ระบบหัวคะแนน

บทความนี้อยู่ในระหว่างการดำเนินการตรวจสอบความถูกต้องเรียบร้อยโดยผู้ืทรงคุณวุฒิ

---

ผู้เรียบเรียง โอฬาร ถิ่นบางเตียว และ รศ.ดร.นครินทร์ เมฆไตรรัตน์

---

ระบบหัวคะแนน หมายถึง การวางรูปแบบการหาเสียงของผู้สมัครรับเลือกตั้ง โดยการจัดกระบวนการผู้รับหาคะแนนเสียงบุคคลหรือกลุมบุคคลที่จะช่วยรณรงคเพื่ อใหประชาชนลงคะแนนเสียงเลือกตั้ง สนับสนุนผูสมัครดวยวิธีตางๆ ตลอดจนวางแผนในขั้นตอนผู้สมัครับเลือกตั้ง หัวคะแนนมักเป็นผู้ที่มีคนรู้จักอย่างกว้างขวาง เป็นที่เชื่อถือของชาวบ้าน เมื่อไปแนะนำผู้สมัครคนใดให้ชาวบ้านเลือกชาวบ้านก็จะเชื่อและเลือกคนนั้น

หัวคะแนนมีความสําคัญตอการหาเสียงอยางมากสําหรับการเมืองไทยที่มีรากฐานอยู่ภายใต้ระบบอุปถัมภ์ ความเป็นพรรคพวก เครือญาติ ความเป็นคนในที่วางใจได้ ความสําเร็จของผูสมัครรับเลือกตั้งมาจากการมีหัวคะแนนที่มีประสิทธิภาพ สามารถหาคะแนนใหกับผูสมัครไดเปนจํานวนมาก

ทัศนคติของสังคมโดยทั่วไปมักมองว่า “หัวคะแนน” คือ บุคคลที่ชวยหาเสียงใหกับผูสมัครรับเลือกตั้งโดยใช เลหเหลี่ยม กลโกงหรือให อามิสสินจางกับผู มีสิทธิเลือกตั้ง เพื่อชักจูงใหเลือกผูสมัครที่เขาสนับสนุนจนไดรับชัยชนะในการเลือกตั้ง โดยที่หัวคะแนนมักจะหวังสินจางรางวัลจากผูสมัครเปนการตอบแทน หรือยักยอกสิ่งของเงินทองที่ผูสมัครใหไว ติดสินบนชาวบานบางสวนมาเปนของตน สวนคนที่ชวยผูสมัครหาเสียงอยางเต็มที่โดยไมหวังผลตอบแทนเปนตัวเงินหรือสินจางรางวัลโดยตรง มักจะนิยมเรียกกันวา “ผูสนับสนุน” มากกวา “หัวคะแนน” ดังนั้น “ผูสนับสนุน” หรือ “หัวคะแนน” ก็คือบุคคลที่สามารถหาคะแนนเสียงใหกับผูสมัครรับเลือกตั้งได โดยไมคํานึงถึงวาจะใชวิธีการอยางใด มาแสวงหาความสนับสนุนให กับผูสมัครของตน หัวคะแนนจึงเปนกลไกที่สําคัญภายในกระบวนการหาเสียงของผูสมัครรับเลือกตั้งเปนเสมือนแขนขาที่สําคัญในการประสานงาน ติดตอเรงเรากระตุนใหประชาชนเห็นความสําคัญของผูสมัครที่เขาสนับสนุน

ในหลายพื้นที่หัวคะแนนจะตองเปนบุคคลที่มีอิทธิพลในทองถิ่น เปนผูที่มีญาติพี่นองเพื่อนฝูงมาก เปนที่นับถือของประชาชน ผูสมัครใหการยอมรับหัวคะแนนก็ เพราะหัวคะแนนเปนผูที่มีความสัมพันธสวนตัวอยางใกลชิด หรือเปนผูนําของชุมชนที่ชาวบานใหความยอมรับนับถือ หัวคะแนนที่ประสบความสําเร็จในการชักจูงใหชาวบานมาลงคะแนนใหกับผูสมัครมักจะใชความสัมพันธและการยอมรับที่ชาวบานมีให้กับเขาเปนเครื่องมือสําคัญในการโนมนาวใจใหชาวบานคลอยตามแตถาความสัมพันธ ระหวางชาวบานกับหัวคะแนนมีไมมากพอหัวคะแนนอาจตองอาศัยปจจัยอยางอื่นในบางกรณีหัวคะแนนอาจจะทําหน้าที่เปนเพียงกลไกประสานระหวาง “การซื้อ-ขายคะแนนเสียง” ของผูสมัครกับชาวบาน

