 2015).

ชาติชาย เชษฐสุมน .2555.ประชาคมอาเซียน (ASEAN Community ) : ผลกระทบต่อกฎหมายไทย. http://law.tu.ac.th/files/news/2555/Agust/ASEAN_chatchai.pdf (accessed April 23 2015).

ธเนศ สุจารีกุล.เอกสารคำสอนวิชากฎหมายอาเซียน.กรุงเทพฯ:โครงตำราและการสื่อสอน คณะนิติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.2557

พัชร์ นิยมศิลป.2556. มองปัญหาชายแดนเขาพระวิหารอย่างสร้างสรรค์ภายใต้กรอบอาเซียน.http://www.pub-law.net/publaw/view.aspx?ID=1902 (accessed April 23 2015).

เพลินตา ตันรังสรรค์.2555. กลไกระงับข้อพิพาทของอาเซียนและกฎสำหรับการเสนอเรื่องการไม่ปฏิบัติตาม ให้ที่ประชุมสุดยอดอาเซียนตัดสิน. http://www.senate.go.th/lawdatacenter/includes/FCKeditor/upload/Image/b/s45%20jun_9_2.pdf (accessed April 23 2015).