ดูต้นฉบับสำหรับ การเลือกตั้งส.ส. และการแต่งตั้งส.ว. ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2521

'''ผู้เรียบเรียง''' ชาย  ไชยชิต

----

'''ผู้ทรงคุณวุฒิประจำบทความ''' รองศาสตราจารย์นรนิติ เศรษฐบุตร และ รองศาสตราจารย์ ดร.นิยม รัฐอมฤต

----

== การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร และการแต่งตั้งสมาชิกวุฒิสภา ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2521 ==

	หลังเหตุการณ์รัฐประหารในวันที่ 6 ตุลาคม พ.ศ. 2519 โดยคณะปฏิรูปการปกครองแผ่นดิน ซึ่งนำโดยพลเรือเอก สงัด  ชลออยู่ ได้มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งนายธานินทร์ กรัยวิเชียร เป็นนายกรัฐมนตรีในวันที่ 8 ตุลาคม พ.ศ. 2519 ซึ่งดำรงตำแหน่งมาจนถึงวันที่ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2520 ก็เกิดการปฏิวัติขึ้นอีกครั้ง โดยพลเรือเอก สงัด  ชลออยู่ เป็นหัวหน้าคณะปฏิวัติยึดอำนาจการปกครองประเทศตั้งแต่เวลา 18.00 น. ของวันที่ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2520 และประกาศใช้ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร พ.ศ. 2520 จากนั้นได้จัดตั้งรัฐบาลใหม่ขึ้นเมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2520 โดยมีพลเอก เกรียงศักดิ์ ชมะนันท์ เป็นนายกรัฐมนตรี
 
	ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร พ.ศ. 2520 ได้กำหนดให้มีการตั้งสภานิติบัญญัติแห่งชาติซึ่งประกอบด้วยสมาชิกที่มาจากการแต่งตั้งตามที่ประธานสภานโยบายแห่งชาตินำความกราบบังคมทูล จำนวนไม่น้อยกว่า 300 คน แต่ไม่เกิน 400 คน และได้มีการตั้งคณะกรรมาธิการร่างรัฐธรรมนูญขึ้นทำหน้าที่ร่างรัฐธรรมนูญ ภายใต้บทบัญญัติธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร รัฐบาลของพลเอกเกรียงศักดิ์  ชมะนันท์ ได้จัดให้มีการร่างรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2521 ซึ่งแล้วเสร็จและประกาศใช้เมื่อวันที่ 22 ธันวาคม พ.ศ. 2521 หลังจากนั้นรัฐบาลได้ประกาศให้มีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรในวันที่ 22 เมษายน พ.ศ. 2522 

	รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2521 มีบทบัญญัติรวมบทเฉพาะกาล 206 มาตรา โดยแบ่งเป็นตัวบทของรัฐธรรมนูญ 194 มาตรา ตั้งแต่มาตรา 195 ถึงมาตรา 206 เป็นบทเฉพาะกาล โดยตั้งแต่มาตรา 195 ถึงมาตรา 202 เป็นบทเฉพาะกาลที่บัญญัติเกี่ยวกับตำแหน่งหรือสถาบันที่ดำรงอยู่ต่อเนื่องมาจากธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร พ.ศ. 2520 โดยกำหนดให้มีการยกเลิกตำแหน่งหรือสถาบันเหล่านั้นไปภายหลังมีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรเป็นการทั่วไป เมื่อวันที่ 22 เมษายน พ.ศ. 2522 ส่วนบทเฉพาะกาลมาตรา 203 และมาตรา 204 บัญญัติยกเว้นเกี่ยวกับวิธีการเลือกตั้ง การสังกัดพรรคการเมือง อำนาจของวุฒิสภา และการอนุญาตให้ข้าราชการประจำดำรงตำแหน่งการเมือง โดยให้บังคับใช้ไปจนกว่าจะครบกำหนด 4 ปี นับแต่วันแต่งตั้งสมาชิกวุฒิสภาซึ่งเป็นวันเดียวกับวันเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรคือวันที่ 22 เมษายน พ.ศ. 2522 จึงให้ยกเลิก

