นิติรัฐ

ผู้เรียบเรียง รศ.ดร.กมลชัย รัตนสกาววงศ์

---

ประเทศที่ปกครองโดยยึดหลักกฎหมายที่มีความเป็นธรรมมีความชัดเจนแน่นอน มีความมั่นคงและมีผลบังคับต่อเนื่องโดยความเห็นชอบของประชาชนผ่านทางรัฐสภา และองค์กรผู้ใช้อำนาจรัฐ ซึ่งประกอบไปด้วย อำนาจนิติบัญญัติ อำนาจบริหาร และอำนาจตุลาการนั้น จะต้องไม่รวมอยู่ในองค์กรผู้ใช้อำนาจเดียวกัน เพื่อคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชน มิให้มีการใช้อำนาจตามอำเภอใจ อำนาจรัฐทั้งสามหน้าที่ดังกล่าวจะต้องถ่วงดุลซึ่งกันและกัน กล่าวอีกนัยหนึ่งคือ จะถูกตรวจสอบได้ กฎหมายที่ตราโดยฝ่ายนิติบัญญัติจะถูกตรวจสอบโดยฝ่ายตุลาการ กฎหมายลำดับรองที่ตราโดยฝ่ายบริหาร จะตราได้ก็แต่เฉพาะที่มีกฎหมายให้อำนาจไว้และถูกตรวจสอบความชอบด้วยกฎหมายโดยฝ่ายตุลาการ การกระทำของฝ่ายบริหารในทางการเมืองถูกตรวจสอบได้โดยการตั้งกระทู้ถามโดยฝ่ายนิติบัญญัติ การกระทำของฝ่ายปกครองในรูปของคำสั่งทางปกครอง สัญญาทางปกครองถูกตรวจสอบความชอบด้วยกฎหมายโดยฝ่ายตุลาการ คำพิพากษาของศาลถูกตรวจสอบโดยศาลสูงและตุลาการในศาลสูงอาจถูกถอดถอนออกจากตำแหน่งได้โดยกระบวนการตามรัฐธรรมนูญ

หลักการแบ่งแยกอำนาจดังกล่าวนำไปสู่การกำเนิดหลักกฎหมายมหาชนที่สำคัญๆ เช่น กฎหมายที่ตราโดยรัฐสภาหรือพระราชกำหนดตราโดยฝ่ายบริหารจะต้องชอบด้วยรัฐธรรมนูญ การกระทำทางปกครองจะต้องชอบด้วยกฎหมาย ประชาชนที่ได้รับความเสียหายจากการกระทำของรัฐมีสิทธิที่จะนำคดีไปสู่การพิจารณาคดีขององค์กรที่ใช้อำนาจตุลาการได้เสมอ องค์กรที่ใช้อำนาจตุลาการจะต้องมีความเป็นอิสระ ประชาชนผู้สุจริตที่เชื่อในความถูกต้องของการกระทำของรัฐย่อมได้รับความคุ้มครองเท่าเทียมกัน