ประเภทของหัวคะแนน

1. แบงโดยยึดหลักความสัมพันธกับผูสมัคร

1.1 ประเภทกลุมหัวคะแนนที่ เปนเครือญาติของผูสมัคร เปนกลุมบุคคลที่มีความผูกพันกับผูสมัครมากที่สุดและมีสวนชวยเหลือผูสมัครในการหาเสียงทุกรูปแบบมากที่สุดความผูกพันดังกลาวมีผลใหหัวคะแนนในกลุมนี้มีความซื่อสัตยตอผูสมัครมากที่สุด

1.2 ประเภทกลุมหัวคะแนนที่เปนเพื่อนหรือเปนกลุมคนที่รูจักกับผูสมัครโดยตรง บุคคลกลุมนี้จะช่วยเหลือผูสมัครในการหาเสียงมากนอยอยางไรขึ้นอยูกับความสัมพันธที่ผูสมัครมีตอเขาเปนสําคัญ

1.3 ประเภทกลุมหัวคะแนนที่ไดรับการแนะนํามา หัวคะแนนประเภทนี้ไมมีความสัมพันธโดยตรงกับผูสมัครแตไดรับคําแนะนํามาจากกลุมหัวคะแนนประเภทแรกและประเภทที่สอง

2. แบงประเภทหัวคะแนนตามสาขาอาชีพ

2.1 กลุมขาราชการหรืออดีตขาราชการเปนกลุมที่มีอํานาจ อิทธิพลสูง มีคนเคารพนับถือมากในท้องถิ่นเปนตัวเชื่อมไปถึงหัวคะแนนอื่น ๆ ดวยขาราชการพวกนี้นอกจากมีสวนสนับสนุนดานการหาคะแนน เสียงให กับผูสมัครแลว ยังอาจใหความช วยเหลือในด้านกลวิธีในการหาคะแนนเสียงอยางไมชอบมาพากลอีกดวย ขาราชการบางกลุมโดยเฉพาะที่มีสายการบังคับบัญชาที่เด็ดขาดมีการรวมตัวกันเปนกลุ่มกอนสามารถสั่งการใหผูใตบังคับบัญชาลงคะแนนเสียงใหกับผูสมัครที่ตนสนับสนุนได

2.2 กลุมผูนําทองถิ่นที่ไดรับการแตงตั้งจากทางราชการ เชน กํานัน ผูใหญบาน สารวัตรกํานัน แพทยประจําตําบล กรรมการสภาตําบล กรรมการหมูบาน ฯลฯ ผูนําเหลานี้จะเปน ผูที่มีเครือญาติมาก มีอิทธิพลตอทองถิ่นสูง กอนที่จะมาเปนผูนําชุมชนก็ตองมีฐานคะแนนเสียงของตนในหมูบานเปนพื้นฐานอยูแลว ดังนั้น ในการเลือกตั้งแตละครั้งจึงเปนเปาหมายที่ผูสมัครรับเลือกตั้งจึงพยายามแสวงหามาเป็นหัวคะแนนใหกับตนเองเพราะนั่นเกือบจะประกันชัยชนะในทองถิ่นนั้นๆ ไดอยางแนนอน