	ดังนั้น นับตั้งแต่งวันที่ 21 เมษายน พงศ. 2526 เป็นต้นมา ซึ่งเป็นวันครบรอบ 4 ปี นับแต่งมีการแต่งตั้งสมาชิกวุฒิสภา บทเฉพาะกาลตั้งแต่มาตรา 195 จนถึงมาตรา 275 จึงเป็นอันยกเลิกหมด ยังมีผลบังคับใช้อยู่เพียงมาตราเดียวคือ มาตรา 206 ซึ่งเป็นมาตราสุดท้ายของบทเฉพาะกาลที่บัญญัติไว้เกี่ยวกับบรรดาคำสั่งซึ่งนายกรัฐมนตรีได้สั่งการโดยอาศัยอำนาจตามความในมาตรา 27 ของธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร พ.ศ. 2520 ให้มีผลบังคับใช้ต่อไป ถ้าหากจะยกเลิกหรือเปลี่ยนแปลงคำสั่งดังกล่าวต้องตราเป็นพระราชบัญญัติ

	การเลือกตั้งในวันที่ 22 เมษายน พ.ศ. 2522 จึงเป็นการเลือกตั้งภายใต้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2521 ในระยะที่บทเฉพาะกาลยังมีผลบังคับใช้อยู่ นั่นคือ เป็นการเลือกตั้งโดยที่มีการยกเว้นบทบัญญัติเกี่ยวกับวิธีการเลือกตั้ง และการสังกัดพรรคการเมือง ดังที่ปรากฏในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2521 ซึ่งรัฐธรรมนูญฉบับนี้ได้บัญญัติให้ฝ่ายนิติบัญญัติมีระบบสองสภา ประกอบด้วยวุฒิสภา และสภาผู้แทนราษฎร ประธานวุฒิสภาเป็นประธานรัฐสภา และประธานสภาผู้แทนราษฎรเป็นรองประธานรัฐสภา สมาชิกวุฒิสภา มีจำนวนไม่เกินสามในสี่ของจำนวนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร และอยู่ในตำแหน่งคราวละ 6 ปี 

	การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร เป็นแบบรวมเขตจังหวัด กล่าวคือ ให้ถือเขตจังหวัดหนึ่งเป็นเขตเลือกตั้งหนึ่ง เว้นแต่กรุงเทพมหานคร ซึ่งแบ่งออกเป็น 3 เขต ๆ ละเท่า ๆ กัน การลงคะแนนเสียงเลือกตั้งเป็นการลงคะแนนเลือกผู้สมัครเป็นคณะตามบัญชีรายชื่อที่พรรคการเมืองส่งเข้าสมัครรับเลือกตั้งในเขตนั้น ซึ่งเรียกอีกอย่างว่า เป็นการเลือกตั้งแบบ “รวมเขตเบอร์เดียว” พรรคการเมืองต้องส่งสมาชิกเข้าสมัครรับเลือกตั้งเป็นคณะให้ครบในแต่ละเขตที่ส่งสมัคร และต้องส่งผู้สมัครรวมกันไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรทั้งหมด นอกจากนี้ ผู้สมัครเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรทุกคนต้องสังกัดพรรคการเมือง

	สมาชิกผู้แทนราษฎรมีวาระการดำรงตำแหน่งคราวละ 4 ปี นับแต่วันเลือกตั้ง เมื่อวาระของสภาผู้แทนราษฎรสิ้นสุดลง พระมหากษัตริย์จะได้ทรงตราพระราชกฤษฎีกาให้มีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรใหม่เป็นการเลือกตั้งทั่วไปภายในหกสิบวัน และพระมหากษัตริย์ทรงไว้ซึ่งพระราชอำนาจที่จะยุบสภาผู้แทนราษฎรเพื่อให้มีการเลือกตั้งใหม่ภายในเก้าสิบวัน โดยต้องตราเป็นพระราชกฤษฎีกา นอกจากนี้ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที่ถูกพรรคการเมืองที่ตนสังกัดลงมติขับออกด้วยคะแนนเสียงไม่น้อยกว่าสามในสี่ของที่ประชุมร่วมกันของคณะกรรมการบริหารพรรคการเมืองและสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที่สังกัดพรรคเดียวกัน ต้องขาดจากสมาชิกภาพของสภาผู้แทนราษฎรด้วย

	สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที่ลาออกจากพรรคการเมืองที่ตนเป็นสมาชิก หรือขาดจากการเป็นสมาชิกของพรรคการเมืองที่ถูกศาลสั่งยุบเลิกและไม่สามารถหาพรรคสังกัดได้ภายใน 60 วัน จะต้องขาดจากสมาชิกภาพ ในกรณีที่ตำแหน่งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรว่างลง จะต้องมีการเลือกตั้งซ่อมภายใน 90 วัน เว้นแต่อายุของสภาผู้แทนราษฎรจะเหลือไม่ถึง 180 วัน นอกจากนี้ยังมีการบัญญัติเกี่ยวกับการแต่งตั้งหัวหน้าพรรคฝ่ายค้านในสภาด้วย กล่าวคือ หัวหน้าพรรคการเมืองในสภาผู้แทนราษฎร ซึ่งสมาชิกในสังกัดมิได้ดำรงตำแน่งรัฐมนตรี และมีจำนวนมากที่สุดในบรรดาพรรคการเมืองที่สมาชิกในสังกัดมิได้ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรี แต่ไม่น้อยกว่าหนึ่งในห้าของจำนวนสมาชิกทั้งหมดของสภาผู้แทนราษฎรจะได้รับโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นผู้นำฝ่ายค้านในสภาผู้แทนราษฎร

== การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร วันที่ 22 เมษายน พ.ศ. 2522 ==
 
	เมื่อประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2521 ในวันที่ 22 ธันวาคม พ.ศ. 2521 แล้ว รัฐบาลของพลเอกเกรียงศักดิ์  ชมะนันทน์ ได้ประกาศให้มีการเลือกตั้งทั่วไปในวันที่ 22 เมษายน พ.ศ. 2522 การเลือกตั้งครั้งนี้ เป็นการแข่งขันระหว่างกลุ่มการเมืองและผู้สมัครอิสระต่าง ๆ เพราะบทเฉพาะกาลของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2521 ยังไม่อนุญาตให้ส่งผู้สมัครรับเลือกตั้งในนามพรรคการเมืองได้ อย่างไรก็ตาม กลุ่มการเมืองต่าง ๆ ที่ส่งผู้สมัครลงรับเลือกตั้งเหล่านั้นก็คือบรรดาพรรคการเมืองเก่าที่สำคัญ ๆ ซึ่งมีบทบาททางการเมืองในช่วงก่อนการยึดอำนาจของคณะปฏิรูปการปกครองแผ่นดินเสียเป็นส่วนมาก

	การเลือกตั้งในวันที่ 22 เมษายน พ.ศ. 2522 เป็นการเลือกตั้งทางตรง โดยวิธีการเลือกตั้งแบบรวมเขตเรียงเบอร์ แต่ละเขตเลือกตั้งมีผู้แทนราษฎรได้ไม่เกิน 3 คน จำนวนผู้แทนในแต่ละเขตถือเอาจำนวนประชาชน 150,000 คนต่อผู้แทนราษฎร 1 คน การเลือกตั้งออกเป็น 126 เขต มีสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรทั้งหมด 301 คน โดยในกรุงเทพมหานคร มีสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจำนวน 32 คน ผลการเลือกตั้งในครั้งนี้ ปรากฏผลในลักษณะคล้ายกับผลการเลือกตั้งทั่วไปในครั้งที่ผ่านมา นั่นคือไม่มีกลุ่มการเมืองใดมีเสียงข้างมากเด็ดขาดในสภาผู้แทนราษฎรเพียงพอจะจัดตั้งรัฐบาลได้ ดังนั้นรัฐบาลจึงเป็นรัฐบาลผสมระหว่างบุคคลในคณะของพลเอกเกรียงศักดิ์  ชมะนันท์ กลุ่มเกษตรสังคม กลุ่มเสรีธรรม กลุ่มกิจประชาธิปไตย กลุ่มชาติประชาชน กลุ่มรวมไทย และสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไม่สังกัดกลุ่มใด