2.3 กลุมนักการเมืองทองถิ่น เชน สมาชิกสภาจังหวัด (ส.จ.) สมาชิกสภาเทศบาล (ส.ท.) นายกเทศมนตรี อบต. ฯลฯ เปนบุคคลที่ไดรับการเลือกตั้งจากประชาชนในเขตเลือกตั้งของการบริหารสวนทองถิ่นหัวคะแนนในกลุมนี้ยังมีความชํานาญในการเลือกตั้งมีฐานคะแนนกวาง กวาผูนําทองถิ่นขางตน ความสัมพันธระหวางนักการเมืองทองถิ่นเหลานี้กับสมาชิกสภาผูแทนราษฎรมี ลักษณะพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกันทั้งดานฐานคะแนนเสียงและผลประโยชนทางเศรษฐกิจลักษณะนี้ทําใหนักการเมืองทองถิ่นเปนหัวคะแนนที่สําคัญยิ่งของผูสมัคร

2.4 กลุมนักธุรกิจ พอคา คหบดีทองถิ่น ที่มีฐานะร่ำรวยและเปนที่เคารพยําเกรงของบรรดาพอค้าด้วยกัน และเปนผูที่มีความกวางขวางในเชิงธุรกิจ มีความสัมพันธกับประชาชนทั่วไปในทองถิ่นหัวคะแนนกลุมนี้มีบทบาทและอิทธิพลตอการหาเสียงโดยนําวิธีการใหประโยชนทางวัตถุเขาแลกเปลี่ยนหรือความสัมพันธในเชิงธุรกิจ ฐานะเป นพอคา-ลูกคา หรือ เจาหนี้-ลูกหนี้

2.5 กลุ่มผู้นำทางจิตวิญญาณ เช่น พระสงฆ โต๊ะอีหม่าม โดยเฉพาะอยางยิ่งระดับเจาอาวาสหรือพระอาจารยตางๆ เปนผูมีอิทธิพลทางจิตใจตอชาวบานเปนอยางยิ่ง หากผูสมัครสามารถโนมนาวใหพระชวยหาคะแนนใหไดแลว โอกาสที่จะไดรับคะแนนเสียงในเขตเลือกตั้งในจํานวนมากๆ ก็ยอมเปนไปไดสูง

2.6 กลุมอาชีพอื่นๆ ที่ เปนเจาพอ นักเลง อันธพาล ผู้กว้างขวาง หัวคะแนนประเภทนี้ โดยสวนใหญเปนผูที่ประกอบอาชีพไมซื่อสัตย สุจริต หรือผิดกฎหมาย ซึ่งมักมีความสัมพันธอันดีกับเจาหนาที่ท้องถิ่น แมจะมีอาชีพที่ผิดกฎหมายเนื่องจากมีการแลกเปลี่ยนผลประโยชนตอกันรวมทั้งยังมีความสัมพันธกับประชาชนจํานวนมากดวยธุรกิจที่ไมเปดเผยอีกดวย

3.แบงประเภทหัวคะแนนตามลักษณะการจัดตั้ง

3.1 หัวคะแนนที่มีการจัดตั้งโดยตรงจากผูสมัครหรือพรรคการเมืองของผูสมัคร การรณรงคหาเสียงเลือกตั้งในสมัยหลังๆ นี้ผูสมัครพยายามที่จะจัดตั้งหัวคะแนนระดับตาง ๆเพื่อใหครอบคลุมพื้นที่มากที่สุด เพื่อที่จะอาศัยหัวคะแนนเหลานี้ชักนําใหประชาชนมาลงคะแนนเสียงใหผูสมัครดวยวิธีการตาง ๆ

3.2 หัวคะแนนที่ไมมีการจัดตั้งไมมีความสัมพันธโดยตรงกับผูสมัคร เปนหัวคะแนนที่เกิดขึ้นเองโดยมิไดมี การชักชวนจากผูสมัครโดยตรงแตเปนผูที่ชวยรณรงคหาเสียงใหกับผูสมัครดวยความสมัครใจ มิไดหวังผลตอบแทนหัวคะแนนในลักษณะนี้ เกิดขึ้นในสภาพการณพิเศษ หรือผูสมัครมีคุณสมบัติ โดดเดนตางไปจากคุณสมบัติของผูสมัครคนอื่นๆ เชน เปนผูที่มีความซื่อสัตยสุจริตประพฤติตนในศีลธรรมอยางเครงครัด อาจเปนการชักนําใหประชาชนกลุมตาง ๆ ออกทําการ ชวยหาเสียงใหโดยมิไดสัมพันธรูจักหรือไดรับการติดตอจากผูสมัครเปนการสวนตัวพลังของกลุมคนเหลานี้จะมีลักษณะกระจัดกระจายและสรางผลสะทอนทางการเมืองในวงกวาง

4. แบงประเภทหัวคะแนนตามความชํานาญ

4.1 หัวคะแนนมีความชํานาญ ไดแก หัวคะแนนที่มีความชํานาญในการหาเสียงในพื้นที่นั้นๆ มาทุกสมัยผูสมัครที่มีหัวคะแนนในลักษณะนี้ชวยในการหาเสียงยอมมีหลักประกันในการไดรับคะแนนเสียง

4.2 หัวคะแนนที่ยังไมเคยเปนหัวคะแนนมากอน หัวคะแนนประเภทนี้ไมคอยมีความชํานาญในการหาเสียงยังคาดคะเนคะแนนเสียงที่แทจริงไดยาก

4.3 หัวคะแนนจอมปลอม หรือหัวคะแนนหลอกลวง ไดแก บุคคลหรือกลุมบุคคลที่ไมไดเปนหัวคะแนนจริงแตใชวิธีการตางๆ หลอกลวงผูสมัครวาตนเปนหัวคะแนนเพื่อหวังเรียกรองผลประโยชนจากผูสมัครหนาใหม หรือยังไมมีประสบการณในพื้นที่

5. แบงประเภทหัวคะแนนตามระดับและโครงสรางของหัวคะแนน

5.1 หัวคะแนนระดับจังหวัด ได้แก หัวคะแนนที่มีฐานคะแนนเสียงในขอบเขตจังหวัด จัดเปนหัวคะแนนที่ มีฐานะทางเศรษฐกิจสูง เปนผูที่มีประสบการณในการหาเสียงเลือกตั้งมากอนหัวคะแนนระดับนี้อาจจะมีเครือขายคะแนนเสียงเปนชวงชั้นลงมาจนถึงฐานคะแนนเสียงต่ำที่สุดได

5.2 หัวคะแนนระดับอําเภอ ไดแก หัวคะแนนเสียงในขอบเขตอําเภอ มีฐานะรองจากหัวคะแนนระดับจังหวัด ทําหนาที่ในการประสานสัมพันธระหวางผูสมัครหรือผูอํานวยการเลือกตั้งกับหัวคะแนนระดับต่ำกวาในบางกรณีคะแนนระดับอําเภอจะมีเครือขายเชื่อมโยงกับหัวคะแนนระดับตําบลและหมูบานโดยตรง

5.3 หัวคะแนนระดับตําบล ไดแก หัวคะแนนเสียงที่ ควบคุมฐานคะแนนเสียงในขอบเขตตําบล เปนหัวคะแนนที่ทําหนาที่ในการประสานกับหัวคะแนนระดับหมูบานและระดับอําเภอเปนผูที่ไดรับความเคารพเชื่อถือจากชาวบาน

5.4 หัวคะแนนระดับหมูบาน ไดแก หัวคะแนนที่ ควบคุมฐานคะแนนเสียงในขอบเขตหมูบาน เป็นหัวคะแนนที่มีความใกลชิดกับผูมีสิทธิเลือกตั้งมากที่สุดเปนตัวกลางระหวาหัวคะแนนระดับตําบลกับชาวบ้านผูมีสิทธิเลือกตั้ง

5.5 หัวคะแนนระดับคุมหรือกลุม ในบางหมูบานจะมีการกอตั้งบานเรือนเปนกลุม ๆ ตามความสัมพันธ ทางเครือญาติหรือพื้นเพเดิมในกรณีที่หัวคะแนนระดับหมูบานไมสามารถทํางานไดครอบคลุมทั่วทั้งหมูบานผูสมัครจําเปนตองหาหัวคะแนนอีกระดับหนึ่งไดแก หัวคะแนนระดับคุ้มหรือกลุมเพื่อทําใหคะแนนเสียงของผูสมัครมีความมั่นคงยิ่งขึ้น