	ผลการเลือกตั้งในครั้งนี้ทำให้รัฐบาลผสมภายใต้การนำของพลเอกเกรียงศักดิ์  ชมะนันทน์ ต้องประสบกับปัญหาเรื่องเสถียรภาพในการทำหน้าที่รัฐบาลอย่างมาก นอกจากความไม่เป็นเอกภาพภายในสมาชิกสภากลุ่มต่าง ๆ ที่เข้าร่วมตั้งรัฐบาลแล้ว ยังประสบกับแรงกดดันภายนอกที่สำคัญ ได้แก่ ปัญหาภาวะน้ำมันขาดแคลน และรัฐบาลต้องขึ้นราคาน้ำมันอย่างสูง ทำให้ราคาสินค้าต่าง ๆ แพงขึ้นด้วย ซึ่งก่อความเดือดร้อนแก่ประชาชนอย่างมาก ในขณะเดียวกันก็มีแรงกดดันจากปัญหาการส่งออกผลผลิตทางการเกษตรในตลาดโลก เป็นต้น รัฐบาลจึงตกอยู่ภายใต้แรงกดดันทั้งจากประชาชนและแรงกดดันภายในสภาผู้แทนราษฎรให้แก้ไขปัญหาต่าง ๆ โดยเร่งด่วน 
	พลเอกเกรียงศักดิ์ ชมะนันทน์ จึงตัดสินใจปรับคณะรัฐมนตรีในวันที่ 11 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2523 ซึ่งก่อให้เกิดความไม่พอใจแก่สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรเป็นอันมาก เพราะในคณะรัฐมนตรีชุดปรับใหม่นี้มีรัฐมนตรีที่มาจากสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรเพียง 3 คนเท่านั้น ทำให้เสียงสนับสนุนรัฐบาลในสภามีน้อยลง แม้ว่ารัฐบาลจะมีเสียงสนับสนุนจากวุฒิสภาก็ตาม แต่ก็ถูกวิพากษ์วิจารณ์อย่างหนัก และไม่ได้รับความไว้วางใจจากสภาผู้แทนราษฎร ยังผลให้พลเอกเกรียงศักดิ์  ชมะนันทน์ ประกาศลาออกจากตำแหน่งนายกรัฐมนตรีในวันที่แถลงนโยบายต่อสภา

	เมื่อรัฐบาลพลเอกเกรียงศักดิ์   ชมะนันท์ ลาออก ก็มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งพลเอกเปรม  ติณสูลานนท์ ผู้บัญชาการทหารบก และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหมในขณะนั้น เป็นนายกรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 3 มีนาคม พ.ศ. 2523 รัฐบาลใหม่ภายใต้การนำของพลเอกเปรม  ติณสูลานนท์ เป็นรัฐบาลผสม ระหว่างบุคคลในกลุ่มของพลเอกเปรม ติณสูลานนท์ พรรคกิจสังคม พรรคชาติไทย พรรคประชาธิปัตย์ และพรรคชาติประชาชนท โดยหัวหน้าพรรคต่าง ๆ ดังกล่าวได้รับแต่งตั้งเป็นรองนายกรัฐมนตรี ได้แก่ พลตรีประมาณ อดิเรกสาร หัวหน้าพรรคชาติไทย พลเอกถนัด  คอมันตร์ หัวหน้าพรรคประชาธิปัตย์ และนายบุญชู โรจนเสถียร รองหัวหน้าพรรคกิจสังคม 

== การแต่งตั้งสมาชิกวุฒิสภา ==

	หลังมีการแต่งตั้งสมาชิกวุฒิสภาแล้ว วุฒิสภาได้มีการเปิดประชุมวุฒิสภาสมัยสามัญครั้งแรกเมื่อวันที่ 9 พฤษภาคม พ.ศ. 2522 ณ ตึกรัฐสภา โดยพลเอกสงวน คำวงษา เลขาธิการรัฐสภา ได้ขออนุมัติจากที่ประชุมใช้ข้อบังคับการประชุมวุฒิสภา พ.ศ. 2518 เท่าที่ไม่ขัดกับบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2521 โดยอนุโลมไปก่อน จนกว่าจะได้ตราข้อบังคับการประชุมวุฒิสภาขึ้นใช้บังคับต่อไป ต่อจากนั้น เลขาธิการรัฐสภาได้เชิญ หลวงอรรถไพศาลศรุดี สมาชิกวุฒิสภาผู้มีอายุสูงสุดขึ้นเป็นประธานวุฒิสภาชั่วคราว จากนั้นประธานวุฒิสภาชั่วคราว จึงได้ให้เลขาธิการรัฐสภาอ่านประกาศพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งสมาชิกวุฒสภา และอ่านประกาศพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งสมาชิกวุฒิสภาแทนตำแหน่งที่ว่างให้ที่ประชุมทราบ

	จากนั้น ประธานชั่วคราวได้กล่าวนำสมาชิกวุฒิสภาให้ปฏิญาณตนต่อที่ประชุมก่อนปฏิบัติหน้าที่ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2521 ด้วยถ้วยคำดังนี้

{{Cquote|
'''“ข้าพเจ้า (ชื่อผู้ปฏิญาณ) ขอปฏิญาณว่า ข้าพเจ้าจะปฏิบัติหน้าที่ด้วยความซื่อสัตย์สุจริต เพื่อประโยชน์ส่วนรวมของปวงชนชาวไทย ทั้งจะรักษาไว้และปฏิบัติตามซึ่งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยทุกประการ”''' 
|}}

ประธานชั่วคราวได้เสนอให้ที่ประชุมเลือกประธานวุฒิสภา ซึ่งที่ประชุมได้ลงมติเลือก พลอากาศเอกหะริน หงสกุล เป็นประธานวุฒิสภา และที่ประชุมได้ลงมติเลือก พลอากาศเอก กมล เดชะตุงคะ เป็นรองประธานวุฒิสภาคนที่หนึ่ง และนายสนอง ตู้จินดา เป็นรองประธานวุฒิสภาคนที่สอง	
== ที่มา ==

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 96 ตอนที่ 88 ฉบับพิเศษ ลงวันที่ 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2522

ฝ่ายพัฒนาการเมืองและการปกครอง สำนักนโยบายและแผนมหาดไทย, อนุสารการเมือง, มีนาคม 2522

โคทม  อารียา, สารานุกรมรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2540) หมวดองค์กรทางการเมือง เรื่องที่ 5 ระบบการเลือกตั้ง, กรุงเทพฯ : สถาบันพระปกเกล้า, 2544

พรศักดิ์  ผ่องแผ้ว, บทบาทของพรรคการเมืองไทยในการจัดตั้งรัฐบาลผสม, รายงานการวิจัยเสนอต่อสำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร, 2541

กระมล  ทองธรรมชาติ, สมบูรณ์ สุขสำราญ และปรีชา หงษ์ไกรเลิศ, การเลือกตั้ง พรรคการเมือง และเสถียรภาพของรัฐบาล, กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2531

คณิน  บุญสุวรรณ, ประวัติรัฐธรรมนูญไทย, กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์ภูมิปัญญา, 2542

ฝ่ายพัฒนาการเมืองและการปกครอง สำนักนโยบายและแผนมหาดไทย, อนุสารการเมือง, มีนาคม 2522

[[หมวดหมู่:การเลือกตั้งและการแต่งตั้งตามรัฐธรรมนูญ]]
[[หมวดหมู่:ชาย ไชยชิต]]